|
Arabic
Bengali
Chinese
English
French
German
Hebrew
Hindi
Italian
Japanese
Korean
Malay
Polish
Portuguese
Spanish
Turkish
Ukrainian
Vietnamese|
Ghi chú bài giảng, phiếu đánh giá
Số liệu thống kê. Cheat sheet: ngắn gọn, quan trọng nhất
Cẩm nang / Ghi chú bài giảng, phiếu đánh giá Mục lục
LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỐNG KÊ Chủ đề 1. THỐNG KÊ NHƯ KHOA HỌC 1.1. Đối tượng và phương pháp thống kê với tư cách là một khoa học xã hội Trong chính bản chất của con người, khát vọng hiểu biết về thế giới được thể hiện qua việc nghiên cứu và phát triển các nhánh kiến thức đặc biệt - khoa học. Mỗi khoa học, hướng cái nhìn của mình vào các hiện tượng của thế giới thực, phát triển các đặc điểm cụ thể để phân biệt khoa học này với khoa học khác. Bản chất của bất kỳ ngành khoa học nào đều nằm ở đối tượng và chủ thể của tri thức, các khoa học khác nhau có thể có một đối tượng tri thức, nhưng các chủ thể khác nhau. Đối tượng của khoa học là các hiện tượng của thế giới thực, mà khoa học mở rộng kiến thức của mình. Chủ đề khoa học là một loạt các câu hỏi liên quan đến đối tượng nghiên cứu, liên quan đến một bộ phận của hiện tượng hoặc một số lĩnh vực của đối tượng. Khi làm rõ chủ đề khoa học, câu hỏi về cái mà khoa học đã cho đang nghiên cứu sẽ được giải quyết. Các nguyên tắc và phương pháp nghiên cứu bộ môn khoa học tạo thành phương pháp luận của nó. Thống kê là một môn khoa học xã hội độc lập, có đối tượng và phương pháp nghiên cứu riêng, xuất phát từ nhu cầu của đời sống xã hội. Thuật ngữ "thống kê" bắt nguồn từ từ "trạng thái" trong tiếng Latinh, có nghĩa là "vị trí, thứ tự". Nó được sử dụng lần đầu tiên bởi nhà khoa học người Đức G. Achenwal (1719-1772). Hiện tại, thuật ngữ "thống kê" được sử dụng theo ba nghĩa: - một nhánh hoạt động thực tiễn đặc biệt của con người nhằm thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu đặc trưng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia, các vùng của quốc gia đó, các lĩnh vực riêng lẻ của nền kinh tế hoặc doanh nghiệp; - một khoa học xử lý sự phát triển của các điều khoản lý thuyết và các phương pháp được sử dụng trong thực hành thống kê; - dữ liệu thống kê được trình bày trong báo cáo của các doanh nghiệp, các lĩnh vực của nền kinh tế, cũng như dữ liệu được công bố trong các bộ sưu tập, thư mục, bản tin khác nhau, v.v. Đối tượng của thống kê là các hiện tượng, các quá trình của đời sống kinh tế - xã hội, được phản ánh và tìm ra biểu hiện trong các quan hệ kinh tế - xã hội của con người. Tùy thuộc vào đối tượng nghiên cứu, thống kê với tư cách là một ngành khoa học được chia thành nhiều khối (Hình 1). 
Thống kê ngành Hình 1.1. Cấu trúc của khoa học thống kê Lý luận thống kê tổng hợp là cơ sở phương pháp luận, là cốt lõi của thống kê ngành, nó phát triển các nguyên tắc và phương pháp chung của thống kê nghiên cứu các hiện tượng xã hội và là phạm trù chung nhất của thống kê. Nhiệm vụ của thống kê kinh tế là xây dựng và phân tích các chỉ tiêu tổng hợp phản ánh thực trạng nền kinh tế quốc dân, mối quan hệ của các ngành, đặc điểm phân bố lực lượng sản xuất, mức độ sẵn có của các nguồn vật chất, lao động và tài chính. Thống kê xã hội tạo thành một hệ thống các chỉ tiêu đặc trưng cho cách sống của dân cư và các khía cạnh khác nhau của các mối quan hệ xã hội. Nói chung, thống kê tham gia vào việc thu thập thông tin có bản chất khác nhau, sắp xếp thứ tự, so sánh, phân tích và diễn giải (giải thích) và có những đặc điểm riêng biệt sau đây. Thứ nhất, thống kê nghiên cứu mặt định lượng của các hiện tượng xã hội: độ lớn, quy mô, khối lượng và có giá trị số. Thứ hai, thống kê khám phá mặt định tính của hiện tượng: tính cụ thể, đặc điểm bên trong để phân biệt hiện tượng này với hiện tượng khác. Hai mặt định tính và định lượng của một hiện tượng luôn tồn tại song song với nhau, tạo thành một thể thống nhất. Tất cả các hiện tượng và sự kiện xã hội đều diễn ra trong thời gian và không gian, và liên quan đến bất kỳ sự kiện nào trong số đó luôn có thể xác định được thời điểm phát sinh và nơi phát triển của nó. Như vậy, thống kê nghiên cứu các hiện tượng trong những điều kiện cụ thể về địa điểm và thời gian. Các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội được thống kê học luôn biến đổi và phát triển không ngừng. Dựa trên việc thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu khối lượng lớn về những thay đổi của các hiện tượng và quá trình được nghiên cứu, một tính thống kê thường xuyên được tiết lộ. Tính quy luật thống kê biểu hiện hành động của các quy luật xã hội quyết định sự tồn tại và phát triển của các quan hệ kinh tế - xã hội trong xã hội. Đối tượng của thống kê là nghiên cứu các hiện tượng xã hội, động thái và hướng phát triển của chúng. Với sự trợ giúp của các chỉ số thống kê, khoa học này xác định mặt định lượng của một hiện tượng xã hội, quan sát các mô hình chuyển đổi số lượng thành chất lượng bằng cách sử dụng ví dụ về một hiện tượng xã hội nhất định, và dựa trên những quan sát này, phân tích dữ liệu thu được trong những điều kiện nhất định địa điểm và thời gian. Thống kê khám phá các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội có quy mô lớn, nghiên cứu nhiều yếu tố quyết định chúng. Hầu hết các ngành khoa học xã hội sử dụng thống kê để rút ra và xác nhận các quy luật lý thuyết của chúng. Các kết luận dựa trên nghiên cứu thống kê được sử dụng bởi kinh tế học, lịch sử, xã hội học, khoa học chính trị và nhiều ngành khoa học nhân văn khác. Thống kê không chỉ cần thiết để các ngành khoa học xã hội khẳng định cơ sở lý luận của mình mà vai trò thực tiễn của nó cũng rất to lớn: không một doanh nghiệp lớn, sản xuất nghiêm túc nào khi xây dựng chiến lược phát triển kinh tế, xã hội của một đối tượng có thể làm được mà không cần phân tích. số liệu thống kê. Để làm được điều này, doanh nghiệp tạo ra các bộ phận và dịch vụ phân tích đặc biệt thu hút các chuyên gia đã qua đào tạo chuyên môn về lĩnh vực này. Giống như bất kỳ ngành khoa học nào, thống kê học có một phương pháp luận nhất định để nghiên cứu chủ đề của nó. Như đã nói ở trên, cô chủ yếu quan tâm đến sự phát triển của hiện tượng và mối liên hệ của nó với các hiện tượng khác của đời sống xã hội, do đó, phương pháp thống kê được lựa chọn tùy thuộc vào hiện tượng đang nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu cụ thể. Trong thống kê, các phương pháp và kỹ thuật cụ thể để nghiên cứu các hiện tượng xã hội đã được phát triển và áp dụng, chúng cùng nhau hình thành nên phương pháp thống kê. Chúng bao gồm quan sát, tóm tắt và phân nhóm dữ liệu, tính toán các chỉ số tổng hợp dựa trên các phương pháp đặc biệt (phương pháp chỉ số trung bình, v.v.). Theo những điều trên, có ba giai đoạn làm việc với dữ liệu thống kê: - thu thập; - phân nhóm và tóm tắt; - xử lý và phân tích. Thu thập dữ liệu được hiểu là sự quan sát có tổ chức khoa học hàng loạt, thông qua đó thu được thông tin cơ bản về các dữ kiện (đơn vị) riêng lẻ của hiện tượng đang nghiên cứu. Việc hạch toán thống kê một số lượng lớn hoặc tất cả các đơn vị tạo nên hiện tượng đang nghiên cứu là cơ sở thông tin để thống kê khái quát, rút ra kết luận về hiện tượng, quá trình đang nghiên cứu. Phân nhóm và tổng hợp dữ liệu được hiểu là sự phân bố một tập hợp dữ kiện (đơn vị) thành các nhóm và phân nhóm đồng nhất, tính toán kết quả cho từng nhóm và phân nhóm và trình bày kết quả dưới dạng bảng thống kê. Phân tích thống kê là giai đoạn cuối cùng của nghiên cứu thống kê. Nó bao gồm việc xử lý dữ liệu thống kê thu được trong quá trình tóm tắt, giải thích kết quả thu được để có được kết luận khách quan về trạng thái của hiện tượng đang nghiên cứu và các mô hình phát triển của nó. Trong quá trình phân tích thống kê, cấu trúc, động lực và mối liên hệ với nhau của các hiện tượng và quá trình xã hội được nghiên cứu. Các giai đoạn chính của phân tích thống kê bao gồm: - thiết lập các sự kiện và đánh giá của họ; - xác định các tính năng đặc trưng và nguyên nhân của hiện tượng; - so sánh hiện tượng với các hiện tượng quy luật, kế hoạch và các hiện tượng khác được lấy làm cơ sở để so sánh; - xây dựng các kết luận, dự báo, giả định và giả thuyết; - kiểm tra thống kê các giả thuyết được đề xuất. 1.2. Cơ sở lý thuyết và các khái niệm cơ bản về thống kê Các quy định chủ yếu của thống kê một mặt dựa trên các quy luật của lý thuyết kinh tế - xã hội, vì chúng xem xét các hình thái phát triển của các hiện tượng xã hội, xác định ý nghĩa, nguyên nhân và hậu quả của chúng đối với đời sống xã hội. Mặt khác, các quy luật của nhiều ngành khoa học xã hội được xây dựng trên cơ sở các số liệu thống kê và các mẫu được xác định bằng cách sử dụng phân tích thống kê. Do đó, thống kê xác định các quy luật của khoa học xã hội và đến lượt nó, chúng lại điều chỉnh các quy định của thống kê. Cơ sở lý luận của thống kê gắn liền với toán học, vì để đo lường, so sánh và phân tích các đặc trưng định lượng cần phải vận dụng các chỉ tiêu, định luật và phương pháp toán học: nghiên cứu động thái của một hiện tượng, mối quan hệ của nó với các hiện tượng khác là không thể thiếu nếu không sử dụng toán học cao hơn và phân tích toán học. Thông thường, một nghiên cứu thống kê dựa trên một mô hình toán học đã phát triển của một hiện tượng. Như một mo- del về mặt lý thuyết phản ánh các tỷ lệ định lượng của hiện tượng đang nghiên cứu. Vì vậy, ví dụ, khi đánh giá tình trạng tài chính của doanh nghiệp, mô hình cho điểm của A. Altman thường được sử dụng, trong đó mức độ phá sản Z được tính theo công thức sau: Z = 1,2x1 + 1,4x2 + 3,3x3 + 0,6x4 + 10,0x5. Theo Altman, Z ‹2,675 công ty phải đối mặt với phá sản, và Z ›2,675 Vị thế tài chính của công ty không gây ra sự sợ hãi. Để có được ước lượng này, cần phải thay các ẩn số? 1, ?2, ?3, ? 4 và? 5, là những chỉ số nhất định của đường cân bằng. Đặc biệt phổ biến trong khoa học thống kê là các lĩnh vực toán học như lý thuyết xác suất và thống kê toán học. Một số định lý được sử dụng rộng rãi thể hiện quy luật số lớn, việc phân tích chuỗi biến thiên và dự báo sự phát triển của các hiện tượng được thực hiện bằng phép ngoại suy. Mối quan hệ nhân quả của các hiện tượng và quá trình được thiết lập bằng cách sử dụng phân tích tương quan và hồi quy. Cuối cùng, khoa học thống kê mắc nợ thống kê toán học vì các danh mục và khái niệm quan trọng nhất của nó, chẳng hạn như tổng, biến thể, dấu hiệu, tính đều đặn. Tổng thể thống kê thuộc phạm trù chính của thống kê và là đối tượng của nghiên cứu thống kê, được hiểu là tập hợp thông tin có hệ thống dựa trên cơ sở khoa học về các hiện tượng kinh tế - xã hội của đời sống cộng đồng và phân tích dữ liệu thu được. Để thực hiện nghiên cứu thống kê, cần có cơ sở thông tin khoa học, đó là tập thống kê - tập hợp các đối tượng, hiện tượng kinh tế - xã hội của đời sống xã hội, thống nhất với nhau về cơ sở định tính, có mối liên hệ chung nhưng khác nhau. trong các tính năng riêng lẻ, ví dụ, một nhóm hộ gia đình, gia đình, công ty, v.v. Theo quan điểm của phương pháp luận thống kê, tổng thể thống kê là một tập hợp các đơn vị có các đặc điểm như tính chất khối lượng, tính đồng nhất, tính toàn vẹn nhất định, sự phụ thuộc lẫn nhau về trạng thái của các đơn vị riêng lẻ và sự hiện diện của các biến thể. Đơn vị của tổng thể có thể là một đối tượng, sự kiện, con người, quá trình, v.v ... Đơn vị của tổng thể là yếu tố chính và là người mang các đặc điểm chính của nó. Phần tử của dân số mà dữ liệu cần thiết cho một nghiên cứu thống kê được thu thập được gọi là đơn vị quan sát. Số lượng đơn vị trong quần thể được gọi là kích thước của quần thể. Dân số thống kê có thể là dân số tại cuộc tổng điều tra, các xí nghiệp, thành phố, nhân viên của công ty. Việc lựa chọn dân số thống kê và các đơn vị của nó phụ thuộc vào điều kiện và bản chất cụ thể của hiện tượng hoặc quá trình kinh tế - xã hội được nghiên cứu. Tính chất quần chúng của các đơn vị dân số liên quan chặt chẽ đến tính đầy đủ của dân số, được đảm bảo bởi độ bao phủ của các đơn vị dân số thống kê đang nghiên cứu. Ví dụ, nhà nghiên cứu phải rút ra kết luận về sự phát triển của hoạt động ngân hàng. Do đó, anh cần thu thập thông tin về tất cả các ngân hàng đang hoạt động trong khu vực. Vì bất kỳ tập hợp nào cũng có đặc điểm khá phức tạp, do đó tính đầy đủ nên được hiểu là mức độ bao phủ của tập hợp các đặc điểm đa dạng nhất của tập hợp, mô tả một cách đáng tin cậy và về cơ bản hiện tượng đang nghiên cứu. Ví dụ, nếu không tính đến kết quả tài chính trong quá trình giám sát các ngân hàng thì không thể đưa ra kết luận cuối cùng về sự phát triển của hệ thống ngân hàng. Ngoài ra, tính đầy đủ liên quan đến việc nghiên cứu các đặc điểm của các đơn vị dân số trong thời gian dài nhất có thể. Theo quy luật, dữ liệu đầy đủ là rất lớn và đầy đủ. Trong thực tiễn, các hiện tượng kinh tế - xã hội được nghiên cứu là vô cùng đa dạng nên khó và nhiều khi không thể bao quát hết các hiện tượng. Nhà nghiên cứu buộc phải chỉ nghiên cứu một bộ phận của dân số thống kê, và đưa ra kết luận cho toàn bộ dân số. Trong những tình huống như vậy, yêu cầu quan trọng nhất là lựa chọn hợp lý bộ phận quần thể đó để nghiên cứu các đặc điểm. Phần này cần phản ánh những tính chất chính của hiện tượng và mang tính tiêu biểu. Trong thực tế, một số tập hợp có thể tương tác trong các hiện tượng và quá trình đang nghiên cứu. Trong những tình huống này, các quần thể được nghiên cứu cần được phân biệt rõ ràng về đối tượng nghiên cứu. Dấu hiệu của một đơn vị dân số là một đặc điểm, tính năng, tính chất cụ thể, chất lượng có thể quan sát và đo lường được. Dân số được nghiên cứu trong thời gian hoặc không gian phải có thể so sánh được. Đối với điều này, nó là cần thiết để sử dụng, ví dụ, ước tính chi phí thống nhất. Để điều tra tổng thể một cách định tính, các đặc điểm quan trọng nhất hoặc có liên quan với nhau được nghiên cứu. Số lượng đối tượng đặc trưng cho đơn vị dân số không được quá nhiều, vì điều này làm phức tạp việc thu thập dữ liệu và xử lý kết quả. Các đặc điểm của các đơn vị của dân số thống kê phải được kết hợp để chúng bổ sung cho nhau và có sự phụ thuộc lẫn nhau. Yêu cầu về tính đồng nhất của dân số thống kê có nghĩa là sự lựa chọn tiêu chí theo đó một hoặc một đơn vị khác thuộc về dân số đang nghiên cứu. Ví dụ, nếu nghiên cứu hoạt động của cử tri trẻ, thì cần phải xác định giới hạn tuổi của những cử tri đó để loại trừ những người thuộc thế hệ lớn tuổi. Có thể giới hạn dân số như vậy đối với đại diện của các khu vực nông thôn hoặc, ví dụ, sinh viên. Sự hiện diện của sự thay đổi trong các đơn vị của quần thể có nghĩa là các đặc điểm của chúng có thể có các giá trị hoặc sự thay đổi khác nhau. Các dấu hiệu như vậy được gọi là thay đổi, và các giá trị hoặc sửa đổi riêng lẻ được gọi là biến thể. Các dấu hiệu được chia thành phân bổ và định lượng. Một dấu hiệu được gọi là thuộc tính, hoặc định tính, nếu nó được thể hiện bằng một khái niệm ngữ nghĩa, ví dụ, giới tính của một người hoặc thuộc về một nhóm xã hội cụ thể. Trong nội bộ, chúng được chia thành danh nghĩa và thứ tự. Một thuộc tính được gọi là định lượng nếu nó được biểu thị dưới dạng số. Theo tính chất của sự biến đổi, các dấu hiệu định lượng được chia thành rời rạc và liên tục. Các đối tượng địa lý rời rạc thường được biểu thị dưới dạng số nguyên, chẳng hạn như số người trong một gia đình. Các tính năng liên tục bao gồm, ví dụ: tuổi, lương, thời gian phục vụ, v.v. Theo phương pháp đo lường, biển báo được chia thành sơ cấp (hạch toán) và thứ cấp (tính toán). Sơ cấp (được tính) biểu thị đơn vị của tổng thể, tức là các giá trị tuyệt đối. Thứ cấp (được tính toán) không được đo trực tiếp, nhưng được tính toán (chi phí, năng suất). Các đối tượng địa lý chính làm cơ sở cho việc quan sát tổng thể thống kê, trong khi các đối tượng địa lý thứ cấp được xác định trong quá trình xử lý và phân tích dữ liệu và thể hiện tỷ lệ các đối tượng địa lý chính. Trong mối quan hệ với đối tượng được đặc trưng, các dấu hiệu được chia thành trực tiếp và gián tiếp. Dấu hiệu trực tiếp là những thuộc tính vốn có trực tiếp của đối tượng đặc trưng (khối lượng sản xuất, tuổi người). Dấu hiệu gián tiếp là những thuộc tính không vốn có trong bản thân đối tượng mà ở những tập hợp khác có liên quan đến đối tượng hoặc có trong nó. Trong mối quan hệ với thời gian, dấu hiệu tức thời và dấu hiệu khoảng thời gian được phân biệt. Các dấu hiệu nhất thời đặc trưng cho đối tượng được nghiên cứu tại một thời điểm nào đó, được thiết lập bởi kế hoạch nghiên cứu thống kê. Dấu hiệu khoảng thời gian đặc trưng cho kết quả của các quá trình. Giá trị của chúng chỉ có thể xảy ra trong một khoảng thời gian nhất định. Ngoài các dấu hiệu, trạng thái của đối tượng được nghiên cứu hoặc dân số thống kê được đặc trưng bởi các chỉ số. Chỉ số - một trong những khái niệm cơ bản của thống kê, dùng để chỉ sự đánh giá định lượng một cách khái quát các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội. Tùy thuộc vào các chức năng mục tiêu, các chỉ tiêu thống kê được chia thành kế toán và đánh giá và phân tích. Chỉ tiêu kế toán và đánh giá là một đặc trưng thống kê về quy mô của các hiện tượng kinh tế - xã hội trong những điều kiện địa điểm và thời gian nhất định, phản ánh khối lượng phân bố của sự vật hiện tượng theo không gian hoặc mức độ đạt được ở một thời điểm nhất định. Các chỉ số phân tích được sử dụng để phân tích dữ liệu của tổng thể thống kê được nghiên cứu và mô tả các đặc điểm của sự phát triển của các hiện tượng được nghiên cứu. Là các chỉ số phân tích trong thống kê, các giá trị tương đối, trung bình, các chỉ số về sự biến đổi và động lực, các chỉ số về truyền thông được sử dụng. Tập hợp các chỉ tiêu thống kê phản ánh các mối quan hệ tồn tại giữa các sự vật hiện tượng tạo thành hệ thống chỉ tiêu thống kê. Nhìn chung, các chỉ tiêu và dấu hiệu mô tả đầy đủ và toàn diện dân số thống kê, cho phép nhà nghiên cứu tiến hành nghiên cứu toàn diện các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội loài người, là một trong những mục tiêu của khoa học thống kê. Loại thống kê quan trọng nhất là tính thống kê thường xuyên. Tính thường xuyên được hiểu chung là mối quan hệ nhân quả có thể phát hiện được giữa các hiện tượng, trình tự và sự lặp lại của các đặc điểm riêng biệt đặc trưng cho hiện tượng. Trong thống kê, tính thường xuyên được hiểu là tính quy luật về lượng của những biến đổi trong không gian và thời gian của các hiện tượng, quá trình hàng loạt của đời sống xã hội do kết quả hoạt động của các quy luật khách quan. Do đó, tính đều đặn của thống kê không phải đặc trưng cho các đơn vị riêng lẻ của dân số, mà là đặc trưng của toàn bộ tổng thể và chỉ biểu hiện với một số lượng quan sát đủ lớn. Do đó, tính chính quy thống kê tự bộc lộ như một tính bình thường trung bình, mang tính xã hội, tính đại chúng trong việc loại bỏ lẫn nhau các sai lệch riêng lẻ của các giá trị của các dấu hiệu theo hướng này hay hướng khác. Biểu hiện của tính quy luật thống kê giúp ta có thể trình bày một bức tranh tổng quát về hiện tượng, nghiên cứu xu hướng phát triển của nó, loại trừ những sai lệch ngẫu nhiên, riêng lẻ. 1.3. Tổ chức thống kê hiện đại ở Liên bang Nga Thống kê đóng một vai trò quan trọng trong việc quản lý sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước, vì tính đúng đắn của bất kỳ quyết định quản lý nào phần lớn phụ thuộc vào thông tin trên cơ sở nó được đưa ra. Chỉ dữ liệu chính xác, đáng tin cậy và được phân tích chính xác mới được tính đến ở cấp quản lý cao. Việc nghiên cứu sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước, từng vùng, từng ngành, từng công ty, xí nghiệp được thực hiện bởi các cơ quan đặc biệt hình thành nên dịch vụ thống kê. Ở Liên bang Nga, các chức năng của dịch vụ thống kê được thực hiện bởi các cơ quan thống kê nhà nước và các cơ quan thống kê cấp sở. Cơ quan quản lý thống kê tối cao ở nước ta là Cục Thống kê Nhà nước Liên bang (FSGS), được thành lập theo Nghị định của Tổng thống Liên bang Nga ngày 09.03.2004/314 số XNUMX "Cơ cấu các cơ quan hành pháp liên bang". Cơ quan Thống kê Nhà nước Liên bang là cơ quan hành pháp liên bang thực hiện các chức năng cung cấp thông tin thống kê chính thức về tình hình xã hội, kinh tế, nhân khẩu học và môi trường của đất nước, cũng như các chức năng kiểm soát và giám sát trong lĩnh vực hoạt động thống kê nhà nước về lãnh thổ của Liên bang Nga. Cơ quan Thống kê Nhà nước Liên bang thuộc thẩm quyền của Bộ Phát triển Kinh tế và Thương mại Liên bang Nga. Theo Nghị định của Chính phủ Liên bang Nga ngày 07.04.2004 tháng 188 năm XNUMX số XNUMX, các chức năng chính của Cục Thống kê Nhà nước Liên bang là: - trình bày thông tin thống kê theo quy trình đã lập cho Tổng thống Liên bang Nga, Chính phủ Liên bang Nga, Quốc hội Liên bang Nga, các cơ quan nhà nước, các phương tiện truyền thông, các tổ chức và công dân, cũng như các tổ chức quốc tế; - phát triển và cải tiến phương pháp luận thống kê chính thức dựa trên cơ sở khoa học để thực hiện các quan sát thống kê và tạo ra các chỉ số thống kê, đảm bảo rằng phương pháp luận này tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế; - phát triển và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu thống kê đặc trưng cho tình trạng của nền kinh tế và xã hội; - thu thập báo cáo thống kê và hình thành thông tin thống kê chính thức trên cơ sở của nó; - kiểm soát việc thực hiện của các tổ chức và công dân tham gia vào các hoạt động kinh doanh mà không hình thành pháp nhân, luật pháp của Liên bang Nga trong lĩnh vực thống kê nhà nước; - phát triển hệ thống thông tin thống kê nhà nước, bảo đảm tính tương thích và tương tác với các hệ thống thông tin nhà nước khác; - bảo đảm lưu trữ các nguồn thông tin nhà nước và bảo vệ thông tin thống kê bí mật và tuyệt mật của nhà nước; - thực hiện các nghĩa vụ của Liên bang Nga phát sinh từ tư cách thành viên trong các tổ chức quốc tế và tham gia các điều ước quốc tế, thực hiện hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thống kê. Phương pháp luận của các chỉ số thống kê, biểu mẫu và phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu thống kê do Cục Thống kê Nhà nước Liên bang thiết lập là các tiêu chuẩn thống kê chính thức của Liên bang Nga. Trong các hoạt động chính của mình, FSGS được hướng dẫn bởi các chương trình thống kê liên bang, được hình thành có tính đến các đề xuất của các cơ quan hành pháp và lập pháp liên bang, các cơ quan nhà nước của các đơn vị cấu thành Liên bang Nga, các tổ chức khoa học và các tổ chức khác và được phê duyệt bởi FSGS với sự đồng ý của Chính phủ Liên bang Nga. Nhiệm vụ chính của các cơ quan thống kê của quốc gia là đảm bảo tính công khai và khả năng tiếp cận của thông tin chung (không riêng lẻ), cũng như đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực của dữ liệu được tính đến. Ngoài ra, nhiệm vụ của FSGS là: - đệ trình thông tin thống kê chính thức cho Tổng thống Liên bang Nga, Chính phủ Liên bang Nga, Quốc hội Liên bang Nga, các cơ quan hành pháp liên bang, công chúng, cũng như các tổ chức quốc tế; - điều phối các hoạt động thống kê của các cơ quan hành pháp liên bang và các cơ quan hành pháp của các cơ quan cấu thành của Liên bang Nga, cung cấp các điều kiện để các cơ quan này sử dụng các tiêu chuẩn thống kê chính thức khi họ tiến hành các quan sát thống kê theo ngành (bộ phận); - phát triển thông tin kinh tế và thống kê, phân tích, tổng hợp tài khoản quốc gia, tính toán số dư cần thiết; - đảm bảo tính đầy đủ và giá trị khoa học của tất cả các thông tin thống kê chính thức; - cung cấp cho tất cả người dùng quyền truy cập bình đẳng vào thông tin thống kê mở bằng cách phân phối các báo cáo chính thức về tình hình kinh tế xã hội của Liên bang Nga, các thực thể cấu thành của Liên bang Nga, các ngành và lĩnh vực của nền kinh tế, xuất bản các bộ sưu tập thống kê và các tài liệu thống kê khác. Kết quả của việc cải cách nền kinh tế của Liên bang Nga, cơ cấu của các cơ quan thống kê cũng đã thay đổi. Bãi bỏ sổ đăng ký thống kê địa phương cấp huyện và hình thành các phòng thống kê liên huyện là văn phòng đại diện của cơ quan thống kê lãnh thổ. Tổ chức của các cơ quan thống kê ở Nga hiện đang trong giai đoạn cải tổ. Trên hình. 1.2 cho thấy sơ đồ của các cơ quan thống kê của Liên bang Nga cho năm 2004. 
Hình 1.2. Đề án của các cơ quan thống kê của Liên bang Nga cho năm 2004 Hiện tại, các lĩnh vực chính cần thực hiện cải cách có thể được lưu ý: - tuân thủ luật cơ bản của kế toán thống kê - tính công khai và sẵn có của thông tin trong khi vẫn duy trì tính bảo mật của các chỉ số riêng lẻ (bí mật kinh doanh); - Đổi mới cơ sở phương pháp luận và tổ chức của thống kê: thay đổi nhiệm vụ và nguyên tắc chung của quản lý nền kinh tế dẫn đến thay đổi các quy định lý luận của khoa học; - cải tiến hệ thống thu thập và xử lý thông tin bằng cách giới thiệu các hình thức quan sát như bằng cấp, sổ đăng ký (sổ đăng ký), điều tra dân số, v.v.; - thay đổi (cải tiến) phương pháp tính toán một số chỉ tiêu thống kê đặc trưng cho thực trạng nền kinh tế Nga, có tính đến các tiêu chuẩn quốc tế, kinh nghiệm nước ngoài về kế toán thống kê, hệ thống hóa tất cả các chỉ tiêu và đưa chúng vào nề nếp đáp ứng các vấn đề và yêu cầu của thời đại, có tính đến hệ thống tài khoản quốc gia (SNA); - đảm bảo mối quan hệ của các chỉ tiêu thống kê đặc trưng cho mức độ phát triển của đời sống công cộng của đất nước; - Có tính đến xu hướng tin học hóa. Trong quá trình đổi mới khoa học thống kê, cần tạo ra một cơ sở (hệ thống) thông tin thống nhất, bao gồm cơ sở thông tin của tất cả các cơ quan thống kê ở cấp thấp hơn của thang thứ bậc của tổ chức thống kê nhà nước. Hiện nay, tổ chức công tác của các cơ quan thống kê còn nhiều việc nhưng vẫn chưa được hoàn thiện, việc hoàn thiện thể chế thông tin có ý nghĩa rất quan trọng đối với nhà nước vẫn phải được chú trọng. Cùng với dịch vụ thống kê nhà nước, còn có thống kê cấp cục, được duy trì ở các bộ, ban, ngành, doanh nghiệp, hiệp hội và doanh nghiệp trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. Thống kê bộ phận tham gia vào việc thu thập, xử lý và phân tích thông tin thống kê cần thiết cho việc quản lý, ra quyết định quản lý, lập kế hoạch hoạt động của một doanh nghiệp hoặc cơ quan có thẩm quyền. Trong các doanh nghiệp nhỏ, công việc này, theo quy định, do kế toán trưởng hoặc người đứng đầu trực tiếp thực hiện. Tại các doanh nghiệp lớn với cơ cấu khu vực riêng rẽ nhánh hoặc một số lượng lớn, tại các ngành công nghiệp lớn, toàn bộ các phòng ban hoặc bộ phận được tổ chức để giải quyết việc phân tích thông tin thống kê. Công việc này liên quan đến các chuyên gia trong lĩnh vực thống kê, toán học, kế toán và phân tích kinh tế, các nhà quản lý và nhà công nghệ. Một “đội ngũ” như vậy, được trang bị công nghệ máy tính hiện đại, dựa trên phương pháp luận do lý thuyết thống kê đề xuất và sử dụng các phương pháp phân tích hiện đại, giúp xây dựng chiến lược phát triển kinh doanh hiệu quả, cũng như tổ chức hiệu quả hoạt động của các cơ quan công quyền. Không thể quản lý các hệ thống kinh tế và xã hội phức tạp nếu không có thông tin thống kê nhanh chóng, đầy đủ và đáng tin cậy. Như vậy, các cơ quan thống kê nhà nước và các sở đang phải đối mặt với nhiệm vụ hết sức quan trọng là cơ sở lý luận về khối lượng và thành phần thông tin thống kê tương ứng với điều kiện hiện đại cho sự phát triển của nền kinh tế, góp phần hợp lý hoá hệ thống kế toán và thống kê. và giảm thiểu chi phí thực hiện chức năng này. Chủ đề 2. QUAN SÁT THỐNG KÊ 2.1. Khái niệm về quan sát thống kê, các giai đoạn thực hiện nó Một nghiên cứu sâu sắc toàn diện về bất kỳ quá trình kinh tế hoặc xã hội nào bao gồm việc đo lường mặt định lượng của nó và xác định đặc điểm bản chất, vị trí, vai trò và các mối quan hệ của nó trong hệ thống quan hệ xã hội nói chung. Trước khi tiến hành sử dụng các phương pháp thống kê để nghiên cứu các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội, cần phải có một cơ sở thông tin đầy đủ mô tả đầy đủ và tin cậy đối tượng nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu thống kê bao gồm các bước sau: - thu thập thông tin thống kê (quan sát thống kê) và xử lý ban đầu của nó; - hệ thống hóa và xử lý thêm dữ liệu thu được từ kết quả quan sát thống kê, dựa trên tóm tắt và phân nhóm của chúng; - khái quát hóa và phân tích kết quả xử lý tài liệu thống kê, xây dựng kết luận và khuyến nghị dựa trên kết quả của toàn bộ nghiên cứu thống kê. Quan sát thống kê - giai đoạn đầu tiên và ban đầu của nghiên cứu thống kê, là quá trình được tổ chức một cách có hệ thống trên cơ sở khoa học, là quá trình thu thập số liệu sơ cấp về các hiện tượng khác nhau của đời sống kinh tế xã hội. Tính thường xuyên của quan sát thống kê nằm ở chỗ nó được thực hiện theo một kế hoạch được phát triển đặc biệt, bao gồm các vấn đề liên quan đến tổ chức và kỹ thuật thu thập thông tin thống kê, kiểm soát chất lượng và độ tin cậy của nó, và trình bày các tài liệu cuối cùng. Bản chất khối lượng của quan sát thống kê được đảm bảo bằng cách bao quát đầy đủ nhất tất cả các trường hợp biểu hiện của hiện tượng hoặc quá trình đang nghiên cứu, tức là trong quá trình quan sát thống kê, các đặc trưng định lượng và định tính được đo lường và ghi lại không phải bằng các đơn vị riêng lẻ của dân số. đang được nghiên cứu, nhưng bởi toàn bộ khối lượng các đơn vị dân số. Bản chất hệ thống của quan sát thống kê có nghĩa là nó không nên được thực hiện một cách ngẫu nhiên, tức là một cách tự phát, mà phải được thực hiện liên tục hoặc thường xuyên trong những khoảng thời gian đều đặn. Quá trình quan sát thống kê được thể hiện trong hình. 2.1. 
Cơm. 2.1. Sơ đồ quan sát thống kê Quá trình chuẩn bị một quan sát thống kê bao gồm việc xác định mục đích và đối tượng quan sát, thành phần của các đối tượng được đăng ký và chọn đơn vị quan sát. Cũng cần xây dựng các dạng tài liệu để thu thập dữ liệu và lựa chọn các phương tiện và phương pháp thu thập chúng. Do đó, quan sát thống kê là một công việc tốn nhiều công sức và công sức đòi hỏi sự tham gia của những người có trình độ chuyên môn, tổ chức, lập kế hoạch, chuẩn bị và thực hiện được tư duy toàn diện. 2.2. Các loại và phương pháp quan sát thống kê Nhiệm vụ của lý thuyết chung về thống kê là xác định các hình thức, loại hình và phương pháp quan sát thống kê để quyết định áp dụng ở đâu, khi nào và phương pháp quan sát nào. Sơ đồ dưới đây minh họa việc phân loại các loại quan sát thống kê (Hình 2.2). 
Hình 2.2. Phân loại các loại quan sát thống kê Các quan sát thống kê có thể được chia thành các nhóm: - theo phạm vi bao phủ của các đơn vị dân số; - thời gian đăng ký sự kiện. Theo mức độ bao phủ của dân số đang nghiên cứu, quan sát thống kê được chia thành hai loại: liên tục và không liên tục. Với quan sát liên tục (đầy đủ), tất cả các đơn vị của dân số được nghiên cứu đều được bao phủ. Quan sát liên tục cung cấp đầy đủ thông tin về các hiện tượng và quá trình được nghiên cứu. Loại hình quan sát này có liên quan đến chi phí cao về lao động và nguồn lực vật chất, vì phải mất rất nhiều thời gian để thu thập và xử lý toàn bộ lượng thông tin cần thiết. Thường thì hoàn toàn không thể quan sát liên tục, ví dụ, khi dân số được khảo sát quá lớn hoặc không thể thu được thông tin về tất cả các đơn vị của dân số. Vì lý do này, các quan sát không liên tục được thực hiện. Với quan sát không liên tục, chỉ một phần nhất định của dân số được nghiên cứu được bao gồm, trong khi điều quan trọng là phải xác định trước phần nào của dân số được nghiên cứu sẽ được quan sát và tiêu chí nào sẽ được sử dụng làm cơ sở cho mẫu. . Ưu điểm của việc tiến hành quan sát không liên tục là nó được thực hiện trong thời gian ngắn, có liên quan đến chi phí lao động và vật liệu thấp hơn, và thông tin thu được có tính chất hoạt động. Có một số kiểu quan sát không liên tục: quan sát chọn lọc, quan sát mảng chính, quan sát đơn hình. Chọn lọc là việc quan sát một phần các đơn vị của quần thể nghiên cứu, được lựa chọn bằng cách chọn ngẫu nhiên. Với sự tổ chức phù hợp, quan sát có chọn lọc cho kết quả đủ chính xác có thể áp dụng với một xác suất nhất định cho toàn bộ dân số. Nếu việc quan sát mẫu liên quan đến việc lựa chọn không chỉ các đơn vị của dân số được nghiên cứu (lấy mẫu trong không gian), mà còn các điểm tại thời điểm mà việc đăng ký các dấu hiệu được thực hiện (lấy mẫu trong thời gian), thì việc quan sát như vậy được gọi là phương pháp quan sát nhất thời. Quan sát mảng chính bao gồm một cuộc khảo sát nhất định, quan trọng nhất về ý nghĩa của các đặc điểm được nghiên cứu của các đơn vị dân số. Trong quan sát này, các đơn vị lớn nhất của dân số được tính đến và các đặc điểm quan trọng nhất cho nghiên cứu này được ghi lại. Ví dụ, 15-20% các tổ chức tín dụng lớn được khảo sát, trong khi nội dung của danh mục đầu tư của họ được ghi lại. Quan sát chuyên đề được đặc trưng bởi việc nghiên cứu toàn diện và chuyên sâu chỉ những đơn vị riêng lẻ của quần thể có một số đặc điểm đặc biệt hoặc đại diện cho một số hiện tượng mới. Mục đích của việc quan sát như vậy là để xác định các xu hướng hiện có hoặc chỉ mới nổi trong sự phát triển của một quá trình hoặc hiện tượng nhất định. Trong một cuộc khảo sát chuyên đề, các đơn vị dân số riêng lẻ phải chịu một nghiên cứu chi tiết, cho phép bạn xác định các tỷ lệ và phụ thuộc rất quan trọng mà không thể phát hiện được với các quan sát khác, ít chi tiết hơn. Các cuộc khảo sát đơn văn thống kê thường được sử dụng trong y học, khi kiểm tra ngân sách gia đình, v.v ... Điều quan trọng cần lưu ý là các cuộc khảo sát đơn văn có liên quan chặt chẽ đến các cuộc khảo sát liên tục và có chọn lọc. Thứ nhất, cần có số liệu từ các cuộc điều tra đại trà để lựa chọn tiêu chí lựa chọn đơn vị dân cư cho quan trắc không liên tục và đơn ảnh. Thứ hai, quan sát đơn bản giúp xác định được những nét đặc trưng, những nét cơ bản của đối tượng nghiên cứu, làm rõ cơ cấu dân số nghiên cứu. Các phát hiện có thể được sử dụng làm cơ sở để tổ chức một cuộc khảo sát hàng loạt mới. Theo thời gian ghi lại các dữ kiện, việc quan sát có thể liên tục và không liên tục. Lần lượt, không liên tục, bao gồm định kỳ và một lần. Việc quan sát liên tục (hiện tại) được thực hiện bằng cách đăng ký liên tục các dữ kiện khi chúng phát sinh. Với quan sát như vậy, tất cả những thay đổi trong quá trình hoặc hiện tượng đang nghiên cứu đều được theo dõi, điều này giúp bạn có thể theo dõi động thái của nó. Ví dụ, việc đăng ký khai tử, khai sinh, kết hôn của các cơ quan đăng ký hộ tịch (ZAGS) liên tục được tiến hành. Doanh nghiệp duy trì hồ sơ hiện tại về sản xuất, xuất kho nguyên vật liệu, v.v. Việc quan sát không liên tục được thực hiện thường xuyên, theo các khoảng thời gian nhất định (quan sát định kỳ), hoặc không thường xuyên, một lần, khi cần thiết (quan sát một lần). Các quan sát định kỳ thường dựa trên một chương trình và công cụ tương tự để có thể so sánh kết quả của các cuộc điều tra đó. Một ví dụ về quan sát định kỳ có thể là tổng điều tra dân số, được thực hiện trong khoảng thời gian đủ dài và tất cả các hình thức quan sát thống kê có tính chất hàng tháng, hàng quý, nửa năm, hàng năm, v.v. Quan sát một lần được đặc trưng bởi thực tế là các sự kiện được ghi lại không liên quan đến sự xuất hiện của chúng, mà theo trạng thái hoặc sự hiện diện của chúng tại một thời điểm nhất định hoặc trong một khoảng thời gian. Việc đo lường định lượng các dấu hiệu của một hiện tượng hoặc quá trình xảy ra tại thời điểm khảo sát và việc đăng ký lại các dấu hiệu có thể hoàn toàn không được thực hiện hoặc không xác định trước được thời gian thực hiện. Ví dụ về quan sát một lần là khảo sát một lần về tình trạng xây dựng nhà ở, được thực hiện vào năm 2000. Cùng với các loại hình quan sát thống kê, lý thuyết thống kê nói chung xem xét các phương pháp thu thập thông tin thống kê, trong đó quan trọng nhất là phương pháp quan sát tài liệu, phương pháp quan sát trực tiếp và điều tra. Việc quan sát tài liệu dựa trên việc sử dụng dữ liệu từ các tài liệu khác nhau, chẳng hạn như sổ đăng ký kế toán, làm nguồn thông tin. Xét rằng, theo quy định, các yêu cầu cao được đặt ra đối với việc điền vào các tài liệu như vậy, dữ liệu phản ánh trong đó có tính chất đáng tin cậy nhất và có thể dùng làm tài liệu nguồn chất lượng cao để phân tích. Việc quan sát trực tiếp được thực hiện bằng cách ghi lại các dữ kiện do nhân viên đăng ký trực tiếp thiết lập như kết quả của việc kiểm tra, đo đạc và đếm các dấu hiệu của hiện tượng đang nghiên cứu. Bằng cách này, giá hàng hóa và dịch vụ được ghi lại, đo lường giờ làm việc, kiểm kê số dư trong kho, v.v. Cuộc khảo sát dựa trên việc thu thập dữ liệu từ những người trả lời (những người tham gia khảo sát). Cuộc khảo sát được sử dụng trong trường hợp không thể thực hiện việc quan sát bằng các phương pháp khác. Loại quan sát này là điển hình để thực hiện các cuộc điều tra xã hội học và thăm dò dư luận. Thông tin thống kê có thể thu được bằng các loại điều tra khác nhau: thám hiểm, phóng viên, bảng câu hỏi, tư nhân. Các cuộc điều tra khẩn cấp (bằng miệng) được thực hiện bởi những người lao động được đào tạo đặc biệt (người đăng ký), họ ghi lại câu trả lời của người được hỏi dưới dạng quan sát. Biểu mẫu là một dạng tài liệu trong đó cần điền vào các trường để có câu trả lời. Điều tra phóng viên giả định rằng, trên cơ sở tự nguyện, nhân viên của người trả lời báo cáo thông tin trực tiếp cho cơ quan giám sát. Nhược điểm của phương pháp này là khó xác minh tính đúng đắn của thông tin nhận được. Trong một cuộc khảo sát bảng câu hỏi, người trả lời điền vào bảng câu hỏi (bảng câu hỏi), một cách tự nguyện và chủ yếu là ẩn danh. Vì phương pháp thu thập thông tin này không đáng tin cậy, nên nó được sử dụng trong những nghiên cứu không yêu cầu độ chính xác cao của kết quả. Trong một số tình huống, có đủ kết quả gần đúng chỉ nắm bắt được xu hướng và ghi lại sự xuất hiện của các sự kiện và hiện tượng mới. Khảo sát trực tiếp bao gồm việc gửi thông tin cho các cơ quan tiến hành giám sát trên cơ sở trực tiếp. Theo cách này, các hành vi hộ tịch được đăng ký: kết hôn, ly hôn, chết, khai sinh, v.v. Ngoài các dạng và phương pháp quan sát thống kê, lý thuyết thống kê còn xem xét các hình thức quan sát thống kê: báo cáo, quan sát thống kê có tổ chức đặc biệt, sổ ghi chép. Báo cáo thống kê là hình thức quan sát thống kê chủ yếu, có đặc điểm là cơ quan thống kê nhận được thông tin về các hiện tượng đang nghiên cứu dưới dạng các tài liệu đặc biệt do doanh nghiệp, tổ chức gửi trong một khung thời gian nhất định và theo mẫu quy định. Bản thân các biểu mẫu báo cáo thống kê, phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu thống kê, phương pháp luận chỉ tiêu thống kê do Cục Thống kê Nhà nước Liên bang thiết lập là các tiêu chuẩn thống kê chính thức của Liên bang Nga và là tiêu chuẩn bắt buộc đối với tất cả các đối tượng quan hệ công chúng. Báo cáo thống kê được chia thành chuyên ngành và tiêu chuẩn. Thành phần các chỉ số của báo cáo chuẩn là giống nhau đối với tất cả các doanh nghiệp và tổ chức, trong khi thành phần của các chỉ số của báo cáo chuyên ngành phụ thuộc vào đặc điểm cụ thể của các lĩnh vực riêng lẻ của nền kinh tế và phạm vi các hoạt động. Theo thời gian nộp, báo cáo thống kê hàng ngày, hàng tuần, mười ngày, hai tuần, hàng tháng, hàng quý, nửa năm và hàng năm. Báo cáo thống kê có thể được truyền qua điện thoại, các kênh thông tin, trên các phương tiện điện tử và bắt buộc phải nộp sau đó bằng giấy, có chữ ký xác nhận của người có trách nhiệm. Quan sát thống kê có tổ chức đặc biệt là tập hợp thông tin do cơ quan thống kê tổ chức để nghiên cứu các hiện tượng không được báo cáo hoặc nghiên cứu sâu hơn dữ liệu báo cáo, xác minh và tinh chỉnh chúng. Các loại điều tra dân số, điều tra một lần là những quan sát được tổ chức đặc biệt. Sổ đăng ký là một hình thức quan sát trong đó các dữ kiện về trạng thái của các đơn vị dân số được ghi lại liên tục. Quan sát một đơn vị dân số, người ta cho rằng các quá trình xảy ra ở đó có sự khởi đầu, tiếp diễn lâu dài và kết thúc. Trong sổ đăng ký, mỗi đơn vị quan sát được đặc trưng bởi một tập hợp các chỉ số. Tất cả các chỉ số được lưu trữ cho đến khi đơn vị quan sát có trong sổ đăng ký và chưa kết thúc sự tồn tại của nó. Một số chỉ số vẫn giữ nguyên miễn là đơn vị quan sát có trong sổ đăng ký, những chỉ số khác có thể thay đổi theo thời gian. Một ví dụ về sổ đăng ký như vậy là Sổ đăng ký Doanh nghiệp và Tổ chức Hợp nhất (USRE). Tất cả công việc bảo trì nó đều do FSGS thực hiện. Vì vậy, việc lựa chọn loại, phương pháp và hình thức quan sát thống kê phụ thuộc vào một số yếu tố, trong đó chủ yếu là mục tiêu và mục tiêu quan sát, đặc điểm cụ thể của đối tượng quan sát, tính cấp thiết của việc trình bày kết quả, sự sẵn có của nhân viên được đào tạo. , khả năng sử dụng các phương tiện kỹ thuật để thu thập và xử lý dữ liệu. 2.3. Các vấn đề về chương trình và phương pháp luận của quan sát thống kê Một trong những công việc quan trọng nhất phải được giải quyết khi chuẩn bị một cuộc quan sát thống kê là xác định mục đích, đối tượng và đơn vị quan sát. Mục tiêu của hầu hết các quan sát thống kê là thu được thông tin đáng tin cậy về các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội nhằm xác định mối quan hệ qua lại của các yếu tố, đánh giá quy mô của hiện tượng và các mô hình phát triển của nó. Dựa trên các nhiệm vụ quan sát, chương trình và các hình thức tổ chức của nó được xác định. Ngoài mục tiêu, cần xác lập đối tượng quan sát, nghĩa là xác định chính xác cái gì cần quan sát. Đối tượng quan sát là tổng thể các hiện tượng, quá trình xã hội cần nghiên cứu. Đối tượng quan sát có thể là một tập hợp các tổ chức (tín dụng, giáo dục, v.v.), dân số, các đối tượng vật chất (tòa nhà, phương tiện giao thông, thiết bị). Khi xác lập đối tượng quan sát, điều quan trọng là phải xác định một cách chặt chẽ và chính xác ranh giới của quần thể đang nghiên cứu. Để làm được điều này, cần phải thiết lập rõ ràng các đặc điểm cần thiết để xác định xem có nên đưa một đối tượng vào tổng thể hay không. Ví dụ, trước khi tiến hành khảo sát các cơ sở y tế về việc cung cấp các trang thiết bị hiện đại, cần xác định hạng mục, phòng ban và lãnh thổ của các phòng khám cần khảo sát. Khi xác định đối tượng quan sát cần chỉ rõ đơn vị quan sát và đơn vị dân số. Đơn vị quan sát là yếu tố cấu thành của đối tượng quan sát, là nguồn thông tin, tức là đơn vị quan sát là vật mang dấu hiệu được đăng ký. Tùy thuộc vào các nhiệm vụ cụ thể của quan sát thống kê, đây có thể là một hộ gia đình hoặc một người, chẳng hạn như sinh viên, doanh nghiệp nông nghiệp hoặc nhà máy. Các đơn vị quan sát được gọi là đơn vị báo cáo nếu chúng cung cấp báo cáo thống kê cho cơ quan thống kê. Đơn vị dân số là một yếu tố cấu thành của đối tượng quan sát, từ đó nhận được thông tin về đơn vị quan sát, tức là đơn vị dân số làm cơ sở để đếm và có các đối tượng địa lý được đăng ký trong quá trình này. quan sát. Ví dụ, trong điều tra dân số trồng rừng, đơn vị dân số sẽ là cây, vì nó có các đặc điểm phải đăng ký (tuổi, thành phần loài, v.v.), trong khi bản thân lâm nghiệp, nơi điều tra được thực hiện , đóng vai trò là đơn vị quan sát. Mỗi hiện tượng, quá trình của đời sống xã hội có nhiều đặc điểm nhưng không thể thu thập được thông tin về tất cả chúng và không phải đối tượng nào cũng được người nghiên cứu quan tâm, do đó khi chuẩn bị quan sát cần xác định xem đặc điểm nào sẽ phải được đăng ký phù hợp với các mục tiêu và mục tiêu của cuộc quan sát. Để xác định thành phần của các tính năng đã đăng ký, một chương trình quan sát được phát triển. Chương trình quan sát thống kê được gọi là một tập hợp các câu hỏi, các câu trả lời mà trong quá trình quan sát sẽ hình thành thông tin thống kê. Việc phát triển một chương trình quan sát là một nhiệm vụ rất quan trọng và có trách nhiệm, và sự thành công của việc quan sát phụ thuộc vào việc nó được thực hiện một cách chính xác như thế nào. Có một số yêu cầu cần được tính đến khi phát triển một chương trình quan sát: - chương trình, nếu có thể, chỉ nên chứa những tính năng cần thiết và các giá trị của chúng sẽ được sử dụng để phân tích thêm hoặc cho các mục đích kiểm soát. Trong nỗ lực hoàn thiện thông tin đảm bảo nhận được các tài liệu lành tính, cần hạn chế số lượng thông tin thu thập để có được tài liệu đáng tin cậy để phân tích; - các câu hỏi của chương trình phải được xây dựng một cách rõ ràng để loại trừ cách hiểu không chính xác của chúng và ngăn chặn sự bóp méo ý nghĩa của thông tin được thu thập; - khi xây dựng chương trình quan sát, cần xây dựng một chuỗi câu hỏi hợp lý; các câu hỏi cùng loại hoặc các dấu hiệu đặc trưng cho bất kỳ mặt nào của hiện tượng nên được gộp lại thành một phần; - chương trình giám sát cần có các câu hỏi kiểm soát để kiểm tra và hiệu chỉnh thông tin đã ghi. Để thực hiện việc quan sát, cần có một số công cụ nhất định: biểu mẫu và hướng dẫn. Mẫu thống kê - một tài liệu đặc biệt của một mẫu duy nhất, ghi lại câu trả lời cho các câu hỏi của chương trình. Tùy thuộc vào nội dung cụ thể của cuộc quan sát được thực hiện, biểu mẫu có thể được gọi là biểu mẫu báo cáo thống kê, điều tra dân số hoặc bảng câu hỏi, bản đồ, thẻ, bảng hỏi hoặc biểu mẫu. Có hai dạng biểu mẫu: thẻ và danh sách. Biểu mẫu thẻ, hoặc biểu mẫu riêng lẻ, được thiết kế để phản ánh thông tin về một đơn vị dân số thống kê và biểu mẫu danh sách chứa thông tin về một số đơn vị dân số. Các yếu tố không thể thiếu và bắt buộc của biểu mẫu thống kê là phần tiêu đề, địa chỉ và nội dung. Phần tiêu đề cho biết tên của quan sát thống kê và cơ quan đã phê duyệt biểu mẫu này, các điều khoản để gửi biểu mẫu và một số thông tin khác. Phần địa chỉ chứa thông tin chi tiết của đơn vị báo cáo quan sát. Phần nội dung chính của biểu mẫu thường có dạng bảng gồm tên, mã và giá trị của các chỉ số. Biểu mẫu thống kê được điền theo hướng dẫn. Hướng dẫn bao gồm hướng dẫn về thủ tục tiến hành quan sát, hướng dẫn phương pháp luận và giải thích để điền vào biểu mẫu. Tùy thuộc vào mức độ phức tạp của chương trình giám sát, hướng dẫn có thể được xuất bản dưới dạng tài liệu quảng cáo hoặc được đặt ở mặt sau của biểu mẫu. Ngoài ra, để biết rõ cần thiết, bạn có thể liên hệ với các chuyên gia chịu trách nhiệm tiến hành quan sát, các cơ quan tiến hành. Khi tổ chức quan sát thống kê, cần giải quyết vấn đề thời gian quan sát và địa điểm tiến hành. Việc lựa chọn địa điểm quan sát phụ thuộc vào mục đích quan sát. Việc lựa chọn thời gian quan sát gắn liền với việc xác định thời điểm quan trọng (ngày) hoặc khoảng thời gian và xác định khoảng thời gian (khoảng thời gian) quan sát. Thời điểm quan trọng của quan sát thống kê là thời điểm mà thông tin được ghi lại trong quá trình quan sát được tính thời gian. Khoảng thời gian quan sát xác định khoảng thời gian mà việc đăng ký thông tin về hiện tượng đang nghiên cứu sẽ được thực hiện, nghĩa là khoảng thời gian mà trong đó các biểu mẫu được điền vào. Thông thường, khoảng thời gian quan sát không được quá xa thời điểm quan sát quan trọng để tái tạo trạng thái của đối tượng tại thời điểm đó. 2.4. Các vấn đề về hỗ trợ tổ chức, chuẩn bị và tiến hành quan sát thống kê Để chuẩn bị thành công và tiến hành quan sát thống kê, các vấn đề hỗ trợ tổ chức phải được giải quyết. Để làm được điều này, một kế hoạch tổ chức quan sát được lập ra, trong đó phản ánh mục tiêu và mục đích quan sát, đối tượng quan sát, địa điểm, thời gian, thời điểm quan sát và vòng tròn những người chịu trách nhiệm tiến hành quan sát. Một yếu tố bắt buộc của kế hoạch tổ chức là chỉ thị của cơ quan giám sát. Ngoài ra, các tổ chức được thiết kế để hỗ trợ việc giám sát cũng được xác định, có thể bao gồm các cơ quan nội chính, thanh tra thuế, các bộ ngành, tổ chức công, cá nhân, tình nguyện viên, v.v. Các hoạt động chuẩn bị bao gồm: - phát triển các hình thức quan sát thống kê, tái tạo các tài liệu của cuộc điều tra; - phát triển một bộ máy phương pháp để phân tích và trình bày kết quả quan sát; - phát triển phần mềm xử lý dữ liệu, mua máy tính và thiết bị văn phòng; - mua các vật liệu cần thiết, bao gồm cả đồ dùng văn phòng; - đào tạo nhân viên có trình độ, đào tạo nhân sự, tiến hành các loại cuộc họp giao ban, v.v ...; - Tiến hành công tác giải thích đại chúng giữa người dân và những người tham gia quan sát (diễn thuyết, trò chuyện, phát biểu trên báo chí, trên đài phát thanh và truyền hình); - phối hợp hoạt động của tất cả các dịch vụ và tổ chức tham gia vào các hành động chung; - thiết bị của nơi thu thập và xử lý dữ liệu; - chuẩn bị các kênh truyền thông tin và các phương tiện liên lạc; - giải pháp của các vấn đề liên quan đến tài chính cho quan sát thống kê. Do đó, kế hoạch giám sát bao gồm một số biện pháp nhằm hoàn thành tốt công việc ghi chép các thông tin cần thiết. 2.5. Độ chính xác của quan sát và phương pháp xác thực dữ liệu Mỗi phép đo cụ thể về độ lớn của dữ liệu, được thực hiện trong quá trình quan sát, theo quy luật, sẽ cho một giá trị gần đúng về độ lớn của hiện tượng, khác với giá trị thực của độ lớn này ở một mức độ nào đó. Mức độ phù hợp với giá trị thực tế của bất kỳ chỉ tiêu hoặc tính năng nào thu được từ các tài liệu quan sát được gọi là độ chính xác của quan sát thống kê. Sự khác biệt giữa kết quả quan sát và giá trị thực của độ lớn của hiện tượng quan sát được gọi là sai số của quan sát. Tùy theo tính chất, giai đoạn và nguyên nhân xảy ra, người ta phân biệt một số loại sai số quan sát (Bảng 2.1). Bảng 2.1 Phân loại lỗi quan sát 
Theo bản chất của chúng, sai số được chia thành ngẫu nhiên và hệ thống. Sai số ngẫu nhiên được gọi là sai số, sự xuất hiện của nó là do tác động của các yếu tố ngẫu nhiên. Chúng bao gồm đặt chỗ và đánh dấu sai của người được phỏng vấn. Chúng có thể được hướng đến việc giảm hoặc tăng giá trị của thuộc tính; theo quy luật, chúng không được phản ánh trong kết quả cuối cùng, vì chúng triệt tiêu lẫn nhau trong quá trình xử lý tóm tắt kết quả quan sát. Các lỗi hệ thống có cùng xu hướng làm giảm hoặc tăng giá trị của chỉ số của thuộc tính. Điều này là do các phép đo, ví dụ, được thực hiện bởi một thiết bị đo bị lỗi hoặc các lỗi là kết quả của việc xây dựng không chính xác câu hỏi của chương trình quan sát, v.v. Các lỗi hệ thống rất nguy hiểm, vì chúng làm sai lệch đáng kể kết quả quan sát. Tùy thuộc vào giai đoạn xảy ra, các lỗi đăng ký được phân biệt; lỗi xảy ra trong quá trình chuẩn bị dữ liệu để xử lý máy; các lỗi xuất hiện trong quá trình xử lý trên công nghệ máy tính. Lỗi đăng ký bao gồm những sai sót xảy ra khi dữ liệu được ghi lại dưới dạng thống kê (tài liệu chính, biểu mẫu, báo cáo, biểu mẫu tổng điều tra) hoặc khi dữ liệu được nhập vào công nghệ máy tính, dữ liệu bị biến dạng khi truyền qua các đường liên lạc (điện thoại, e-mail). Thông thường, lỗi đăng ký xảy ra do không tuân thủ hình thức của biểu mẫu, tức là mục nhập đã được thực hiện sai dòng hoặc cột của tài liệu. Ngoài ra còn có sự cố ý bóp méo giá trị của các chỉ số riêng lẻ. Các sai sót trong việc chuẩn bị dữ liệu để xử lý máy hoặc trong quá trình tự xử lý xảy ra ở các trung tâm máy tính hoặc trung tâm chuẩn bị dữ liệu. Việc xảy ra các lỗi như vậy có liên quan đến việc điền dữ liệu vào biểu mẫu một cách bất cẩn, không chính xác, mờ nhạt, với một khiếm khuyết vật lý trong vật mang dữ liệu, với việc mất một phần dữ liệu do không tuân thủ công nghệ lưu trữ cơ sở thông tin, hoặc được xác định bởi các hư hỏng của thiết bị. Biết được các dạng và nguyên nhân của lỗi quan sát, có thể giảm đáng kể tỷ lệ sai lệch thông tin đó. Có các loại lỗi sau: sai số đo lường gắn với sai số nhất định phát sinh trong quá trình quan sát thống kê đơn lẻ về các hiện tượng và quá trình của đời sống xã hội; lỗi tính đại diện phát sinh do quan sát không liên tục và liên quan đến thực tế là bản thân mẫu không đại diện và kết quả thu được trên cơ sở không thể mở rộng cho toàn bộ tổng thể; lỗi cố ý phát sinh từ việc cố ý bóp méo dữ liệu cho các mục đích khác nhau, bao gồm mong muốn tôn tạo hiện trạng thực tế của đối tượng quan sát hoặc ngược lại, thể hiện trạng thái không đạt yêu cầu của đối tượng (việc bóp méo thông tin này là vi phạm pháp luật) ; Các lỗi vô ý, như một quy luật, có tính chất ngẫu nhiên và liên quan đến trình độ thấp của nhân viên, sự thiếu chú ý hoặc cẩu thả của họ. Thường những sai sót như vậy liên quan đến yếu tố chủ quan, khi người ta cung cấp thông tin không chính xác về tuổi tác, tình trạng hôn nhân, trình độ học vấn, thành viên nhóm xã hội,… hoặc đơn giản là quên một số dữ kiện, thông tin nhà đăng ký vừa nảy sinh trong trí nhớ. Mong muốn thực hiện một số hoạt động sẽ giúp ngăn ngừa, xác định và sửa chữa các lỗi quan sát. Bao gồm các: - lựa chọn nhân sự có năng lực và đào tạo nhân sự chất lượng cao liên quan đến việc tiến hành giám sát; - tổ chức kiểm tra kiểm soát tính đúng đắn của việc điền vào các tài liệu, theo phương pháp liên tục hoặc có chọn lọc; - kiểm soát số học và logic của dữ liệu nhận được sau khi hoàn thành việc thu thập tài liệu quan sát. Các kiểu kiểm soát độ tin cậy dữ liệu chính là cú pháp, logic và số học (Bảng 2.2). Bảng 2.2 Các loại và nội dung kiểm soát 
Kiểm soát cú pháp có nghĩa là kiểm tra tính đúng đắn của cấu trúc của tài liệu, sự hiện diện của các chi tiết cần thiết và bắt buộc, tính đầy đủ của việc điền vào các dòng biểu mẫu phù hợp với các quy tắc đã thiết lập. Tầm quan trọng và sự cần thiết của kiểm soát cú pháp được giải thích bằng việc sử dụng công nghệ máy tính, máy quét để xử lý dữ liệu, đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt về việc tuân thủ các quy tắc điền biểu mẫu. Kiểm soát logic kiểm tra tính đúng đắn của việc viết mã, sự phù hợp với tên và giá trị của các chỉ số. Các mối quan hệ cần thiết giữa các chỉ số được kiểm tra, các câu trả lời cho các câu hỏi khác nhau được so sánh và các kết hợp không tương thích được xác định. Để sửa các lỗi được xác định trong quá trình kiểm soát logic, họ quay trở lại các tài liệu ban đầu và thực hiện các chỉnh sửa. Trong quá trình kiểm soát số học, các tổng thu được được so sánh với các tổng kiểm tra được tính trước theo hàng và cột. Thông thường, kiểm soát số học dựa trên sự phụ thuộc của một chỉ số vào hai hoặc nhiều chỉ số khác, ví dụ, nó là sản phẩm của các chỉ số khác. Nếu việc kiểm soát số học của các chỉ số cuối cùng cho thấy rằng sự phụ thuộc này không được quan sát thấy, điều này sẽ cho thấy sự không chính xác của dữ liệu. Như vậy, việc kiểm soát độ tin cậy của thông tin thống kê được thực hiện ở tất cả các khâu của quan sát thống kê, từ khâu thu thập thông tin sơ cấp đến khâu lấy kết quả. Chủ đề 3. TÓM TẮT VÀ NHÓM THỐNG KÊ 3.1. Nội dung và nhiệm vụ tóm tắt Quá trình xử lý tài liệu quan sát thống kê được tổ chức một cách khoa học theo một chương trình đã phát triển trước đó bao gồm, ngoài việc kiểm soát dữ liệu, hệ thống hóa, phân nhóm dữ liệu, lập bảng, thu thập kết quả và các chỉ số thu được (giá trị trung bình và tương đối), v.v. Tài liệu thu thập được trong quá trình thống kê quan sát là thông tin sơ cấp rải rác về các đơn vị riêng lẻ của hiện tượng đang nghiên cứu. Ở dạng này, tài liệu chưa mô tả toàn bộ hiện tượng: nó không đưa ra ý tưởng về mức độ (số lượng) của hiện tượng, hoặc về thành phần của nó, hoặc về kích thước của các tính năng đặc trưng, hoặc về thực chất của các mối liên hệ của hiện tượng này với hiện tượng khác, v.v ... Cần phải xử lý đặc biệt các dữ liệu thống kê - tổng hợp các tài liệu quan sát. Tóm tắt tài liệu quan sát là một tập hợp các hành động tuần tự để khái quát dữ liệu đơn lẻ cụ thể tạo thành một tập hợp nhằm phát hiện các đặc điểm và kiểu mẫu điển hình vốn có trong hiện tượng đang nghiên cứu nói chung. Tóm tắt thống kê (tóm tắt đơn giản) theo nghĩa hẹp của từ này là một phép toán để tính tổng số liệu tổng hợp (tóm tắt) cho một tập hợp các đơn vị quan sát. Tóm tắt thống kê (tóm tắt phức hợp) theo nghĩa rộng của từ này cũng bao gồm việc nhóm các dữ liệu quan sát, tính toán các tổng chung và tổng nhóm, thu được một hệ thống các chỉ số có liên quan với nhau, trình bày kết quả phân nhóm và tóm tắt dưới dạng bảng thống kê. Một bản tóm tắt chính xác, có tổ chức khoa học, dựa trên phân tích lý thuyết sâu sơ bộ, cho phép bạn có được tất cả các kết quả thống kê phản ánh những đặc điểm quan trọng nhất, đặc trưng nhất của đối tượng nghiên cứu, đo lường ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đến kết quả và thu thập tất cả những điều này tính đến thực tiễn công việc khi lập các kế hoạch hiện tại và dài hạn. Nhiệm vụ của tóm tắt là mô tả đặc điểm của đối tượng nghiên cứu với sự trợ giúp của các hệ thống chỉ tiêu thống kê, xác định và đo lường theo cách này các đặc điểm và tính chất cơ bản của đối tượng nghiên cứu. Nhiệm vụ này được giải quyết trong ba giai đoạn: - định nghĩa nhóm và nhóm con; - định nghĩa của một hệ thống các chỉ số; - định nghĩa các loại bảng. Ở giai đoạn đầu, hệ thống hóa, phân nhóm các tài liệu thu thập được trong quá trình quan sát được thực hiện. Ở giai đoạn thứ hai, hệ thống các chỉ số được cung cấp cho kế hoạch được cụ thể hóa, với sự trợ giúp của các thuộc tính và đặc điểm của đối tượng đang nghiên cứu được đặc trưng về mặt định lượng. Ở giai đoạn thứ ba, bản thân các chỉ số được tính toán và dữ liệu tổng quát được trình bày dưới dạng bảng, chuỗi thống kê, đồ thị và sơ đồ để rõ ràng và thuận tiện. Các giai đoạn được liệt kê của bản tóm tắt, ngay cả trước khi bắt đầu thực hiện, được phản ánh trong một chương trình được biên soạn đặc biệt. Chương trình tóm tắt thống kê bao gồm danh sách các nhóm mà chúng ta nên phân chia dân số, ranh giới của chúng phù hợp với đặc điểm phân nhóm; một hệ thống các chỉ số đặc trưng cho tổng thể và phương pháp tính toán của chúng; một hệ thống bố trí các bảng phát triển trong đó kết quả của các phép tính sẽ được trình bày. Cùng với chương trình, có một kế hoạch tóm tắt cung cấp cho tổ chức của nó. Kế hoạch tiến hành tóm tắt cần có các hướng dẫn về trình tự và thời gian thực hiện các phần riêng lẻ của nó, về những người chịu trách nhiệm thực hiện, thủ tục trình bày kết quả và cũng cung cấp sự phối hợp công việc của tất cả các tổ chức liên quan thực hiện của nó. 3.2. Nhiệm vụ chính và các loại nhóm Đối tượng nghiên cứu thống kê - các hiện tượng và quá trình hàng loạt của đời sống xã hội - có nhiều đặc điểm và tính chất. Tổng quát hóa dữ liệu thống kê, tiết lộ những đặc điểm quan trọng nhất, các dạng phát triển của một hiện tượng khối lượng nói chung và các thành phần riêng lẻ của nó là không thể nếu không có những nguyên tắc khoa học nhất định về xử lý dữ liệu. Nếu không vượt qua được sự đa dạng riêng lẻ của các đối tượng quan sát thống kê, thì các mô hình phát triển chung của một hiện tượng hoặc quá trình nói chung sẽ bị mất đi trong các chi tiết và những điều nhỏ nhặt phân biệt từng đối tượng với nhau, và sự tổng quát hóa cuối cùng dẫn đến một ý tưởng sai lệch về thực tế. Để tách một tập hợp các đơn vị thành các nhóm cùng loại, thống kê sử dụng phương pháp nhóm. Nhóm thống kê - giai đoạn đầu tiên của tóm tắt thống kê, giúp có thể tách ra từ khối lượng của các nhóm đơn vị đồng nhất vật chất thống kê ban đầu có sự giống nhau chung về định tính và định lượng. Cần phải hiểu rằng phân nhóm không phải là một kỹ thuật chủ quan để phân chia dân số thành các bộ phận, mà là một quá trình dựa trên cơ sở khoa học để phân chia một tập hợp các đơn vị dân số theo một thuộc tính nhất định. Nguyên tắc cơ bản của việc áp dụng phương pháp phân nhóm là phân tích toàn diện, sâu sắc bản chất và bản chất của hiện tượng đang nghiên cứu, từ đó xác định được những tính chất điển hình và những điểm khác biệt bên trong của nó. Bất kỳ bộ sưu tập nói chung nào cũng là một phức hợp của các bộ sưu tập cụ thể, mỗi bộ sưu tập tổng hợp các hiện tượng thuộc một loại đặc biệt, có chất lượng như nhau về một khía cạnh nào đó. Mỗi loại (nhóm) có một hệ thống đặc trưng cụ thể với mức giá trị định lượng tương ứng của chúng. Để xác định loại nào, cho loại dân số cụ thể nào, các đơn vị được nhóm của dân số chung nên được quy vào, có thể trên cơ sở định nghĩa đúng, rõ ràng về các đặc điểm cơ bản mà việc phân nhóm cần được thực hiện. Đây là yêu cầu quan trọng thứ hai của việc phân nhóm dựa trên cơ sở khoa học. Yêu cầu phân nhóm thứ ba dựa trên sự xác định khách quan, hợp lý ranh giới của các nhóm, với điều kiện là các nhóm được thành lập phải thống nhất các yếu tố đồng nhất của quần thể và bản thân các nhóm (một nhóm trong mối quan hệ với nhóm kia) phải khác biệt đáng kể. Nếu không, việc phân nhóm là vô nghĩa. Như vậy, trên cơ sở áp dụng phương pháp phân nhóm, các nhóm được xác định theo nguyên tắc giống và khác nhau của các đơn vị dân số. Tương tự là sự đồng nhất của các đơn vị trong giới hạn nhất định (nhóm); sự khác biệt là sự khác biệt đáng kể của họ trong các nhóm. Vì vậy, phân nhóm là việc phân chia tổng dân số của các đơn vị theo một hoặc nhiều đặc điểm cơ bản thành các nhóm đồng nhất khác nhau về chất và lượng và cho phép người ta xác định các loại hình kinh tế - xã hội, nghiên cứu cơ cấu dân số hoặc phân tích mối quan hệ giữa đặc điểm cá nhân. Sự đa dạng của các hiện tượng xã hội và mục đích nghiên cứu của chúng làm cho chúng ta có thể sử dụng một số lượng lớn các nhóm thống kê của các hiện tượng và trên cơ sở này, để giải quyết nhiều vấn đề cụ thể. Các nhiệm vụ chính được giải quyết với sự trợ giúp của các nhóm trong thống kê như sau: - sự lựa chọn trong tổng thể các hiện tượng được nghiên cứu của các loại hình kinh tế - xã hội của chúng; - nghiên cứu cấu trúc của các hiện tượng xã hội; - xác định mối liên hệ và sự phụ thuộc giữa các hiện tượng xã hội. Tất cả các nhóm liên quan đến sự phân bổ trong tổng thể các hiện tượng được nghiên cứu của các loại hình kinh tế - xã hội của chúng đều chiếm vị trí trung tâm trong thống kê. Nhiệm vụ này liên quan đến những khía cạnh quan trọng nhất, mang tính quyết định của đời sống công cộng, chẳng hạn, phân nhóm dân số theo địa vị xã hội, giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, phân nhóm doanh nghiệp và tổ chức theo sở hữu, ngành nghề liên kết. Việc xây dựng các nhóm như vậy trong thời gian dài có tác dụng truy tìm quá trình phát triển của các quan hệ kinh tế - xã hội. Nhiệm vụ phân loại tổng thể các hiện tượng xã hội theo các loại hình kinh tế - xã hội của chúng được giải quyết bằng cách xây dựng các nhóm phân loại. Như vậy, phân nhóm điển hình là việc phân chia dân số nghiên cứu không đồng nhất về chất lượng thành các nhóm đơn vị đồng nhất phù hợp với các loại hình kinh tế - xã hội. Một ví dụ về phân nhóm theo kiểu phân nhóm là phân nhóm theo loại đối tượng tham gia của hoạt động đổi mới ở một trong các khu vực, có thể được chia thành các nhóm quan hệ chính sau đây (Bảng 3.1). Bảng 3.1 Phân nhóm các chủ thể của hoạt động đổi mới 
Tầm quan trọng đặc biệt gắn liền với việc nghiên cứu cấu trúc của các hiện tượng xã hội, tức là nghiên cứu sự khác biệt về thành phần của bất kỳ loại hiện tượng cụ thể nào (mối tương quan giữa các bộ phận cấu thành của hiện tượng, những thay đổi trong các mối tương quan này trong một khoảng thời gian nhất định thời gian). Như vậy, nhóm cấu trúc là một nhóm trong đó một quần thể đồng nhất được chia thành các nhóm đặc trưng cho cấu trúc của nó theo một số đặc điểm khác nhau. Phân nhóm cơ cấu bao gồm phân nhóm dân số theo giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, phân nhóm doanh nghiệp theo số lượng lao động, mức tiền công, khối lượng công việc, ... Những thay đổi trong cơ cấu hiện tượng xã hội phản ánh quan trọng nhất. mô hình phát triển của chúng. Ví dụ, phân nhóm trong bảng. Hình 3.2 cho thấy từ năm 1959 đến năm 1994, dân số thành thị tăng đều trong khi dân số nông thôn giảm, nhưng từ năm 1994 đến 2002, tỷ lệ của các nhóm dân số này không thay đổi. Bảng 3.2 Phân nhóm dân số Nga theo nơi cư trú từ 1959-2002 
Việc sử dụng các nhóm cấu trúc không chỉ cho phép tiết lộ cấu trúc của quần thể mà còn để phân tích các quá trình đang được nghiên cứu, cường độ của chúng, những thay đổi trong không gian và các nhóm cấu trúc được thực hiện trong một số khoảng thời gian cho thấy các mô hình thay đổi trong thành phần của dân số theo thời gian. Các nhóm cấu trúc có thể dựa trên các đặc điểm phân bổ hoặc định lượng. Sự lựa chọn của họ được xác định bởi các mục tiêu của một nghiên cứu cụ thể và bản chất của dân số được nghiên cứu. Việc phân nhóm được đưa ra trong bảng. 3.2, được xây dựng trên cơ sở thuộc tính. Trong trường hợp phân nhóm cấu trúc theo một thuộc tính định lượng, cần phải xác định số lượng các nhóm và ranh giới của chúng. Vấn đề này được giải quyết phù hợp với các mục tiêu của nghiên cứu. Một và cùng một tài liệu thống kê có thể được chia thành các nhóm theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào mục tiêu và mục tiêu của nghiên cứu. Cái chính là trong quá trình phân nhóm, các đặc điểm của hiện tượng đang nghiên cứu cần được phản ánh rõ ràng và tạo tiền đề cho các kết luận và khuyến nghị cụ thể. Trong bảng. 3.3 cho thấy một nhóm cấu trúc theo một thuộc tính định lượng. Bảng 3.3 Phân nhóm các gia đình của cư dân St.Petersburg theo thu nhập bình quân đầu người (theo số liệu từ tháng 1996 đến tháng XNUMX năm XNUMX) 
Trong bảng này, khoảng thời gian của các nhóm có kích thước bằng nhau. Nếu các khoảng thời gian bằng nhau được áp dụng, thì giá trị của chúng được tính theo công thức 
trong đó h là giá trị của khoảng, xmax và xmin là giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của các đặc trưng của quần thể, k là số nhóm. Cần lưu ý rằng về mặt kỹ thuật sẽ thuận tiện hơn khi xử lý các khoảng thời gian bằng nhau, nhưng điều này không phải lúc nào cũng có thể thực hiện được do tính chất của các hiện tượng và đặc điểm được nghiên cứu. Trong nền kinh tế, người ta thường áp dụng các khoảng thời gian tăng dần không đều, đó là do bản chất của các hiện tượng kinh tế. Việc sử dụng các khoảng không bằng nhau chủ yếu là do sự thay đổi tuyệt đối của tính trạng phân nhóm theo cùng một giá trị khác xa so với cùng một giá trị đối với các nhóm có giá trị lớn và nhỏ của tính trạng. Ví dụ, giữa hai doanh nghiệp có tối đa 300 lao động, chênh lệch 100 lao động là đáng kể hơn so với doanh nghiệp có trên 10 lao động. Khoảng thời gian nhóm có thể được đóng khi giới hạn dưới và giới hạn trên được chỉ định và mở khi chỉ một trong các giới hạn nhóm được chỉ định. Khoảng thời gian mở chỉ áp dụng cho các nhóm cực đoan. Khi nhóm ở các khoảng thời gian không bằng nhau, việc hình thành các nhóm với khoảng thời gian đóng là điều mong muốn. Điều này góp phần vào độ chính xác của các tính toán thống kê. Một trong những mục tiêu của quan sát thống kê là xác định các mối liên hệ và sự phụ thuộc giữa các hiện tượng xã hội. Một nhiệm vụ quan trọng của phân tích thống kê được thực hiện trên cơ sở phân nhóm kiểu mẫu, tức là trong các quần thể có cùng chất lượng, là nhiệm vụ nghiên cứu và đo lường mối quan hệ giữa các đặc điểm riêng lẻ. Phân nhóm phân tích làm cho nó có thể thiết lập sự tồn tại của một kết nối như vậy. Phân nhóm theo nhóm là một phương pháp nghiên cứu thống kê phổ biến về các mối quan hệ được tìm thấy bằng cách so sánh song song các giá trị tổng quát của các đối tượng theo nhóm. Có các dấu hiệu phụ thuộc, các giá trị thay đổi dưới ảnh hưởng của các dấu hiệu khác, chúng thường được gọi là hiệu quả trong thống kê và các dấu hiệu giai thừa ảnh hưởng đến các dấu hiệu khác. Thông thường, cơ sở của việc phân tích nhóm là một yếu tố dấu hiệu, và theo các dấu hiệu hiệu quả, giá trị trung bình của nhóm được tính toán, sự thay đổi về giá trị xác định sự hiện diện của mối quan hệ giữa các dấu hiệu. Vì vậy, các nhóm như vậy có thể được gọi là phân tích, cho phép bạn thiết lập và nghiên cứu mối quan hệ giữa các đặc điểm sản xuất và yếu tố của các đơn vị của cùng một loại dân số. Một vấn đề quan trọng của các nhóm phân tích là sự lựa chọn chính xác số lượng các nhóm và xác định ranh giới của chúng, sau đó đảm bảo tính khách quan của các đặc điểm của mối liên hệ. Vì việc phân tích được thực hiện theo các nhóm định tính đơn lẻ, không có cơ sở lý thuyết để tách một loại nhất định, do đó, có thể tách nhóm thành bất kỳ số lượng nhóm nào đáp ứng các yêu cầu và điều kiện nhất định cho một phân tích cụ thể. Trong quá trình phân tích nhóm, các quy tắc phân nhóm chung cần được tuân thủ, tức là các đơn vị trong các nhóm được hình thành phải khác nhau đáng kể, số lượng đơn vị trong các nhóm phải đủ để tính toán các đặc trưng thống kê đáng tin cậy. Ngoài ra, giá trị trung bình của nhóm phải tuân theo một mô hình nhất định: tăng hoặc giảm một cách nhất quán. Nhóm trực tiếp dữ liệu quan sát thống kê là nhóm chính. Nhóm thứ cấp - nhóm lại dữ liệu đã được nhóm trước đó. Nhu cầu phân nhóm thứ cấp nảy sinh trong hai trường hợp: - việc phân nhóm được sản xuất trước đây không đáp ứng các mục tiêu của nghiên cứu liên quan đến số lượng các nhóm; - để so sánh dữ liệu liên quan đến các khoảng thời gian khác nhau hoặc đến các vùng lãnh thổ khác nhau, nếu việc phân nhóm chính được thực hiện theo các đặc điểm phân nhóm khác nhau hoặc ở các khoảng thời gian khác nhau. Có hai cách phân nhóm thứ cấp: - hợp nhất các nhóm nhỏ thành những nhóm lớn hơn; - lựa chọn một tỷ lệ đơn vị dân số nhất định. Trong việc phân nhóm các hiện tượng xã hội có căn cứ về mặt khoa học, cần tính đến sự phụ thuộc lẫn nhau của các hiện tượng và khả năng chuyển từ những thay đổi dần dần về lượng của hiện tượng sang những thay đổi cơ bản về chất. Việc phân nhóm chỉ có thể là khoa học nếu không chỉ xác định được các mục tiêu nhận thức của việc phân nhóm mà còn chọn đúng cơ sở của việc phân nhóm - thuộc tính phân nhóm. Nếu nhóm là sự phân bố thành các nhóm đồng nhất theo một số thuộc tính hoặc sự kết hợp các đơn vị riêng lẻ của quần thể thành các nhóm đồng nhất theo một số thuộc tính, thì thuộc tính nhóm là dấu hiệu mà các đơn vị riêng lẻ của quần thể được kết hợp thành các các nhóm. Khi chọn thuộc tính phân nhóm, không phải cách thể hiện thuộc tính đó là quan trọng mà là ý nghĩa của nó đối với hiện tượng đang nghiên cứu. Theo quan điểm này, để phân nhóm nên lấy những nét cơ bản thể hiện những nét đặc trưng nhất của hiện tượng đang nghiên cứu. Nhóm đơn giản nhất là chuỗi phân phối. Chuỗi phân bố là chuỗi số (số) đặc trưng cho thành phần hoặc cấu trúc của một hiện tượng sau khi nhóm dữ liệu thống kê về hiện tượng này, hay nói cách khác, đây là một nhóm trong đó một chỉ tiêu được sử dụng để đặc trưng cho các nhóm - quy mô của nhóm. Một ví dụ về việc sử dụng một chuỗi phân phối được đưa ra trong Bảng. 3.4. Bảng 3.4 Ứng dụng của loạt phân phối 
Chuỗi phân phối trên chứa ba yếu tố: một loại thuộc tính (nam, nữ); số lượng đơn vị trong mỗi nhóm, được gọi là tần số của chuỗi phân phối; số lượng nhóm, được biểu thị bằng cổ phần (tỷ lệ phần trăm) của tổng số đơn vị, được gọi là tần số. Tổng các tần số bằng 1 nếu chúng được biểu thị dưới dạng phân số của một và bằng 100% nếu chúng được biểu thị dưới dạng phần trăm. Các hàng được xây dựng trên cơ sở thuộc tính được gọi là thuộc tính. Chuỗi phân phối được xây dựng trên cơ sở định lượng được gọi là chuỗi biến thiên. Các giá trị số của một thuộc tính định lượng trong chuỗi phân phối biến thiên được gọi là biến thể và được sắp xếp theo một trình tự nhất định. Các biến thể có thể được biểu thị bằng số dương và số âm, tuyệt đối và tương đối. Chuỗi biến thiên được chia thành rời rạc và khoảng. Chuỗi biến phân rời rạc đặc trưng cho sự phân bố các đơn vị dân số theo một thuộc tính rời rạc (không liên tục), tức là một thuộc tính nhận các giá trị nguyên. Khi xây dựng một chuỗi phân phối với một biến thể riêng biệt của một đối tượng địa lý, tất cả các biến thể được viết theo thứ tự tăng dần về giá trị của chúng, nó được tính bao nhiêu lần cùng một giá trị của biến thể được lặp lại, tức là tần suất và được ghi lại trên một dòng với giá trị tương ứng của biến thể, ví dụ, phân bố số gia đình theo số con (Bảng 3.5). Các tần số trong một chuỗi biến thể rời rạc, cũng như trong một chuỗi thuộc tính, có thể được thay thế bằng tần số. Bảng 3.5 Ứng dụng của một chuỗi phân phối rời rạc 
Trong trường hợp thay đổi liên tục, giá trị của thuộc tính có thể nhận bất kỳ giá trị nào trong một khoảng thời gian nhất định, ví dụ, sự phân bố của nhân viên trong công ty theo mức thu nhập (Bảng 3.6). Bảng 3.6 Trường hợp biến đổi liên tục 
Khi xây dựng một chuỗi biến thiên khoảng, cần phải chọn số lượng nhóm (khoảng ký tự) tối ưu và thiết lập độ dài của khoảng. Số lượng nhóm tối ưu được chọn để phản ánh sự đa dạng của các giá trị tính trạng trong quần thể. Thông thường, số lượng nhóm được xác định theo công thức k = 1 + 3,32lg N = 1,44ln N + 1, với k là số nhóm; N - quy mô dân số. Ví dụ, cần phải xây dựng một loạt các doanh nghiệp nông nghiệp biến đổi theo sản lượng cây lương thực có hạt. Số lượng doanh nghiệp nông nghiệp - 143. Làm thế nào để xác định số lượng nhóm? k = 1 + 3,32lg N = 1 + 3,32lg143 = 8,16. Số lượng nhóm chỉ có thể là một số nguyên, trong trường hợp này là 8 hoặc 9. Thí dụ. Năng suất tối thiểu là 30 q / ha, tối đa là 70 q / ha và số nhóm mục tiêu là 10. Giá trị khoảng thời gian có thể được tính theo công thức (3.1): 
Nếu nhóm kết quả không đáp ứng các yêu cầu của phân tích, thì bạn có thể nhóm lại. Người ta không nên phấn đấu cho một số lượng rất lớn các nhóm, vì trong một nhóm như vậy, sự khác biệt giữa các nhóm thường biến mất. Cũng cần tránh hình thành các nhóm quá nhỏ, bao gồm một số đơn vị dân số, bởi vì trong các nhóm như vậy, quy luật số lượng lớn ngừng hoạt động và có thể có biểu hiện may rủi. Khi không thể xác định ngay các nhóm có thể xảy ra, vật liệu thu thập được trước tiên được chia thành một số lượng đáng kể các nhóm, sau đó chúng được phóng to, giảm số lượng nhóm và tạo ra các nhóm đồng nhất về chất lượng. Do đó, các nhóm trong mọi trường hợp nên được xây dựng theo cách sao cho các nhóm được hình thành trong chúng tương ứng với thực tế một cách đầy đủ nhất có thể, sự khác biệt giữa các nhóm có thể nhìn thấy được và các hiện tượng khác biệt đáng kể với nhau không được kết hợp thành một nhóm. . 3.3. Bảng thống kê Sau khi dữ liệu quan sát thống kê được thu thập và thậm chí được nhóm lại, rất khó để nhận thức và phân tích chúng nếu không có một hệ thống hóa trực quan, nhất định. Kết quả tổng hợp và phân nhóm thống kê được trình bày dưới dạng bảng thống kê. Bảng thống kê đưa ra mô tả định lượng về dân số thống kê và là một dạng hiển thị trực quan dữ liệu số (số) thu được từ kết quả của việc tổng hợp và phân nhóm thống kê. Về ngoại hình, chiếc bàn là sự kết hợp của hàng dọc và hàng ngang. Nó phải có tiêu đề bên và đầu trang chung. Một đặc điểm khác của bảng thống kê là sự hiện diện của một chủ thể (một đặc trưng của dân số thống kê) và một vị ngữ (các chỉ số đặc trưng cho dân số). Bảng thống kê là hình thức hợp lý nhất để trình bày kết quả của một bản tóm tắt hoặc phân nhóm. Chủ đề của bảng đại diện cho dân số thống kê được đề cập đến trong bảng, tức là danh sách các cá thể hoặc tất cả các đơn vị dân số hoặc nhóm của chúng. Thông thường, chủ đề được đặt ở bên trái của bảng và chứa một danh sách các chuỗi. Vị từ của bảng là các chỉ số đó với sự trợ giúp của đặc trưng của hiện tượng hiển thị trong bảng. Chủ ngữ và vị ngữ của bảng có thể được sắp xếp theo nhiều cách khác nhau, cái chính là bảng phải dễ đọc, cô đọng và dễ hiểu. Trong thực hành thống kê và công việc nghiên cứu, các bảng có độ phức tạp khác nhau được sử dụng. Nó phụ thuộc vào bản chất của dân số được nghiên cứu, lượng thông tin có sẵn và các nhiệm vụ phân tích. Nếu chủ đề của bảng chứa một danh sách đơn giản của bất kỳ đối tượng hoặc đơn vị lãnh thổ nào, bảng được gọi là đơn giản. Chủ đề của một bảng đơn giản không chứa bất kỳ nhóm dữ liệu thống kê nào. Các bảng này có ứng dụng rộng rãi nhất trong thực hành thống kê, ví dụ: đặc điểm của các thành phố ở Liên bang Nga về dân số, mức lương trung bình, v.v. Nếu chủ đề của một bảng đơn giản chứa danh sách các vùng lãnh thổ, ví dụ: , các khu tự trị, các nước cộng hòa, v.v., thì bảng như vậy được gọi là lãnh thổ. Một bảng đơn giản chỉ chứa thông tin mô tả, khả năng phân tích của nó bị hạn chế. Phân tích sâu về dân số được nghiên cứu, mối quan hệ của các dấu hiệu liên quan đến việc xây dựng các bảng phức tạp hơn - nhóm và tổ hợp. Các bảng nhóm, không giống như những bảng đơn giản, trong chủ đề không phải là một danh sách đơn giản các đơn vị của đối tượng quan sát, mà là nhóm của chúng theo một thuộc tính thiết yếu. Loại bảng nhóm đơn giản nhất là các bảng trong đó các chuỗi phân phối được trình bày (xem Bảng 3.6). Bảng nhóm có thể phức tạp hơn nếu vị từ không chỉ chứa số lượng đơn vị trong mỗi nhóm mà còn chứa một số chỉ số quan trọng khác đặc trưng về mặt định lượng và chất lượng của các nhóm chủ thể. Các bảng như vậy thường được sử dụng để so sánh các chỉ số tóm tắt giữa các nhóm, từ đó có thể rút ra một số kết luận thực tế nhất định. Các bảng kết hợp có khả năng phân tích rộng hơn. Bảng tổ hợp được gọi là bảng thống kê, trong môn học các nhóm đơn vị hình thành theo một thuộc tính được chia thành các nhóm con theo một hoặc nhiều thuộc tính. Không giống như các bảng đơn giản và bảng nhóm, bảng tổ hợp cho phép chúng ta theo dõi sự phụ thuộc của các chỉ số vị từ vào một số đặc điểm đã hình thành cơ sở của nhóm tổ hợp trong chủ đề. Cùng với các bảng liệt kê ở trên, các bảng dự phòng, hoặc bảng tần suất, được sử dụng trong thực hành thống kê. Cơ sở để xây dựng các bảng đó là việc phân nhóm các đơn vị dân số theo hai đặc trưng trở lên, được gọi là cấp. Ví dụ, dân số được chia theo giới tính (nam, nữ), v.v ... Như vậy, đối tượng A có n bậc (hoặc cấp): A1, A2, An (trong ví dụ của chúng ta là n = 2). Tiếp theo, nghiên cứu sự tương tác của đối tượng A với đối tượng địa lý khác là B, được chia nhỏ thành m bậc (hệ số): B1, B2, ..., Bm. Trong ví dụ của chúng tôi, thuộc tính B thuộc về một nghề và B1, B2, Bm nhận các giá trị cụ thể (bác sĩ, tài xế, giáo viên, thợ xây, v.v.). Nhóm theo hai hoặc nhiều đối tượng địa lý được sử dụng để đánh giá mối quan hệ giữa đối tượng địa lý A và B. Kết quả của các quan sát có thể được biểu diễn bằng một bảng dự phòng bao gồm n hàng và m cột, trong các ô có tần số sự kiện nij được chỉ ra, tức là số lượng đối tượng mẫu có sự kết hợp giữa các mức Aj và Bj. Nếu có mối quan hệ hàm một đối một trực tiếp hoặc phản hồi giữa các biến A và B, thì tất cả các tần số nij đều tập trung dọc theo một trong các đường chéo của bảng. Với một kết nối không quá mạnh, một số lượng quan sát nhất định cũng rơi vào các yếu tố nằm ngoài đường chéo. Trong những điều kiện này, nhà nghiên cứu phải đối mặt với nhiệm vụ tìm ra mức độ chính xác có thể dự đoán giá trị của một đối tượng địa lý so với giá trị của đối tượng địa lý khác. Bảng tần suất được cho là một chiều nếu chỉ có một biến được lập bảng trong đó. Một bảng dựa trên việc nhóm theo hai đối tượng (cấp độ) được lập bảng bởi hai đối tượng địa lý (hệ số) được gọi là bảng có hai đầu vào. Các bảng tần số trong đó các giá trị của hai hoặc nhiều đối tượng được lập thành bảng được gọi là bảng dự phòng. Trong tất cả các loại bảng thống kê, các bảng đơn giản được sử dụng rộng rãi nhất, các bảng thống kê nhóm và đặc biệt là kết hợp ít được sử dụng hơn và các bảng dự phòng được xây dựng cho các loại phân tích đặc biệt. Bảng thống kê là một trong những cách quan trọng để thể hiện và nghiên cứu các hiện tượng xã hội đại chúng, nhưng chỉ khi chúng được xây dựng một cách chính xác. Hình thức của bất kỳ bảng thống kê nào cũng phải phù hợp nhất với bản chất của hiện tượng mà nó thể hiện và mục đích nghiên cứu của nó. Điều này đạt được nhờ sự phát triển thích hợp của chủ ngữ và vị ngữ của bảng. Bên ngoài, bảng phải nhỏ và gọn, có tiêu đề, chỉ dẫn về đơn vị đo lường, cũng như thời gian và địa điểm liên quan đến thông tin. Các tiêu đề hàng và cột trong bảng được đưa ra ngắn gọn nhưng rõ ràng. Bảng quá lộn xộn với dữ liệu kỹ thuật số, thiết kế cẩu thả gây khó khăn cho việc đọc và phân tích nó. Chúng tôi liệt kê các quy tắc cơ bản để xây dựng bảng thống kê: - Bảng phải gọn và chỉ phản ánh những số liệu ban đầu phản ánh trực tiếp hiện tượng kinh tế - xã hội được nghiên cứu ở dạng tĩnh và động; - Tên bảng, tên các cột, dòng cần rõ ràng, ngắn gọn, súc tích. Tiêu đề cần phản ánh đối tượng, dấu hiệu, thời gian và địa điểm của sự kiện; - các cột và dòng phải được đánh số; - các cột và dòng phải chứa các đơn vị đo lường có các chữ viết tắt được chấp nhận chung; - thông tin được so sánh trong quá trình phân tích tốt nhất nên được đặt trong các cột liền kề (hoặc cột này dưới cột kia). Điều này làm cho quá trình so sánh dễ dàng hơn; - Để tiện cho việc đọc và làm việc, các số trong bảng thống kê nên để ở giữa cột, đúng một dưới các số: đơn vị - dưới đơn vị, dấu phẩy - dưới dấu phẩy; - nên làm tròn các số với cùng mức độ chính xác (lên đến một dấu hiệu, đến một phần mười); - sự vắng mặt của dữ liệu được biểu thị bằng dấu nhân (x), nếu vị trí này không được điền, sự thiếu vắng thông tin được biểu thị bằng dấu chấm lửng (...), hoặc "n.d.", hoặc "n.s.", trong trường hợp không có hiện tượng, dấu gạch ngang được đặt (-); - để hiển thị các số rất nhỏ, sử dụng ký hiệu 0.0 hoặc 0.00; - nếu số có được trên cơ sở các phép tính có điều kiện, thì nó được lấy trong ngoặc, các số nghi ngờ có kèm theo dấu chấm hỏi và số sơ bộ - bằng dấu (*). Khi cần thông tin bổ sung, các bảng thống kê được kèm theo chú thích và ghi chú giải thích, ví dụ, bản chất của chỉ số cụ thể, phương pháp áp dụng, v.v. Nếu tuân thủ các quy luật này thì bảng thống kê trở thành phương tiện chính để trình bày, xử lý và tổng hợp thông tin thống kê về thực trạng và sự phát triển của các hiện tượng kinh tế - xã hội được nghiên cứu. 3.4. Biểu diễn thông tin thống kê bằng đồ thị Các chỉ số số thu được từ kết quả của một bản tóm tắt hoặc phân tích thống kê nói chung có thể được trình bày không chỉ dưới dạng bảng mà còn ở dạng đồ thị. Việc sử dụng các biểu đồ để trình bày thông tin thống kê giúp cho dữ liệu thống kê có thể trực quan hóa và diễn đạt được, tạo điều kiện thuận lợi cho nhận thức của chúng và trong nhiều trường hợp là phân tích. Sự đa dạng của các biểu diễn đồ họa của các chỉ số thống kê cung cấp cơ hội tuyệt vời để trình bày rõ ràng nhất về một hiện tượng hoặc quá trình. Đồ thị trong thống kê là biểu diễn có điều kiện của các giá trị số và tỷ lệ của chúng dưới dạng các hình ảnh hình học khác nhau: điểm, đường thẳng, hình phẳng, v.v. Đồ thị thống kê cho phép bạn đánh giá ngay bản chất của hiện tượng đang nghiên cứu, mô hình và tính năng vốn có, xu hướng phát triển, mối quan hệ đặc trưng cho các chỉ số của nó. Mỗi biểu đồ bao gồm một hình ảnh đồ họa và các yếu tố phụ trợ. Hình ảnh đồ họa là một tập hợp các điểm, đường thẳng và hình dạng đại diện cho dữ liệu thống kê. Các yếu tố phụ trợ của biểu đồ bao gồm tên thông thường của biểu đồ, trục tọa độ, tỷ lệ, lưới số và dữ liệu số bổ sung và tinh chỉnh các chỉ số được hiển thị. Các yếu tố phụ trợ tạo điều kiện cho việc đọc biểu đồ và giải thích nó. Tiêu đề của biểu đồ nên mô tả ngắn gọn và chính xác nội dung của nó. Văn bản thuyết minh có thể được đặt bên trong hình ảnh đồ họa hoặc bên cạnh nó, hoặc đặt bên ngoài nó. Các trục tọa độ với các tỷ lệ được in trên chúng và các lưới số là cần thiết để vẽ và sử dụng nó. Cân có thể là thẳng hoặc cong (tròn), đồng nhất (tuyến tính) và không đồng nhất. Đôi khi nên sử dụng cái gọi là thang đo liên hợp được xây dựng trên một hoặc hai đường thẳng song song. Thông thường, một trong các thang đo liên hợp được sử dụng để đọc các giá trị tuyệt đối và thang thứ hai - các giá trị tương đối tương ứng. Các số trên thang đo được đặt xuống đồng đều, trong khi số cuối cùng phải vượt quá mức tối đa của chỉ số, giá trị được đo trên thang đo này. Theo quy tắc, lưới số phải có một đường cơ sở, vai trò của đường này thường được thực hiện bởi trục x. Đồ thị thống kê có thể được phân loại theo các tiêu chí khác nhau: mục đích (nội dung), phương pháp xây dựng và bản chất của hình ảnh đồ họa. Theo nội dung hoặc mục đích, chúng ta có thể phân biệt:
Theo phương pháp xây dựng đồ họa, chúng có thể được chia thành các biểu đồ và bản đồ thống kê. Biểu đồ là cách biểu diễn đồ họa phổ biến nhất. Đây là những đồ thị của quan hệ lượng. Các loại và phương pháp xây dựng của họ rất đa dạng. Biểu đồ được sử dụng để so sánh trực quan ở các khía cạnh khác nhau (không gian, thời gian, v.v.) của các giá trị độc lập với nhau: lãnh thổ, dân số, v.v. Trong trường hợp này, việc so sánh các quần thể được nghiên cứu được thực hiện theo một số khác biệt đáng kể thuộc tính. Bản đồ thống kê - đồ thị phân bố số lượng trên bề mặt. Trong mục đích chính của chúng, chúng liên kết chặt chẽ với các biểu đồ và chỉ cụ thể vì chúng thể hiện các biểu diễn có điều kiện của dữ liệu thống kê trên bản đồ địa lý đường đồng mức, tức là chúng thể hiện sự phân bố không gian hoặc phân bố không gian của dữ liệu thống kê. Theo bản chất của hình ảnh đồ họa, có các biểu đồ chấm, đường thẳng, phẳng (cột, dải, vuông, tròn, cung, xoăn) và đồ thị thể tích. Khi xây dựng biểu đồ phân tán, tập hợp các điểm được sử dụng làm hình ảnh đồ họa, trong khi khi xây dựng biểu đồ tuyến tính, các đường được sử dụng. Nguyên tắc cơ bản của việc xây dựng tất cả các biểu đồ phẳng là các đại lượng thống kê được mô tả dưới dạng các hình hình học. Về mặt đồ họa, bản đồ thống kê được chia thành bản đồ và bản đồ. Tùy thuộc vào phạm vi nhiệm vụ cần giải quyết, sơ đồ so sánh, sơ đồ kết cấu và sơ đồ động lực học được phân biệt. Các biểu đồ so sánh phổ biến nhất là biểu đồ thanh, nguyên tắc xây dựng của biểu đồ này là hiển thị các chỉ số thống kê dưới dạng các hình chữ nhật được đặt theo chiều dọc - các thanh. Mỗi thanh mô tả giá trị của một cấp độ riêng biệt của chuỗi thống kê được nghiên cứu. Như vậy, có thể so sánh các chỉ tiêu thống kê vì tất cả các chỉ tiêu được so sánh đều được thể hiện bằng một đơn vị đo lường. Khi xây dựng biểu đồ cột, cần vẽ hệ thống các đường tọa độ góc trong đó các cột được đặt. Các chân đế của các cột nằm trên trục hoành, kích thước của chân cột được xác định tùy ý, nhưng được đặt như nhau cho tất cả mọi người. Tỷ lệ xác định tỷ lệ của các cột theo chiều cao nằm dọc theo trục tung. Kích thước dọc của mỗi thanh tương ứng với kích thước của thống kê được hiển thị trên biểu đồ. Do đó, đối với tất cả các thanh tạo nên biểu đồ, chỉ có một thứ nguyên là một biến số. Vị trí của các cột trong trường biểu đồ có thể khác nhau: ở cùng một khoảng cách xa nhau; gần gũi với nhau; trong sự chồng chéo một phần. Các quy tắc xây dựng biểu đồ thanh cho phép đặt đồng thời hình ảnh của một số chỉ số trên cùng một trục hoành. Trong trường hợp này, các cột được sắp xếp theo nhóm, mỗi nhóm có thể lấy một chiều khác nhau của các tính năng khác nhau. Các loại biểu đồ thanh được gọi là biểu đồ dải và dải. Sự khác biệt của chúng nằm ở thực tế là thang tỷ lệ nằm theo chiều ngang ở trên cùng và xác định kích thước của các dải dọc theo chiều dài. Phạm vi của biểu đồ thanh và biểu đồ dải là như nhau, vì các quy tắc xây dựng chúng giống nhau. Tính một chiều của các chỉ số thống kê được hiển thị và tính một chiều của chúng đối với các cột và dải khác nhau đòi hỏi phải đáp ứng một điều khoản duy nhất: tuân thủ theo tỷ lệ (cột - chiều cao, sọc - chiều dài) và tỷ lệ với các giá trị được hiển thị. Để đáp ứng yêu cầu này, trước hết, điều cần thiết là thang đo kích thước của cột (dải) được thiết lập bắt đầu từ XNUMX; thứ hai, thang đo này phải liên tục, nghĩa là bao gồm tất cả các số của một chuỗi thống kê nhất định; sự phá vỡ của thang đo và do đó, các cột (dải) không được phép. Việc không tuân thủ các quy tắc này sẽ dẫn đến việc trình bày tài liệu thống kê được phân tích bằng hình ảnh bị bóp méo. Biểu đồ thanh và biểu đồ thanh như một phương pháp biểu diễn đồ họa của dữ liệu thống kê có thể thay thế cho nhau, tức là các chỉ số thống kê được xem xét có thể được biểu thị bằng cả thanh và thanh. Trong cả hai trường hợp, để mô tả độ lớn của hiện tượng, một phép đo của mỗi hình chữ nhật được sử dụng - chiều cao của cột hoặc chiều dài của dải, do đó, phạm vi của hai biểu đồ này về cơ bản là giống nhau. Một loạt các biểu đồ thanh và dải là biểu đồ định hướng. Chúng khác với cách sắp xếp cột hoặc sọc hai bên thông thường và có nguồn gốc tỷ lệ ở giữa. Thông thường, các sơ đồ như vậy được sử dụng để mô tả các giá trị có giá trị định tính đối lập. So sánh giữa các cột hoặc dải được hướng theo các hướng khác nhau sẽ kém hiệu quả hơn so với các cột hoặc dải nằm cạnh nhau theo cùng một hướng. Mặc dù vậy, việc phân tích các biểu đồ có hướng cho phép chúng ta rút ra các kết luận có ý nghĩa, vì sự sắp xếp đặc biệt cho phép biểu đồ có một hình ảnh sáng sủa. Nhóm song phương bao gồm các sơ đồ về độ lệch thuần túy. Trong chúng, các sọc được định hướng theo cả hai hướng từ đường XNUMX thẳng đứng: sang phải - tăng trưởng, sang trái - giảm. Với sự trợ giúp của các sơ đồ như vậy, rất thuận tiện để mô tả các sai lệch so với kế hoạch hoặc một số mức độ được lấy làm cơ sở để so sánh. Một ưu điểm quan trọng của các biểu đồ đang được xem xét là khả năng nhìn thấy phạm vi biến động của đối tượng thống kê được nghiên cứu, bản thân nó có tầm quan trọng lớn đối với việc phân tích. Để so sánh đơn giản các chỉ số độc lập với nhau, cũng có thể sử dụng sơ đồ, nguyên tắc xây dựng của nó là các giá trị được so sánh được thể hiện dưới dạng các hình hình học thông thường, được xây dựng sao cho diện tích của chúng tương ứng với số những số liệu này hiển thị. Nói cách khác, các biểu đồ này biểu thị mức độ của hiện tượng được mô tả bằng kích thước của khu vực của chúng. Để có được sơ đồ thuộc loại được đề cập, các hình dạng hình học khác nhau được sử dụng: hình vuông, hình tròn, ít thường xuyên hơn là hình chữ nhật. Người ta biết rằng diện tích hình vuông bằng hình vuông cạnh của nó, và diện tích hình tròn được xác định tương ứng với hình vuông bán kính của nó, vì vậy để xây dựng sơ đồ, trước tiên bạn phải trích xuất hình vuông. gốc từ các giá trị được so sánh. Sau đó, dựa trên kết quả thu được, bạn cần xác định cạnh của hình vuông hoặc bán kính của hình tròn tương ứng theo tỷ lệ được chấp nhận. Biểu hiện và dễ cảm nhận nhất là phương pháp xây dựng sơ đồ so sánh dưới dạng các dấu hiệu hình. Trong trường hợp này, các tổng hợp thống kê không được biểu diễn bằng các hình hình học mà bằng các ký hiệu hoặc dấu hiệu, sao chép ở một mức độ nào đó hình ảnh bên ngoài của dữ liệu thống kê. Ưu điểm của phương pháp biểu diễn đồ họa này nằm ở mức độ rõ ràng cao, trong việc có được một màn hình tương tự phản ánh nội dung của các quần thể được so sánh. Đặc điểm quan trọng nhất của bất kỳ sơ đồ nào là tỷ lệ, do đó, để xây dựng sơ đồ xoăn một cách chính xác, cần phải xác định đơn vị hạch toán. Như sau, một hình (ký hiệu) riêng biệt được lấy, được gán một giá trị số cụ thể có điều kiện. Và giá trị thống kê đang nghiên cứu được thể hiện bằng một số hình riêng biệt có cùng kích thước, nằm tuần tự trong hình. Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp, không thể mô tả một thống kê với một số lượng toàn bộ. Phần cuối cùng trong số chúng phải được chia thành nhiều phần, vì xét về tỷ lệ, một ký tự là đơn vị đo lường quá lớn. Thông thường phần này được xác định bằng mắt. Khó khăn về định nghĩa chính xác của nó là một nhược điểm của biểu đồ xoăn. Tuy nhiên, không theo đuổi độ chính xác cao hơn trong việc trình bày dữ liệu thống kê, và kết quả là khá khả quan. Theo quy luật, biểu đồ hình được sử dụng rộng rãi để phổ biến số liệu thống kê và quảng cáo. Cấu trúc chính của sơ đồ cấu trúc là một biểu diễn đồ họa về thành phần của các tổng hợp thống kê, được đặc trưng bằng tỷ lệ của các phần khác nhau của mỗi tổng thể. Thành phần của dân số thống kê có thể được biểu diễn bằng đồ thị bằng cách sử dụng cả chỉ số tuyệt đối và tương đối. Trong trường hợp đầu tiên, không chỉ kích thước của các bộ phận mà cả kích thước của biểu đồ nói chung đều được xác định bởi các giá trị thống kê và thay đổi theo những thay đổi trong trường hợp sau. Trong cách thứ hai, kích thước của toàn bộ biểu đồ không thay đổi (vì tổng của tất cả các phần của bất kỳ tập hợp nào là 100%), nhưng chỉ có kích thước của các phần riêng lẻ của nó thay đổi. Sự thể hiện bằng hình ảnh của thành phần dân số theo các chỉ tiêu tuyệt đối và tương đối góp phần phân tích sâu hơn và cho phép so sánh quốc tế và so sánh các hiện tượng kinh tế - xã hội. Cách phổ biến nhất để biểu diễn cấu trúc của dân số thống kê bằng đồ thị là biểu đồ hình tròn, được coi là dạng chính của biểu đồ cho mục đích này. Điều này là do thực tế là ý tưởng của tổng thể được thể hiện tốt và rõ ràng bằng một vòng tròn phản ánh toàn bộ tập hợp. Trọng lượng riêng của từng bộ phận dân cư trong biểu đồ hình tròn được đặc trưng bởi giá trị của góc trung tâm (góc giữa các bán kính của hình tròn). Tổng tất cả các góc của hình tròn, bằng 360 °, bằng 100%, và do đó 1% được lấy bằng 3,6 °. Việc sử dụng biểu đồ hình tròn không chỉ cho phép mô tả bằng đồ thị cấu trúc của dân số và sự thay đổi của nó, mà còn cho thấy động lực của quy mô dân số này. Để làm điều này, các vòng tròn được xây dựng tỷ lệ với khối lượng của đặc điểm đang nghiên cứu, và sau đó các phần riêng lẻ của nó được phân bổ theo các ngành. Phương pháp biểu diễn cơ cấu dân số được coi là phương pháp đồ họa có cả ưu điểm và nhược điểm. Do đó, biểu đồ hình tròn chỉ giữ được khả năng hiển thị và tính biểu cảm với một số lượng nhỏ các bộ phận của dân số, nếu không việc sử dụng nó sẽ không hiệu quả. Ngoài ra, khả năng hiển thị của biểu đồ hình tròn giảm khi có những thay đổi nhỏ trong cấu trúc của các quần thể được mô tả: sẽ cao hơn nếu sự khác biệt trong các cấu trúc được so sánh càng nhiều. Ưu điểm của biểu đồ kết cấu dạng thanh và dải so với biểu đồ hình tròn là dung lượng lớn, khả năng phản ánh lượng thông tin hữu ích rộng rãi hơn. Tuy nhiên, những biểu đồ này hiệu quả hơn đối với những khác biệt nhỏ trong cấu trúc của dân số được nghiên cứu. Để mô tả và đưa ra nhận định về sự phát triển của một hiện tượng trong thời gian, người ta xây dựng các sơ đồ động lực học. Để biểu diễn trực quan các hiện tượng trong chuỗi động lực học, người ta sử dụng các biểu đồ dạng thanh, dải, vuông, tròn, tuyến tính, xuyên tâm, v.v ... Việc lựa chọn loại biểu đồ phụ thuộc chủ yếu vào đặc điểm của dữ liệu ban đầu, mục đích của nghiên cứu. Ví dụ, nếu có một loạt các động lực với một số mức độ không bằng nhau về thời gian (1914, 1949, 1980, 1985, 1996, 2003), thì biểu đồ thanh, hình vuông hoặc hình tròn thường được sử dụng cho rõ ràng. Chúng ấn tượng về mặt hình ảnh, được ghi nhớ tốt, nhưng không thích hợp để hiển thị một số lượng lớn các cấp độ, vì chúng quá cồng kềnh. Khi số lượng các mức trong một chuỗi động lực lớn, nên sử dụng các sơ đồ đường tái tạo tính liên tục của quá trình phát triển dưới dạng một đường đứt đoạn liên tục. Ngoài ra, biểu đồ đường rất thuận tiện để sử dụng nếu: - mục đích của nghiên cứu là mô tả xu hướng chung và bản chất của sự phát triển của hiện tượng; - trên một đồ thị, cần phải mô tả một số chuỗi động để so sánh chúng; - quan trọng nhất là so sánh tốc độ tăng trưởng chứ không phải mức độ. Để xây dựng đồ thị đường, người ta sử dụng hệ thống tọa độ hình chữ nhật. Thông thường, thời gian được vẽ theo trục abscissa (năm, tháng, v.v.) và dọc theo trục tọa độ - các chiều của hiện tượng hoặc quá trình được mô tả. Cân được áp dụng trên trục y. Cần đặc biệt chú ý đến sự lựa chọn của họ, vì sự xuất hiện chung của biểu đồ phụ thuộc vào điều này. Trong đồ thị này, cần duy trì sự cân bằng, tỉ lệ giữa các trục tọa độ, vì sự mất cân bằng giữa các trục tọa độ cho ta hình ảnh không chính xác về sự phát triển của hiện tượng. Nếu thang chia độ trên trục abscissa rất căng so với thang chia độ trên trục tọa độ, thì các dao động trong động lực học của hiện tượng ít nổi bật, và ngược lại, sự gia tăng thang đo dọc theo trục tọa độ so với các thang đo. trên trục abscissa cho dao động mạnh. Khoảng thời gian và kích thước cấp bằng nhau nên tương ứng với các phân đoạn tỷ lệ bằng nhau. Trong thực hành thống kê, hình ảnh đồ họa có tỷ lệ đồng nhất thường được sử dụng nhiều nhất. Dọc theo abscissa, chúng được lấy theo tỷ lệ với số khoảng thời gian và dọc theo thứ tự, tỷ lệ với chính các cấp độ. Tỷ lệ của thang đo thống nhất sẽ là độ dài của đoạn được lấy làm đơn vị. Thông thường, một số đường cong được hiển thị trên một biểu đồ đường, cung cấp mô tả so sánh về động lực của các chỉ số khác nhau hoặc cùng một chỉ số. Tuy nhiên, không nên đặt nhiều hơn ba hoặc bốn đường cong trên một biểu đồ, vì một số lượng lớn chúng chắc chắn làm phức tạp bản vẽ và biểu đồ tuyến tính mất khả năng hiển thị. Trong một số trường hợp, việc vẽ hai đường cong trên một đồ thị có thể mô tả đồng thời động lực của chỉ số thứ ba nếu đó là sự khác biệt giữa hai đường cong đầu tiên. Ví dụ, khi mô tả động thái của mức sinh và mức tử, diện tích giữa hai đường cong biểu thị lượng gia tăng tự nhiên hoặc lượng suy giảm tự nhiên của dân số. Đôi khi cần so sánh động thái của hai chỉ tiêu với các đơn vị đo khác nhau trên đồ thị. Trong những trường hợp như vậy, bạn sẽ không cần một mà là hai cái cân. Một trong số chúng được đặt ở bên phải, cái còn lại ở bên trái. Tuy nhiên, việc so sánh các đường cong như vậy không cung cấp một bức tranh đầy đủ đầy đủ về động lực của các chỉ số này, vì các thang đo là tùy ý, do đó, việc so sánh động lực học mức độ của hai chỉ số không đồng nhất nên được thực hiện trên cơ sở sử dụng một thang đo sau khi chuyển đổi giá trị tuyệt đối thành giá trị tương đối. Biểu đồ tuyến tính với thang đo tuyến tính có một nhược điểm làm giảm giá trị nhận thức của chúng: thang đo thống nhất cho phép bạn chỉ đo lường và so sánh mức tăng hoặc giảm tuyệt đối của các chỉ số được phản ánh trong biểu đồ trong suốt thời gian nghiên cứu. Tuy nhiên, khi nghiên cứu các động lực, điều quan trọng là phải biết những thay đổi tương đối của các chỉ tiêu được nghiên cứu so với mức đạt được hoặc tốc độ thay đổi của chúng. Đó là những thay đổi tương đối trong các chỉ tiêu kinh tế của động lực học bị bóp méo khi chúng được mô tả trên một sơ đồ tọa độ với một tỷ lệ dọc thống nhất. Ngoài ra, trong các tọa độ thông thường, nó mất đi tất cả sự rõ ràng và thậm chí không thể mô tả chuỗi thời gian với các mức thay đổi mạnh, thường diễn ra trong chuỗi thời gian trong một khoảng thời gian dài. Trong những trường hợp này, nên bỏ thang đo thống nhất và sử dụng đồ thị dựa trên hệ bán lôgarit. Ý tưởng cơ bản đằng sau hệ thống bán logarit! bao gồm thực tế là trong đó các đoạn tuyến tính bằng nhau tương ứng với các giá trị bằng nhau của logarit của các số. Cách tiếp cận này có ưu điểm là có thể giảm kích thước của các số lớn thông qua tương đương lôgarit của chúng. Tuy nhiên, với thang chia độ dưới dạng logarit, đồ thị khó hiểu. Bên cạnh các lôgarit được chỉ ra trên thang tỷ lệ, cần đặt các con số xuống, đặc trưng cho các mức của chuỗi động lực được hiển thị, tương ứng với các số lôgarit được chỉ định. Các đồ thị thuộc loại này được gọi là đồ thị trên lưới bán lôgarit. Lưới bán nguyệt là một lưới trong đó tỷ lệ tuyến tính được vẽ trên một trục và một trục logarit trên trục kia. Động lực học cũng được mô tả bằng các biểu đồ xuyên tâm được xây dựng trong các tọa độ cực. Biểu đồ xuyên tâm theo đuổi mục tiêu thể hiện trực quan một chuyển động nhịp nhàng nhất định trong thời gian. Thông thường, các biểu đồ này được sử dụng để minh họa các biến động theo mùa. Biểu đồ xuyên tâm được chia thành dạng khép kín và dạng xoắn ốc. Theo kỹ thuật xây dựng, các sơ đồ xuyên tâm khác nhau tùy thuộc vào thứ được lấy làm điểm tham chiếu - tâm của đường tròn hay đường tròn. Biểu đồ đóng phản ánh chu kỳ hàng năm của động lực trong một năm bất kỳ. Biểu đồ xoắn ốc! hiển thị chu kỳ động lực hàng năm trong một số năm. Việc xây dựng các sơ đồ khép kín được giảm xuống như sau: một vòng tròn được vẽ, giá trị trung bình hàng tháng tương đương với bán kính của vòng tròn này. Sau đó, toàn bộ hình tròn được chia thành 12 phần bằng bán kính, được biểu diễn trên đồ thị dưới dạng các đường mảnh. Mỗi bán kính biểu thị một tháng, và vị trí của các tháng tương tự như trên mặt đồng hồ: tháng Giêng - ở nơi kim đồng hồ là 1, tháng hai - ở vị trí 2, v.v. Trên mỗi bán kính, một dấu hiệu được thực hiện ở một nơi nhất định theo vào thang đo dựa trên dữ liệu của tháng tương ứng. Nếu dữ liệu vượt quá mức trung bình hàng năm, một dấu được thực hiện bên ngoài vòng tròn trên phần mở rộng của bán kính. Sau đó, các dấu hiệu của các tháng khác nhau được kết nối bằng các phân đoạn. Tuy nhiên, nếu không phải tâm của hình tròn mà lấy hình tròn làm cơ sở cho báo cáo, thì các sơ đồ như vậy được gọi là sơ đồ xoắn ốc. Việc xây dựng các biểu đồ xoắn ốc khác với các biểu đồ khép kín ở chỗ, tháng XNUMX của một năm được kết nối không phải với tháng XNUMX cùng năm mà với tháng XNUMX của năm tiếp theo. Điều này làm cho nó có thể mô tả toàn bộ chuỗi động lực học dưới dạng một đường xoắn ốc. Biểu đồ như vậy đặc biệt minh họa khi cùng với sự thay đổi theo mùa, có sự gia tăng đều đặn từ năm này sang năm khác. Bản đồ thống kê1 là một loại hình biểu diễn dữ liệu thống kê trên bản đồ địa lý dạng lược đồ đặc trưng cho mức độ hoặc mức độ phân bố của một hiện tượng cụ thể trong một khu vực nhất định. Các phương tiện mô tả sự phân bố lãnh thổ là tô màu, tô màu nền hoặc các hình dạng hình học. Phân biệt bản đồ và bản đồ. Bản đồ là một bản đồ địa lý dạng lược đồ, trên đó có nhiều mật độ, dấu chấm hoặc tô màu khác nhau ở một mức độ bão hòa nhất định cho thấy cường độ so sánh của bất kỳ chỉ số nào trong mỗi đơn vị của sự phân chia lãnh thổ được vẽ trên bản đồ (ví dụ: mật độ dân số theo khu vực hoặc nước cộng hòa , sự phân bố của các vùng theo sản lượng lương thực cây trồng, v.v.). Bản đồ được chia thành nền và điểm. Bản đồ nền - một loại bản đồ, trên đó tô bóng với mật độ khác nhau hoặc tô màu ở một mức độ bão hòa nhất định cho thấy cường độ của một chỉ báo trong một đơn vị lãnh thổ. Bản đồ chấm - một loại bản đồ, trong đó mức độ của hiện tượng đã chọn được mô tả bằng cách sử dụng các dấu chấm. Một dấu chấm mô tả một đơn vị trong tổng thể hoặc một số lượng nhất định trong số chúng, hiển thị trên bản đồ địa lý mật độ hoặc tần suất biểu hiện của một đối tượng địa lý cụ thể. Bản đồ nền, theo quy luật, được sử dụng để mô tả các chỉ số trung bình hoặc tương đối, bản đồ điểm - cho các chỉ số thể tích (định lượng) (dân số, vật nuôi, v.v.). Nhóm bản đồ thống kê khổ lớn thứ hai là sơ đồ biểu đồ, là sự kết hợp của sơ đồ với bản đồ địa lý. Các hình biểu đồ (thanh, vuông, tròn, hình, sọc) được sử dụng làm các ký hiệu tượng hình trong bản đồ, được đặt trên đường bao của bản đồ địa lý. Bản đồ làm cho nó có thể phản ánh các cấu trúc địa lý và thống kê phức tạp hơn về mặt địa lý so với bản đồ. Trong số các bản đồ, cần phân biệt các bản đồ so sánh đơn giản, đồ thị dịch chuyển không gian, đường cô lập. Trên sơ đồ bản đồ so sánh đơn giản, trái ngược với sơ đồ thông thường, các số liệu sơ đồ mô tả các giá trị của chỉ số đang nghiên cứu không được sắp xếp thành một hàng, như trong sơ đồ thông thường, mà được trải rộng khắp bản đồ phù hợp. với khu vực, khu vực hoặc quốc gia mà họ đại diện. Các yếu tố của sơ đồ bản đồ đơn giản nhất có thể được tìm thấy trên bản đồ chính trị, nơi các thành phố được phân biệt bằng các hình dạng hình học khác nhau tùy thuộc vào số lượng dân cư. Đường đẳng lập là những đường có giá trị bằng nhau của một đại lượng trong sự phân bố của nó trên bề mặt, cụ thể là trên bản đồ địa lý hoặc biểu đồ. Cô lập phản ánh sự thay đổi liên tục của đại lượng nghiên cứu phụ thuộc vào hai biến số khác và được sử dụng để lập bản đồ các hiện tượng tự nhiên và kinh tế xã hội. Isolines được sử dụng để thu được các đặc trưng định lượng của các đại lượng được nghiên cứu và phân tích mối tương quan giữa chúng. Chủ đề 4. CÁC GIÁ TRỊ VÀ CHỈ SỐ THỐNG KÊ 4.1. Mục đích và các loại chỉ số và giá trị thống kê Bản chất và nội dung của các chỉ tiêu thống kê tương ứng với các hiện tượng và quá trình kinh tế, xã hội phản ánh chúng. Tất cả các phạm trù hay khái niệm kinh tế, xã hội đều có bản chất trừu tượng, phản ánh những nét đặc trưng nhất, những mối liên hệ chung của các sự vật hiện tượng. Và để đo lường quy mô và mối tương quan của các hiện tượng hoặc quá trình, tức là tạo cho chúng một đặc tính định lượng thích hợp, người ta xây dựng các chỉ tiêu kinh tế và xã hội tương ứng với từng phạm trù (khái niệm). Chính sự tương ứng của các chỉ tiêu về bản chất của các phạm trù kinh tế đã bảo đảm sự thống nhất giữa các đặc điểm lượng và chất của các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội. Có hai loại chỉ tiêu đánh giá sự phát triển kinh tế và xã hội của xã hội: có kế hoạch (dự báo) và báo cáo (thống kê). Các chỉ số kế hoạch là các giá trị cụ thể nhất định của các chỉ số, dự đoán thành quả đạt được trong các giai đoạn trong tương lai. Các chỉ tiêu báo cáo (thống kê) đặc trưng cho điều kiện phát triển kinh tế, xã hội thực tế, mức độ thực tế đạt được trong một thời kỳ nhất định; nó là một đặc tính định lượng khách quan (thước đo) của một hiện tượng hoặc quá trình xã hội ở mức độ chắc chắn về chất của nó trong những điều kiện cụ thể về địa điểm và thời gian. Mỗi chỉ tiêu thống kê có một nội dung kinh tế - xã hội định tính và một phương pháp đo lường gắn liền. Một chỉ tiêu thống kê cũng có một hoặc một dạng (cấu trúc) thống kê khác và có thể thể hiện: - tổng số đơn vị dân số; - tổng tổng các giá trị của thuộc tính định lượng của các đơn vị này; - giá trị trung bình của dấu hiệu; - giá trị của thuộc tính này so với giá trị của thuộc tính khác, v.v. Chỉ tiêu thống kê cũng có giá trị định lượng nhất định. Giá trị số này của một chỉ tiêu thống kê, được biểu thị bằng một số đơn vị đo lường nhất định, được gọi là giá trị chỉ tiêu. Giá trị của chỉ số thường thay đổi theo không gian và biến động theo thời gian. Do đó, thuộc tính bắt buộc của một chỉ tiêu thống kê cũng là chỉ thị về lãnh thổ và thời điểm hoặc khoảng thời gian. Các chỉ số thống kê có thể được chia theo điều kiện thành sơ cấp (thể tích, định lượng, mở rộng) và thứ cấp (phái sinh, định tính, chuyên sâu). Các chỉ số chính đặc trưng cho tổng số đơn vị dân số hoặc tổng các giá trị của bất kỳ thuộc tính nào của chúng. Xét về động lực, thay đổi theo thời gian, chúng đặc trưng cho con đường phát triển sâu rộng của nền kinh tế nói chung hoặc một doanh nghiệp cụ thể trong một trường hợp cụ thể. Theo biểu mẫu thống kê, các chỉ tiêu này là tổng giá trị thống kê. Các chỉ số phụ thường được biểu thị bằng giá trị trung bình và giá trị tương đối, được lấy trong động lực học, thường đặc trưng cho con đường phát triển chuyên sâu. Các chỉ tiêu đặc trưng cho quy mô của một tập hợp phức tạp các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội thường được gọi là tổng hợp (tổng sản phẩm quốc nội (GDP), thu nhập quốc dân, năng suất lao động xã hội, giỏ tiêu dùng, v.v.). Tùy thuộc vào các đơn vị đo lường được sử dụng, các chỉ số được phân biệt theo hiện vật, chi phí và lao động (theo giờ công, giờ tiêu chuẩn). Tùy khu vực Các ứng dụng phân biệt giữa các chỉ số được tính toán ở cấp khu vực, cấp ngành, v.v ... Theo độ chính xác của hiện tượng được phản ánh, các giá trị dự kiến, sơ bộ và cuối cùng của các chỉ số được phân biệt. Tùy thuộc vào khối lượng và nội dung của đối tượng nghiên cứu thống kê, người ta phân biệt các chỉ tiêu riêng lẻ (đặc trưng cho các đơn vị riêng lẻ của dân số) và chỉ tiêu tổng hợp (khái quát). Do đó, các giá trị thống kê đặc trưng cho khối lượng hoặc tập hợp các đơn vị được gọi là tổng quát hóa các chỉ tiêu thống kê (giá trị). Các chỉ số tóm tắt đóng một vai trò rất quan trọng trong nghiên cứu thống kê do những đặc điểm nổi bật sau: nêu tóm tắt (tập trung) mô tả tổng hợp các đơn vị của các hiện tượng xã hội được nghiên cứu; thể hiện các mối liên hệ và sự phụ thuộc tồn tại giữa các hiện tượng và do đó cung cấp một nghiên cứu liên kết về các hiện tượng; mô tả đặc điểm của những thay đổi đang diễn ra trong các hiện tượng, các mô hình phát triển mới nổi của chúng, v.v., tức là chúng thực hiện phân tích thống kê và kinh tế về các hiện tượng đang xem xét, bao gồm trên cơ sở phân hủy các đại lượng tổng quát thành các bộ phận cấu thành của chúng. , các yếu tố quyết định chúng, v.v. Việc nghiên cứu khách quan và đáng tin cậy về các phạm trù kinh tế và xã hội phức tạp chỉ có thể thực hiện được trên cơ sở hệ thống các chỉ tiêu thống kê, thống nhất và liên kết với nhau, đặc trưng cho các khía cạnh và khía cạnh khác nhau của trạng thái và động lực phát triển của các phạm trù này. Các chỉ tiêu thống kê, phản ánh khách quan tính thống nhất và mối quan hệ qua lại của các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội, không phải là những giáo điều xa vời, được xây dựng tùy tiện, được thiết lập một lần và mãi mãi. Ngược lại, sự phát triển năng động của xã hội, khoa học, công nghệ máy tính, sự cải tiến của phương pháp luận thống kê dẫn đến các chỉ tiêu lạc hậu, mất giá trị thay đổi hoặc biến mất và các chỉ tiêu mới tiên tiến hơn xuất hiện phản ánh khách quan, tin cậy điều kiện hiện tại. của sự phát triển xã hội. Vì vậy, việc xây dựng và hoàn thiện các chỉ tiêu thống kê cần dựa trên cơ sở tuân thủ hai nguyên tắc cơ bản: - tính khách quan và thực tế (các chỉ số phải phản ánh trung thực và đầy đủ bản chất của các phạm trù (khái niệm) kinh tế và xã hội có liên quan); - giá trị lý thuyết và phương pháp luận toàn diện (việc xác định giá trị của chỉ tiêu, khả năng đo lường và khả năng so sánh của nó trong động lực học phải được lập luận một cách khoa học, được xây dựng rõ ràng, dễ dàng và có thể áp dụng rõ ràng trong một cách diễn giải thống nhất). Ngoài ra, các giá trị của các chỉ tiêu phải được lượng hóa một cách chính xác có tính đến mức độ, quy mô và các dấu hiệu định tính của trạng thái hoặc sự phát triển của hiện tượng kinh tế hoặc xã hội tương ứng (cấp ngành và khu vực, doanh nghiệp hoặc người lao động riêng lẻ, v.v. ). Đồng thời, việc xây dựng các chỉ tiêu cần có tính chất xuyên suốt, không chỉ cho phép tổng hợp các chỉ tiêu có liên quan mà còn đảm bảo tính đồng nhất về chất của chúng theo nhóm và tổng hợp, sự chuyển đổi từ chỉ tiêu này sang chỉ tiêu khác nhằm đảm bảo đầy đủ đặc trưng cho khối lượng và cấu trúc của một phạm trù hoặc hiện tượng phức tạp hơn. Cuối cùng, việc xây dựng một chỉ tiêu thống kê, cấu trúc và bản chất của nó cần cung cấp khả năng phân tích toàn diện hiện tượng hoặc quá trình đang nghiên cứu, mô tả các đặc điểm của sự phát triển của nó và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nó. Việc tính toán các giá trị thống kê và phân tích dữ liệu về các hiện tượng đang nghiên cứu là giai đoạn thứ ba và cuối cùng của nghiên cứu thống kê. Trong thống kê, một số loại đại lượng thống kê được xem xét: giá trị tuyệt đối, giá trị tương đối và giá trị trung bình. Tổng quát hóa các chỉ số thống kê cũng bao gồm các chỉ số phân tích về chuỗi thời gian, chỉ số, v.v. 4.2. Thống kê tuyệt đối Quan sát thống kê, bất kể phạm vi và mục tiêu của nó, luôn cung cấp thông tin về các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội nhất định dưới dạng các chỉ tiêu tuyệt đối, tức là các chỉ tiêu là đặc trưng định lượng của các hiện tượng và quá trình kinh tế - xã hội trong điều kiện chắc chắn về mặt định tính. Tính chắc chắn về mặt định tính của các chỉ tiêu tuyệt đối nằm ở chỗ chúng có liên quan trực tiếp đến nội dung cụ thể của hiện tượng hoặc quá trình đang được nghiên cứu, đến bản chất của nó. Về vấn đề này, các chỉ tiêu tuyệt đối và giá trị tuyệt đối cần có những đơn vị đo lường nhất định để phản ánh đầy đủ và chính xác nhất bản chất (nội dung) của nó. Các chỉ tiêu tuyệt đối là biểu hiện định lượng các dấu hiệu của hiện tượng thống kê. Ví dụ: chiều cao là một đặc điểm và giá trị của nó là thước đo sự phát triển. Một chỉ báo tuyệt đối phải đặc trưng cho quy mô của hiện tượng hoặc quá trình đang được nghiên cứu ở một địa điểm nhất định và tại một thời điểm nhất định, nó phải được "gắn" với một số đối tượng hoặc lãnh thổ và có thể đặc trưng cho một đơn vị riêng biệt của tổng thể (một đối tượng riêng biệt) - một doanh nghiệp, một công nhân hoặc một nhóm đơn vị, đại diện cho một bộ phận của dân số thống kê, hoặc tổng thể dân số thống kê, ví dụ, dân số trong nước, v.v. Trong trường hợp đầu tiên, chúng ta đang nói về cá nhân các chỉ số tuyệt đối, và trong thứ hai - về các chỉ số tuyệt đối tóm tắt. Cá thể được gọi là giá trị tuyệt đối đặc trưng cho quy mô của các đơn vị riêng lẻ của dân số (ví dụ, số bộ phận do một công nhân sản xuất trong mỗi ca, số trẻ em trong một gia đình riêng biệt). Chúng được thu thập trực tiếp trong quá trình quan sát thống kê và được ghi lại trong các tài liệu kế toán chính. Các chỉ số riêng lẻ thu được trong quá trình quan sát thống kê các hiện tượng và quá trình nhất định là kết quả của việc đánh giá, tính toán, đo lường một đặc điểm định lượng cố định cần quan tâm. Giá trị tuyệt đối tóm tắt thu được, theo quy luật, bằng cách cộng các giá trị riêng lẻ. Các chỉ số tuyệt đối tóm tắt thu được là kết quả của việc tổng hợp và nhóm các giá trị của các chỉ số tuyệt đối riêng lẻ. Vì vậy, chẳng hạn, trong quá trình tổng điều tra dân số, các cơ quan thống kê nhà nước nhận được dữ liệu tuyệt đối cuối cùng về dân số cả nước, sự phân bố theo vùng, theo giới tính, độ tuổi, v.v. Các chỉ số tuyệt đối cũng có thể bao gồm các chỉ số thu được không phải là kết quả của quan sát thống kê mà là kết quả của bất kỳ phép tính nào. Theo quy luật, các chỉ số này là hiệu số giữa hai chỉ tiêu tuyệt đối. Ví dụ, mức tăng (giảm) tự nhiên của dân số được xác định là hiệu số giữa số sinh và số chết trong một khoảng thời gian nhất định; Mức tăng sản lượng trong năm là hiệu số giữa sản lượng cuối năm và sản lượng đầu năm. Khi biên soạn các dự báo dài hạn cho sự phát triển của nền kinh tế đất nước, các số liệu ước tính về nguồn lực vật chất, lao động và tài chính được tính toán. Như có thể thấy từ các ví dụ, các chỉ số này sẽ là tuyệt đối, vì chúng có đơn vị đo lường tuyệt đối. Giá trị tuyệt đối phản ánh cơ sở tự nhiên của hiện tượng, tức là, chúng biểu thị số lượng đơn vị của dân số được nghiên cứu, các thành phần riêng lẻ của nó hoặc kích thước tuyệt đối của chúng trong các đơn vị tự nhiên phát sinh từ các đặc tính vật lý của chúng (trọng lượng, chiều dài, v.v.), hoặc theo đơn vị đo lường phát sinh từ các đặc tính kinh tế của chúng (giá thành, chi phí lao động). Do đó, các giá trị tuyệt đối luôn có một thứ nguyên nhất định. Ngoài ra, các chỉ tiêu thống kê tuyệt đối luôn được thể hiện bằng các đơn vị đo lường vật chất, chi phí và lao động, tùy thuộc vào bản chất của các quá trình và hiện tượng mà chúng mô tả. Máy đo tự nhiên đặc trưng cho các hiện tượng ở dạng tự nhiên của chúng và được biểu thị bằng độ dài, trọng lượng, thể tích, v.v., hoặc số lượng đơn vị, số lượng sự kiện. Đơn vị tự nhiên bao gồm các đơn vị đo lường như tấn, ki-lô-gam, mét, ... ví dụ: khối lượng xây dựng nhà ở là 2000 m2. Trong một số trường hợp, đơn vị đo lường kết hợp được sử dụng, là tích của hai đại lượng được biểu thị theo các chiều khác nhau. Vì vậy, ví dụ, sản lượng điện được tính bằng kilowatt-giờ, doanh thu vận chuyển hàng hóa được tính bằng tấn-km, v.v. Nhóm các đơn vị đo lường tự nhiên cũng bao gồm cái gọi là các đơn vị đo lường tự nhiên có điều kiện. Chúng được sử dụng để lấy tổng giá trị tuyệt đối xếp hạng trong trường hợp các giá trị riêng lẻ đặc trưng cho một số loại sản phẩm tương tự về đặc tính tiêu dùng của chúng, nhưng khác nhau, ví dụ, về hàm lượng chất béo, cồn, hàm lượng calo, v.v. Trong trường hợp này, một trong các loại sản phẩm là được lấy làm thước đo tự nhiên có điều kiện, và sử dụng các hệ số chuyển đổi thể hiện tỷ lệ các đặc tính tiêu dùng (đôi khi là cường độ lao động, chi phí, v.v.) của các giống riêng lẻ, tất cả các giống của sản phẩm này đều được đưa ra. Đơn vị đo lường lao động được sử dụng để đặc trưng cho các chỉ số có thể đánh giá chi phí lao động, phản ánh sự sẵn có, phân phối và sử dụng nguồn lao động, ví dụ, cường độ lao động của công việc được thực hiện trong ngày công. Đồng hồ đo tự nhiên, và đôi khi lao động không cho phép thu được các chỉ số tuyệt đối tóm tắt về các sản phẩm không đồng nhất. Về vấn đề này, các đơn vị đo lường chi phí là phổ biến, đánh giá chi phí (tiền tệ) của các hiện tượng kinh tế xã hội, đặc trưng cho giá thành của một sản phẩm nhất định hoặc khối lượng công việc được thực hiện. Ví dụ, các chỉ số quan trọng đối với nền kinh tế của đất nước như thu nhập quốc dân, tổng sản phẩm quốc nội được thể hiện bằng tiền tệ, và ở cấp độ doanh nghiệp - lợi nhuận, vốn tự có và vốn vay. Ưu tiên lớn nhất trong thống kê được dành cho các đơn vị chi phí, vì kế toán chi phí là phổ biến, nhưng nó có thể không phải lúc nào cũng được chấp nhận. Các chỉ tiêu tuyệt đối có thể được tính toán theo thời gian và không gian. Ví dụ, sự biến động của dân số Liên bang Nga từ năm 1991 đến năm 2004 được phản ánh bởi yếu tố thời gian, trong khi mức giá của các sản phẩm bánh theo các vùng của Liên bang Nga năm 2004 được đặc trưng bởi sự so sánh theo không gian. Khi tính đến các chỉ tiêu tuyệt đối theo thời gian (động lực học), việc đăng ký các chỉ tiêu này có thể được thực hiện vào một ngày cụ thể, tức là vào bất kỳ thời điểm nào (giá trị tài sản cố định của doanh nghiệp đầu năm) và cho bất kỳ khoảng thời gian (số lần sinh mỗi năm). Trong trường hợp đầu tiên, các chỉ số là tức thời, trong khoảng thời gian thứ hai. Theo quan điểm của sự chắc chắn về không gian, các chỉ tiêu tuyệt đối được chia như sau: lãnh thổ chung, khu vực và địa phương. Ví dụ, khối lượng GDP (tổng sản phẩm quốc nội) là một chỉ số lãnh thổ chung, khối lượng GRP (tổng sản phẩm khu vực) là một đặc điểm khu vực, số lượng người làm việc trong một thành phố là một đặc điểm địa phương, tức là nhóm đầu tiên của các chỉ số đặc trưng cho toàn bộ quốc gia, các chỉ số khu vực đặc trưng cho một khu vực cụ thể, địa phương - một thành phố, thị trấn riêng biệt, v.v. Các chỉ số tuyệt đối không trả lời được câu hỏi về tỷ lệ này hay bộ phận kia trong tổng dân số; chúng không thể mô tả các mức của mục tiêu kế hoạch, mức độ hoàn thành kế hoạch, cường độ của hiện tượng này hoặc hiện tượng kia, vì chúng không luôn thích hợp để so sánh và do đó thường chỉ được sử dụng để tính toán các giá trị tương đối. 4.3. Thống kê tương đối Cùng với giá trị tuyệt đối, một trong những hình thức quan trọng nhất của các chỉ tiêu khái quát trong thống kê là giá trị tương đối - đây là những chỉ tiêu khái quát thể hiện thước đo các tỷ lệ định lượng vốn có trong các hiện tượng hoặc đối tượng thống kê cụ thể. Khi tính toán một giá trị tương đối, tỷ lệ của hai giá trị tương quan với nhau (chủ yếu là tuyệt đối) được đo lường, điều này rất quan trọng trong phân tích thống kê. Giá trị tương đối được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu thống kê, vì chúng cho phép so sánh các chỉ số khác nhau và làm cho việc so sánh như vậy rõ ràng. Giá trị tương đối được tính bằng tỷ số của hai số. Trong trường hợp này, tử số được gọi là giá trị được so sánh và mẫu số là cơ sở của phép so sánh tương đối. Tùy theo bản chất của hiện tượng đang nghiên cứu và mục tiêu nghiên cứu, giá trị cơ bản có thể mang giá trị khác nhau, từ đó dẫn đến các hình thức biểu hiện giá trị tương đối khác nhau. Các đại lượng tương đối được đo: - theo hệ số: nếu lấy cơ sở so sánh là 1, thì giá trị tương đối được biểu thị dưới dạng số nguyên hoặc số thập phân, cho biết giá trị này lớn hơn giá trị kia bao nhiêu lần hoặc giá trị đó là bao nhiêu; - tính bằng phần trăm, nếu cơ sở so sánh được coi là 100; - tính bằng ppm, nếu cơ sở so sánh được lấy là 1000; - tính bằng thập phân, nếu cơ sở so sánh được lấy là 10; - theo số đã đặt tên (km, kg, ha), v.v. Trong từng trường hợp cụ thể, việc lựa chọn một hay một dạng giá trị tương đối khác được xác định bởi mục tiêu nghiên cứu và thực chất kinh tế - xã hội, thước đo là chỉ tiêu tương đối mong muốn. Theo nội dung của chúng, giá trị tương đối được chia thành các loại sau: - hoàn thành các nghĩa vụ theo hợp đồng; - diễn giả; - cấu trúc; - sự phối hợp; - cường độ; - so sánh. Giá trị tương đối của nghĩa vụ hợp đồng là tỷ lệ giữa việc thực hiện hợp đồng trên thực tế với mức quy định của hợp đồng: 
Giá trị này phản ánh mức độ mà doanh nghiệp đã hoàn thành các nghĩa vụ theo hợp đồng và có thể được biểu thị bằng số (toàn bộ hoặc phân số) hoặc dưới dạng tỷ lệ phần trăm. Đồng thời, tử số và mẫu số của tỷ lệ ban đầu phải tương ứng với cùng một nghĩa vụ hợp đồng. Giá trị tương đối của động lực - tốc độ tăng trưởng - là chỉ tiêu đặc trưng cho sự thay đổi mức độ của các hiện tượng xã hội theo thời gian. Độ lớn tương đối của động lực cho thấy sự thay đổi của cùng một loại hiện tượng trong một khoảng thời gian. Giá trị này được tính bằng cách so sánh từng kỳ với bản gốc hoặc trước đó. Trong trường hợp đầu tiên, chúng tôi nhận được các giá trị cơ bản của động lực học và trong trường hợp thứ hai, các giá trị chuỗi của động lực học. Cả hai giá trị đó và các giá trị khác được biểu thị dưới dạng hệ số hoặc phần trăm. Việc lựa chọn cơ sở so sánh khi tính toán các giá trị tương đối của động lực học, cũng như các chỉ tiêu tương đối khác, cần được chú ý đặc biệt, vì giá trị thực tế của kết quả thu được phụ thuộc phần lớn vào điều này. Các giá trị tương đối của cấu trúc đặc trưng cho các bộ phận cấu thành của quần thể nghiên cứu. Giá trị tương đối của tổng thể được tính theo công thức: 
Các giá trị tương đối của kết cấu, thường được gọi là trọng lượng riêng, được tính bằng cách chia một phần nhất định của tổng thể cho tổng, lấy bằng 100%. Giá trị này có một đặc điểm - tổng các giá trị tương đối của dân số được nghiên cứu luôn bằng 100% hoặc 1 (tùy thuộc vào cách nó được thể hiện). Giá trị tương đối của cấu trúc được sử dụng trong nghiên cứu các hiện tượng phức tạp rơi vào một số nhóm hoặc bộ phận, để đặc trưng cho trọng lượng riêng (phần) của mỗi nhóm trong tổng thể. Các giá trị tương đối của sự phối hợp đặc trưng cho tỷ lệ các bộ phận riêng lẻ của quần thể với một trong số chúng, được lấy làm cơ sở để so sánh. Khi xác định giá trị này, một trong các bộ phận của tổng thể được lấy làm cơ sở để so sánh. Với giá trị này, bạn có thể quan sát tỷ lệ giữa các thành phần của dân số. Các chỉ số về sự phối hợp, ví dụ, số lượng cư dân thành thị trên 100 nông thôn; số phụ nữ trên 100 đàn ông; Vì tử số và mẫu số của các giá trị phối hợp tương đối có cùng đơn vị đo, nên các giá trị này không được biểu thị bằng số được đặt tên, mà được biểu thị bằng phần trăm, ppm hoặc nhiều tỷ lệ. Giá trị cường độ tương đối là chỉ số xác định mức độ phổ biến của một hiện tượng nhất định trong bất kỳ môi trường nào. Chúng được tính bằng tỷ lệ giữa giá trị tuyệt đối của một hiện tượng nhất định với quy mô của môi trường mà nó phát triển. Giá trị cường độ tương đối được sử dụng rộng rãi trong thực hành thống kê. Ví dụ về giá trị này có thể là tỷ lệ dân số trên khu vực mà nó sinh sống, năng suất vốn, cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế cho dân số (số bác sĩ trên 10 dân), mức năng suất lao động (sản lượng trên mỗi lao động hoặc trên một đơn vị thời gian làm việc), v.v. Do đó, các giá trị tương đối của cường độ đặc trưng cho hiệu quả sử dụng các loại nguồn lực (vật chất, tài chính, lao động), mức sống văn hóa xã hội của dân cư trong nước và nhiều khía cạnh khác của đời sống công cộng. Giá trị cường độ tương đối được tính bằng cách so sánh các giá trị tuyệt đối được đặt tên đối lập có mối quan hệ nhất định với nhau và không giống như các loại giá trị tương đối khác, chúng thường được đặt tên là số và có thứ nguyên của các giá trị tuyệt đối đó có tỷ lệ họ bày tỏ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, khi kết quả tính toán thu được quá nhỏ, chúng được nhân cho độ rõ ràng với 1000 hoặc 10, thu được các đặc tính bằng ppm và decimille. Mối quan tâm đặc biệt là một loạt các giá trị cường độ tương đối - tổng sản phẩm quốc nội trên đầu người. Áp dụng chỉ tiêu này trong các ngành công nghiệp khác nhau hoặc các loại sản phẩm cụ thể, người ta có thể thu được các giá trị cường độ tương đối sau: sản xuất điện, nhiên liệu, máy móc, thiết bị, dịch vụ, hàng hóa, v.v. bình quân đầu người. Giá trị so sánh tương đối là các chỉ số tương đối do so sánh các cấp cùng tên liên quan đến các đối tượng hoặc vùng lãnh thổ khác nhau, được thực hiện trong cùng một khoảng thời gian hoặc tại một thời điểm. Chúng cũng được tính bằng hệ số hoặc tỷ lệ phần trăm và cho biết một giá trị có thể so sánh lớn hơn hoặc nhỏ hơn giá trị khác bao nhiêu lần. Giá trị so sánh tương đối được sử dụng rộng rãi trong việc đánh giá so sánh các chỉ số hoạt động khác nhau của từng doanh nghiệp, thành phố, khu vực, quốc gia. Trong trường hợp này, chẳng hạn, kết quả công việc của một doanh nghiệp cụ thể, v.v. được lấy làm cơ sở để so sánh và có mối tương quan nhất quán với kết quả của các doanh nghiệp tương tự ở các ngành, khu vực, quốc gia khác, v.v. Trong nghiên cứu thống kê các hiện tượng xã hội, giá trị tuyệt đối và tương đối bổ sung cho nhau. Nếu giá trị tuyệt đối đặc trưng cho sự tĩnh tại của hiện tượng, thì giá trị tương đối cho phép nghiên cứu mức độ, động lực và cường độ của sự phát triển của hiện tượng. Để áp dụng đúng và sử dụng các giá trị tuyệt đối và tương đối trong phân tích kinh tế và thống kê, cần phải: - tính đến các chi tiết cụ thể của hiện tượng khi lựa chọn và tính toán một hoặc một loại giá trị tương đối và tuyệt đối khác (vì mặt định lượng của các hiện tượng được đặc trưng bởi các giá trị này gắn bó chặt chẽ với mặt định tính của chúng); - để đảm bảo tính so sánh của giá trị tuyệt đối được so sánh và cơ bản về khối lượng và thành phần của các hiện tượng mà chúng đại diện, tính đúng đắn của các phương pháp lấy giá trị tuyệt đối; - sử dụng các giá trị tương đối và tuyệt đối phức tạp trong quá trình phân tích và không tách chúng ra khỏi nhau (vì việc sử dụng riêng các giá trị tương đối tách biệt với các giá trị tuyệt đối có thể dẫn đến các kết luận không chính xác và thậm chí sai lầm). Chủ đề 5. HÀNG KHÔNG VÀ CHỈ SỐ BIẾN ĐỔI 5.1. Giá trị trung bình và nguyên tắc chung để tính toán Giá trị trung bình đề cập đến việc khái quát các chỉ số thống kê đưa ra đặc điểm tóm tắt (cuối cùng) của các hiện tượng xã hội đại chúng, vì chúng được xây dựng trên cơ sở một số lượng lớn các giá trị riêng lẻ của một thuộc tính khác nhau. Để làm rõ thực chất của giá trị trung bình, cần xem xét các đặc điểm hình thành giá trị của các dấu hiệu của các hiện tượng đó, theo đó tính giá trị trung bình. Người ta biết rằng các đơn vị của mỗi hiện tượng khối lượng có rất nhiều tính năng. Cho dù chúng ta sử dụng dấu hiệu nào trong số các dấu hiệu này, các giá trị của nó đối với các đơn vị riêng lẻ sẽ khác nhau, chúng thay đổi, hoặc như chúng nói trong thống kê, thay đổi từ đơn vị này sang đơn vị khác. Vì vậy, ví dụ, tiền lương của một nhân viên được xác định bởi trình độ của anh ta, tính chất công việc, thời gian phục vụ và một số yếu tố khác, và do đó thay đổi trong một phạm vi rất rộng. Ảnh hưởng tích lũy của tất cả các yếu tố quyết định số tiền thu nhập của mỗi người lao động, tuy nhiên, chúng ta có thể nói về mức lương trung bình hàng tháng của người lao động trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. Ở đây chúng tôi hoạt động với một giá trị đặc trưng, điển hình của một thuộc tính biến, được gọi là một đơn vị của một tập hợp lớn. Giá trị trung bình phản ánh cái chung, đặc trưng của tất cả các đơn vị của dân số nghiên cứu. Đồng thời, nó cân bằng ảnh hưởng của tất cả các yếu tố tác động lên độ lớn của thuộc tính của các đơn vị riêng lẻ của quần thể, như thể chúng triệt tiêu lẫn nhau. Mức độ (hay quy mô) của bất kỳ hiện tượng xã hội nào đều do tác động của hai nhóm nhân tố quyết định. Một số khái niệm chung và chủ yếu, liên tục hoạt động, liên quan chặt chẽ đến bản chất của hiện tượng hoặc quá trình đang nghiên cứu và tạo thành tính chất điển hình cho tất cả các đơn vị của dân số nghiên cứu, được phản ánh bằng giá trị trung bình. Những người khác là cá nhân, hành động của họ ít rõ ràng hơn và mang tính chất từng đợt, ngẫu nhiên. Chúng hoạt động theo hướng ngược lại, gây ra sự khác biệt giữa các đặc điểm số lượng của các đơn vị cá thể của quần thể, tìm cách thay đổi giá trị không đổi của các đặc điểm đang được nghiên cứu. Hành động của các dấu hiệu riêng lẻ bị dập tắt ở giá trị trung bình. Trong ảnh hưởng tổng hợp của các yếu tố điển hình và riêng lẻ, được cân bằng và loại bỏ lẫn nhau trong các đặc điểm khái quát, quy luật cơ bản của số lớn được biết đến từ thống kê toán học được biểu hiện dưới dạng tổng quát. Trong tổng thể, các giá trị riêng lẻ của các đối tượng hợp nhất thành một khối chung và tan biến. Do đó, giá trị trung bình xuất hiện dưới dạng "không xác định", có thể lệch khỏi các giá trị riêng lẻ của các dấu hiệu, không trùng khớp về mặt định lượng với bất kỳ dấu hiệu nào. Giá trị trung bình phản ánh cái chung, đặc trưng và điển hình cho toàn bộ tổng thể do sự khác biệt ngẫu nhiên, không điển hình giữa các dấu hiệu của các đơn vị riêng lẻ, vì giá trị của nó được xác định, như nó vốn có, bởi kết quả chung của tất cả nguyên nhân. Tuy nhiên, để giá trị trung bình phản ánh giá trị tiêu biểu nhất của thuộc tính thì không nên xác định giá trị này cho bất kỳ quần thể nào mà chỉ xác định cho các quần thể bao gồm các đơn vị đồng nhất về chất. Yêu cầu này là điều kiện chính để áp dụng một cách khoa học các số trung bình và bao hàm mối quan hệ chặt chẽ giữa phương pháp số bình quân và phương pháp phân nhóm trong phân tích các hiện tượng kinh tế - xã hội. Vì vậy, giá trị trung bình là chỉ tiêu tổng hợp đặc trưng cho mức độ điển hình của tính trạng biến đổi trên một đơn vị quần thể thuần nhất trong những điều kiện cụ thể về địa điểm và thời gian. Do đó, xác định bản chất của các giá trị trung bình, cần phải nhấn mạnh rằng việc tính đúng bất kỳ giá trị trung bình nào có nghĩa là đáp ứng các yêu cầu sau: - tính đồng nhất về chất của quần thể, trên đó giá trị trung bình được tính toán. Điều này có nghĩa là việc tính toán các giá trị trung bình cần dựa trên phương pháp phân nhóm, đảm bảo lựa chọn các hiện tượng đồng nhất, cùng loại; - loại trừ ảnh hưởng đến việc tính toán giá trị trung bình của các nguyên nhân và yếu tố ngẫu nhiên, thuần túy riêng lẻ. Điều này đạt được khi tính toán giá trị trung bình dựa trên vật liệu đủ lớn, trong đó sự vận hành của quy luật số lớn được biểu hiện, và tất cả các tai nạn đều triệt tiêu lẫn nhau; - khi tính toán giá trị trung bình, điều quan trọng là phải thiết lập mục đích tính toán của nó và cái gọi là chỉ số xác định (thuộc tính), mà nó nên được định hướng. Chỉ số xác định có thể đóng vai trò là tổng các giá trị của đối tượng địa lý được tính trung bình, tổng các giá trị tương hỗ của nó, tích các giá trị của nó, v.v. Mối quan hệ giữa chỉ số xác định và giá trị trung bình được biểu thị như sau: nếu tất cả các giá trị Của đối tượng trung bình được thay thế bằng giá trị trung bình, khi đó tổng hoặc tích của chúng trong trường hợp này sẽ không thay đổi chỉ số xác định. Trên cơ sở kết nối này của chỉ tiêu xác định với giá trị trung bình, một tỷ lệ định lượng ban đầu được xây dựng để tính toán trực tiếp giá trị trung bình. Khả năng của các giá trị trung bình để bảo toàn các thuộc tính của các quần thể thống kê được gọi là đặc tính xác định. Giá trị trung bình được tính tổng thể cho tổng thể được gọi là giá trị trung bình chung; giá trị trung bình được tính cho mỗi nhóm là giá trị trung bình của nhóm. Số trung bình chung phản ánh những nét chung của hiện tượng đang nghiên cứu, trung bình nhóm đưa ra mô tả về hiện tượng phát triển trong điều kiện cụ thể của nhóm này. Các phương pháp tính toán có thể khác nhau, do đó, trong thống kê, một số loại trung bình được phân biệt, trong đó chủ yếu là trung bình số học, trung bình điều hòa và trung bình hình học. Trong phân tích kinh tế, việc sử dụng số bình quân là công cụ chủ yếu để đánh giá kết quả của tiến bộ khoa học và công nghệ, đo lường xã hội, tìm kiếm nguồn dự trữ cho phát triển kinh tế. Đồng thời, cần nhớ rằng việc tập trung quá mức vào các số trung bình có thể dẫn đến các kết luận sai lệch khi tiến hành phân tích kinh tế và thống kê. Điều này là do thực tế là các giá trị trung bình, là các chỉ số tổng quát, loại bỏ và bỏ qua những khác biệt đó trong các đặc điểm định lượng của các đơn vị riêng lẻ của quần thể thực sự tồn tại và có thể được quan tâm độc lập. 5.2. Các loại trung bình Trong thống kê, nhiều loại giá trị trung bình khác nhau được sử dụng, được chia thành hai loại lớn: - trung bình công suất (trung bình hài, trung bình hình học, trung bình số học, trung bình vuông, trung bình khối); - trung bình cơ cấu (chế độ, trung vị). Để tính toán công suất có nghĩa là cần sử dụng tất cả các giá trị có sẵn của thuộc tính. Chế độ và trung vị chỉ được xác định bởi cấu trúc của phân phối, vì vậy chúng được gọi là cấu trúc, trung bình vị trí. Giá trị trung bình và chế độ thường được sử dụng như một đặc tính trung bình trong các quần thể mà việc tính toán hàm mũ trung bình là không thể hoặc không thực tế. Loại trung bình phổ biến nhất là trung bình số học. Trung bình cộng được hiểu là giá trị của thuộc tính mà mỗi đơn vị của tổng thể có được nếu tổng tất cả các giá trị của thuộc tính đó được phân bổ đồng đều cho tất cả các đơn vị của tổng thể. Việc tính toán giá trị này được rút gọn thành tổng của tất cả các giá trị của thuộc tính biến và chia số lượng kết quả cho tổng số đơn vị dân số. Ví dụ: năm công nhân đã hoàn thành đơn đặt hàng sản xuất các bộ phận, trong khi người đầu tiên sản xuất 5 bộ phận, người thứ hai - 7, người thứ ba - 4, người thứ tư - 10, người thứ năm - 12. Vì giá trị của mỗi tùy chọn chỉ xảy ra một lần ở dữ liệu ban đầu, để xác định sản lượng trung bình của một công nhân nên áp dụng công thức trung bình cộng đơn giản: 
tức là, trong ví dụ của chúng tôi, sản lượng trung bình của một công nhân bằng 
Cùng với trung bình cộng đơn giản, trung bình cộng có trọng số được nghiên cứu. Ví dụ: hãy tính độ tuổi trung bình của sinh viên trong một nhóm 20 người có độ tuổi từ 18 đến 22 tuổi, trong đó xi là các biến thể của đối tượng địa lý được tính trung bình, fi là tần suất cho biết số lần giá trị thứ i xuất hiện trong dân số (Bảng 5.1). Bảng 5.1 Tuổi trung bình của học sinh 
Áp dụng công thức trung bình cộng có trọng số, chúng ta nhận được: 
Có một quy tắc nhất định để chọn giá trị trung bình số học có trọng số: nếu có một chuỗi dữ liệu về hai chỉ số, thì cần tính giá trị trung bình cho một chỉ số và đồng thời, các giá trị số \ uXNUMXb \ uXNUMXbof đã biết mẫu số của công thức lôgic của nó và các giá trị của tử số chưa biết, nhưng có thể được tìm thấy dưới dạng tích của các chỉ số này, khi đó giá trị trung bình sẽ được tính theo công thức trung bình số học có trọng số. Trong một số trường hợp, bản chất của dữ liệu thống kê ban đầu là việc tính giá trị trung bình số học mất đi ý nghĩa của nó và chỉ số tổng quát hóa duy nhất chỉ có thể là một loại giá trị trung bình khác - giá trị trung bình hài hòa. Hiện nay, các tính chất tính toán của giá trị trung bình số học đã không còn phù hợp trong việc tính toán các chỉ tiêu thống kê tổng quát do sự ra đời rộng rãi của máy tính điện tử. Giá trị hài trung bình, cũng đơn giản và có trọng số, có tầm quan trọng thực tế rất lớn. Nếu các giá trị của tử số của công thức logic đã biết và các giá trị của mẫu số chưa biết, nhưng có thể được tìm thấy dưới dạng thương số của một chỉ số này bởi một chỉ số khác, thì giá trị trung bình được tính bằng điều hòa có trọng số công thức nghĩa. Ví dụ, cho biết rằng ô tô đi quãng đường 210 km đầu tiên với vận tốc 70 km / h, 150 km còn lại với vận tốc 75 km / h. Không thể xác định vận tốc trung bình của ô tô trong suốt quãng đường dài 360 km bằng công thức trung bình cộng. Vì các tùy chọn là tốc độ trên các đoạn riêng biệt xj = 70 km / h và X2 = 75 km / h, và trọng số (fi) là các đoạn tương ứng của đường đi, sản phẩm của các tùy chọn theo trọng số sẽ không có ý nghĩa vật lý và kinh tế . Trong trường hợp này, nên chia các đoạn của con đường thành các tốc độ tương ứng (tùy chọn xi), tức là thời gian dành cho việc đi qua các đoạn riêng lẻ của con đường (fi / xi). Nếu các đoạn của đường dẫn được ký hiệu là fi, thì toàn bộ đường dẫn có thể được biểu thị bằng? Fi và thời gian dành cho toàn bộ đường dẫn là? fi / xi, Sau đó, tốc độ trung bình có thể được tìm thấy bằng thương số của toàn bộ hành trình chia cho tổng thời gian đã sử dụng: 
Trong ví dụ của chúng tôi, chúng tôi nhận được: 
Nếu khi sử dụng trọng số hài trung bình của tất cả các tùy chọn (f) bằng nhau, thì thay vì trọng số, bạn có thể sử dụng trung bình hài đơn giản (không có trọng số): 
trong đó xi - các tùy chọn riêng lẻ; n là số biến thể của đối tượng địa lý được tính trung bình. Trong ví dụ về tốc độ, một giá trị trung bình điều hòa đơn giản có thể được áp dụng nếu các đoạn của đường đi với các tốc độ khác nhau là bằng nhau. Bất kỳ giá trị trung bình nào cũng phải được tính toán sao cho khi nó thay thế từng biến thể của đối tượng được tính trung bình, giá trị của một số chỉ số tổng quát, cuối cùng, được liên kết với chỉ số được tính trung bình, không thay đổi. Vì vậy, khi thay thế tốc độ thực tế trên các đoạn đường riêng lẻ bằng giá trị trung bình của chúng (tốc độ trung bình), thì tổng khoảng cách không được thay đổi. Hình thức (công thức) của giá trị trung bình được xác định bởi bản chất (cơ chế) của mối quan hệ của chỉ tiêu cuối cùng này với giá trị trung bình, do đó chỉ tiêu cuối cùng, giá trị của nó không được thay đổi khi thay thế các phương án bằng giá trị trung bình của chúng, là được gọi là chỉ thị xác định. Để tính được công thức trung bình, bạn cần phải soạn và giải một phương trình bằng cách sử dụng mối quan hệ của chỉ số trung bình với chỉ số xác định. Phương trình này được xây dựng bằng cách thay thế các biến thể của đối tượng địa lý (chỉ số) trung bình bằng giá trị trung bình của chúng. Ngoài giá trị trung bình cộng và giá trị trung bình điều hòa, các dạng (dạng) khác của giá trị trung bình cũng được sử dụng trong thống kê. Tất cả chúng đều là những trường hợp đặc biệt của power mean. Nếu chúng ta tính toán tất cả các loại trung bình của luật lũy thừa cho cùng một dữ liệu, thì các giá trị hóa ra chúng giống nhau, quy tắc đa số các phương tiện được áp dụng ở đây. Khi số mũ của giá trị trung bình tăng lên, bản thân giá trị trung bình cũng tăng theo. Các công thức được sử dụng phổ biến nhất trong nghiên cứu thực tế để tính toán các loại giá trị trung bình công suất khác nhau được trình bày trong Bảng. 5.2. Bảng 5.2 Các loại phương tiện điện 
Giá trị trung bình hình học được sử dụng khi có n yếu tố tăng trưởng, trong khi các giá trị riêng lẻ của thuộc tính, theo quy luật, là các giá trị tương đối của động lực, được xây dựng dưới dạng giá trị chuỗi, như một tỷ lệ với mức trước đó của mỗi cấp trong chuỗi động lực học. Do đó, giá trị trung bình đặc trưng cho tốc độ tăng trưởng trung bình. Giá trị trung bình hình học đơn giản được tính bằng công thức 
Công thức cho trung bình gia quyền hình học như sau: 
Các công thức trên giống hệt nhau, nhưng một công thức được áp dụng ở các hệ số hoặc tốc độ tăng trưởng hiện tại và công thức thứ hai - ở các giá trị tuyệt đối của các cấp của chuỗi. Bình phương trung bình căn được sử dụng khi tính toán với các giá trị của hàm bình phương, nó được sử dụng để đo mức độ biến động của các giá trị riêng lẻ của một đặc điểm xung quanh trung bình cộng trong chuỗi phân phối và được tính bằng công thức 
Bình phương trung bình căn bậc hai có trọng số được tính bằng một công thức khác: 
Trung bình bậc ba được sử dụng khi tính toán với các giá trị của hàm bậc ba và được tính theo công thức 
khối trung bình có trọng số: 
Tất cả các giá trị trung bình ở trên có thể được biểu diễn dưới dạng công thức chung: 
giá trị trung bình ở đâu; - giá trị cá nhân; n là số đơn vị của dân số được nghiên cứu; k - số mũ xác định loại trung bình. Khi sử dụng cùng một dữ liệu ban đầu, càng nhiều k trong công thức trung bình lũy thừa tổng quát thì giá trị trung bình càng lớn. Từ đó, có một mối quan hệ thường xuyên giữa các giá trị của quyền lực có nghĩa là: 
Các giá trị trung bình được mô tả ở trên cung cấp một ý tưởng khái quát về dân số đang được nghiên cứu, và từ quan điểm này, ý nghĩa lý thuyết, ứng dụng và nhận thức của chúng là không thể chối cãi. Nhưng điều xảy ra là giá trị của giá trị trung bình không trùng với bất kỳ phương án nào thực sự hiện có, do đó, ngoài các giá trị trung bình được xem xét, trong phân tích thống kê, nên sử dụng các giá trị của các phương án cụ thể chiếm một giếng. -vị trí xác định trong một chuỗi giá trị thuộc tính có thứ tự (được xếp hạng). Trong số các đại lượng như vậy, phổ biến nhất là trung bình cấu trúc hoặc mô tả - chế độ (Mo) và trung vị (Me). Chế độ là giá trị của một đối tượng địa lý xuất hiện thường xuyên nhất trong một tập hợp nhất định. Đối với chuỗi biến thể, chế độ là giá trị xuất hiện thường xuyên nhất của chuỗi được xếp hạng, tức là biến thể có tần suất cao nhất. Thời trang có thể được sử dụng để xác định các cửa hàng được ghé thăm nhiều nhất, mức giá chung nhất cho bất kỳ sản phẩm nào. Nó cho biết kích thước của đặc điểm của một phần đáng kể dân số và được xác định bởi công thức 
trong đó x0 là giới hạn dưới của khoảng; h - giá trị khoảng thời gian; fm - tần số khoảng thời gian; fm_1 - tần số của khoảng trước đó; fm + 1 - tần số của khoảng tiếp theo. Trung vị là biến thể nằm ở trung tâm của chuỗi được xếp hạng. Trung vị chia chuỗi thành hai phần bằng nhau sao cho ở cả hai phía của nó có cùng số đơn vị dân số. Đồng thời, ở một nửa số đơn vị dân số, giá trị của thuộc tính biến nhỏ hơn giá trị trung vị, ở nửa còn lại lớn hơn nó. Trung vị được sử dụng khi kiểm tra một phần tử có giá trị lớn hơn hoặc bằng hoặc đồng thời nhỏ hơn hoặc bằng một nửa số phần tử của chuỗi phân phối. Giá trị trung bình cung cấp một ý tưởng chung về nơi tập trung các giá trị của đối tượng địa lý, hay nói cách khác, trung tâm của chúng ở đâu. Bản chất mô tả của giá trị trung bình được thể hiện ở chỗ nó đặc trưng cho ranh giới định lượng của các giá trị của các thuộc tính khác nhau, được sở hữu bởi một nửa số đơn vị dân số. Bài toán tìm giá trị trung bình cho một chuỗi biến phân rời rạc được giải một cách đơn giản. Nếu tất cả các đơn vị của chuỗi đều là số sê-ri, thì số sê-ri của biến thể trung vị được xác định là (n + 1) / 2 với số phần tử lẻ là n. Nếu số phần tử của chuỗi là số chẵn, khi đó trung vị sẽ là trung bình cộng của hai biến thể có số thứ tự n / 2 và n / 2 + 1. Khi xác định giá trị trung bình trong chuỗi biến thiên khoảng, khoảng thời gian mà nó nằm (khoảng trung bình) được xác định đầu tiên. Khoảng này được đặc trưng bởi thực tế là tổng tần số tích lũy của nó bằng hoặc vượt quá một nửa tổng tất cả các tần số của chuỗi. Việc tính số trung vị của chuỗi biến thiên khoảng được thực hiện theo công thức 
trong đó X0 là giới hạn dưới của khoảng; h - giá trị khoảng thời gian; fm - tần số khoảng thời gian; f là số thành viên của chuỗi; ?m-1 - tổng các thành viên tích lũy của chuỗi trước chuỗi này. Cùng với giá trị trung bình, để mô tả đầy đủ hơn về đặc điểm cấu trúc của dân số được nghiên cứu, các giá trị khác của các phương án được sử dụng, chiếm một vị trí khá xác định trong chuỗi xếp hạng. Chúng bao gồm các phần tư và phần phân tách. Phần tư chia chuỗi theo tổng tần số thành 4 phần bằng nhau và phân chia - thành 10 phần bằng nhau. Có ba phần tư và chín phần mười. Giá trị trung bình và phương thức, trái ngược với giá trị trung bình số học, không loại bỏ sự khác biệt riêng lẻ trong các giá trị của một thuộc tính khác nhau và do đó, là những đặc điểm bổ sung và rất quan trọng của tổng thể thống kê. Trong thực tế, chúng thường được sử dụng thay vì mức trung bình hoặc cùng với nó. Đặc biệt thích hợp để tính giá trị trung vị và chế độ trong những trường hợp khi tổng thể được nghiên cứu chứa một số đơn vị nhất định với giá trị rất lớn hoặc rất nhỏ của thuộc tính biến. Các giá trị này của các phương án, không đặc trưng cho dân số, trong khi ảnh hưởng đến giá trị của trung bình cộng, không ảnh hưởng đến các giá trị của trung vị và phương thức, điều này làm cho các chỉ số sau rất có giá trị cho phân tích kinh tế và thống kê . 5.3. Các chỉ số biến đổi Mục đích của một nghiên cứu thống kê là xác định các thuộc tính và mô hình chính của dân số thống kê được nghiên cứu. Trong quá trình xử lý tóm tắt dữ liệu quan sát thống kê, các chuỗi phân phối được xây dựng. Có hai loại chuỗi phân phối - phân bổ và biến phân, tùy thuộc vào việc thuộc tính được lấy làm cơ sở của nhóm là định tính hay định lượng. Chuỗi phân phối biến đổi được gọi, được xây dựng trên cơ sở định lượng. Giá trị của các đặc trưng số lượng đối với các đơn vị riêng lẻ của quần thể không phải là hằng số, chúng khác nhau ít nhiều. Sự khác biệt về kích thước của một tính trạng được gọi là biến dị. Các giá trị số riêng biệt của một đối tượng địa lý xảy ra trong tổng thể được nghiên cứu được gọi là các biến thể giá trị. Sự hiện diện của sự biến đổi trong các đơn vị cá thể của quần thể là do ảnh hưởng của một số lượng lớn các nhân tố đến sự hình thành mức độ tính trạng. Việc nghiên cứu bản chất và mức độ biến đổi của các dấu hiệu trong các đơn vị riêng lẻ của dân số là vấn đề quan trọng nhất của bất kỳ nghiên cứu thống kê nào. Các chỉ số biến đổi được sử dụng để mô tả thước đo sự biến đổi của tính trạng. Một nhiệm vụ quan trọng khác của nghiên cứu thống kê là xác định vai trò của các yếu tố riêng lẻ hoặc nhóm của chúng đối với sự biến động của một số đặc điểm của dân số. Để giải quyết một vấn đề như vậy trong thống kê, các phương pháp đặc biệt để nghiên cứu sự biến đổi được sử dụng, dựa trên việc sử dụng một hệ thống các chỉ số đo lường sự biến động. Trong thực tế, nhà nghiên cứu phải đối mặt với một số lượng đủ lớn các lựa chọn cho các giá trị của thuộc tính, điều này không đưa ra ý tưởng về sự phân bố của các đơn vị theo giá trị của thuộc tính trong tổng thể. Để làm điều này, tất cả các biến thể của giá trị thuộc tính được sắp xếp theo thứ tự tăng dần hoặc giảm dần. Quá trình này được gọi là xếp hạng loạt. Chuỗi được xếp hạng ngay lập tức đưa ra ý tưởng chung về các giá trị mà đối tượng địa lý tổng hợp. Việc thiếu giá trị trung bình để mô tả đầy đủ các đặc điểm của quần thể khiến cần phải bổ sung các giá trị trung bình với các chỉ số để có thể đánh giá mức độ điển hình của các giá trị trung bình này bằng cách đo lường sự dao động (biến thiên) của đặc điểm đang nghiên cứu. Việc sử dụng các chỉ tiêu biến thiên này giúp cho việc phân tích thống kê trở nên đầy đủ và có ý nghĩa hơn, từ đó hiểu rõ hơn bản chất của các hiện tượng xã hội được nghiên cứu. Các dấu hiệu thay đổi đơn giản nhất là nhỏ nhất và lớn nhất - đây là giá trị nhỏ nhất và lớn nhất của đối tượng địa lý trong tổng thể. Số lần lặp lại các biến thể riêng lẻ của các giá trị đối tượng được gọi là tần suất lặp lại. Hãy biểu thị tần số lặp lại của giá trị của dấu hiệu fi, tổng các tần số bằng thể tích của quần thể nghiên cứu sẽ là: 
trong đó k là số tùy chọn giá trị thuộc tính. Rất tiện lợi khi thay thế tần số bằng tần số - wi. Tần suất - một chỉ số tương đối của tần suất - có thể được biểu thị bằng phần nhỏ của một đơn vị hoặc một tỷ lệ phần trăm và cho phép bạn so sánh các chuỗi biến thể với một số lượng quan sát khác nhau. Về mặt chính thức, chúng tôi có: 
Để đo lường sự biến đổi của một tính trạng, các chỉ số tuyệt đối và tương đối khác nhau được sử dụng. Các chỉ báo tuyệt đối của sự thay đổi bao gồm độ lệch tuyến tính trung bình, phạm vi biến động, phương sai, độ lệch chuẩn. Khoảng biến thiên (R) là hiệu số giữa giá trị cực đại và cực tiểu của tính trạng trong quần thể nghiên cứu: R = Xmax - Xmin. Chỉ báo này chỉ cung cấp ý tưởng chung nhất về sự biến động của đặc điểm đang được nghiên cứu, vì nó chỉ cho thấy sự khác biệt giữa các giá trị cực đoan của các tùy chọn. Nó hoàn toàn không liên quan đến các tần số trong chuỗi biến phân, tức là, với bản chất của phân phối và sự phụ thuộc của nó có thể tạo cho nó một ký tự ngẫu nhiên, không ổn định chỉ từ các giá trị cực đại của thuộc tính. Phạm vi biến động không cung cấp bất kỳ thông tin nào về các đặc điểm của quần thể được nghiên cứu và không cho phép đánh giá mức độ điển hình của các giá trị trung bình thu được. Phạm vi của chỉ thị này được giới hạn trong các quần thể khá đồng nhất, chính xác hơn là nó đặc trưng cho sự biến đổi của một tính trạng, một chỉ số dựa trên việc tính đến sự biến động của tất cả các giá trị của tính trạng đó. Để mô tả sự biến đổi của một tính trạng, cần phải khái quát độ lệch của tất cả các giá trị so với bất kỳ giá trị nào đặc trưng cho quần thể đang nghiên cứu. Các chỉ số biến thiên như độ lệch tuyến tính trung bình, phương sai và độ lệch chuẩn dựa trên việc xem xét độ lệch của các giá trị thuộc tính của các đơn vị dân số riêng lẻ so với giá trị trung bình số học. Độ lệch tuyến tính trung bình là giá trị trung bình số học của các giá trị tuyệt đối của độ lệch của các tùy chọn riêng lẻ so với giá trị trung bình số học của chúng: 
- giá trị tuyệt đối (môđun) của độ lệch của biến thể so với giá trị trung bình số học; f- tần số. Công thức đầu tiên được áp dụng nếu mỗi tùy chọn chỉ xuất hiện trong tổng thể một lần và công thức thứ hai - trong chuỗi với tần suất không bằng nhau. Có một cách khác để tính trung bình độ lệch của các tùy chọn so với giá trị trung bình số học. Phương pháp này, rất phổ biến trong thống kê, được rút gọn để tính toán độ lệch bình phương của các lựa chọn từ giá trị trung bình và sau đó tính trung bình chúng. Trong trường hợp này, chúng tôi nhận được một chỉ báo mới về sự thay đổi - phương sai. Độ phân tán (? 2) - trung bình của độ lệch bình phương của các biến thể của các giá trị tính trạng so với giá trị trung bình của chúng: 
Công thức thứ hai được sử dụng nếu các biến thể có trọng số riêng (hoặc tần số của chuỗi biến thể). Trong phân tích kinh tế và thống kê, thông thường để đánh giá sự biến đổi của một đặc điểm thường sử dụng độ lệch chuẩn. Độ lệch chuẩn (?) Là căn bậc hai của phương sai: 
Độ lệch trung bình tuyến tính và bình phương trung bình cho biết giá trị của thuộc tính dao động trung bình bao nhiêu đối với các đơn vị dân số đang được nghiên cứu và được biểu thị bằng các đơn vị giống như các biến thể. Trong thực hành thống kê, việc so sánh sự thay đổi của các đối tượng địa lý thường trở nên cần thiết. Ví dụ, rất quan tâm đến việc so sánh các biến thể về độ tuổi của nhân viên và trình độ của họ, thời gian phục vụ và tiền lương, v.v. Đối với những so sánh như vậy, các chỉ số về độ biến thiên tuyệt đối của các dấu hiệu - tuyến tính trung bình và độ lệch chuẩn - là không phù hợp . Trên thực tế, không thể so sánh sự dao động của kinh nghiệm làm việc, tính bằng năm, với sự dao động của tiền lương, tính bằng rúp và kopecks. Khi so sánh sự biến đổi của các tính trạng khác nhau trong tổng thể, sẽ thuận tiện hơn khi sử dụng các chỉ báo tương đối về sự biến đổi. Các chỉ tiêu này được tính bằng tỷ lệ giữa các chỉ tiêu tuyệt đối với trung bình cộng (hoặc trung vị). Sử dụng phạm vi biến thiên, độ lệch tuyến tính trung bình, độ lệch chuẩn làm chỉ báo tuyệt đối về sự biến đổi, người ta sẽ thu được các chỉ báo tương đối về biến động:
- chỉ số được sử dụng phổ biến nhất về sự biến động tương đối, đặc trưng cho tính đồng nhất của quần thể. Tập hợp được coi là đồng nhất nếu hệ số biến thiên không vượt quá 33% đối với các phân phối gần với bình thường. Chủ đề 6. QUAN SÁT MẪU 6.1. Khái niệm chung về quan sát chọn lọc Quan sát thống kê có thể được tổ chức liên tục và không liên tục. Liên tục bao gồm việc kiểm tra tất cả các đơn vị của quần thể được nghiên cứu của hiện tượng, không liên tục - chỉ các bộ phận của nó. Quan sát có chọn lọc cũng thuộc về không liên tục. Quan sát có chọn lọc là một trong những loại quan sát không liên tục được sử dụng rộng rãi nhất. Quan sát này dựa trên ý tưởng rằng một số đơn vị được chọn theo thứ tự ngẫu nhiên có thể đại diện cho toàn bộ tập hợp hiện tượng được nghiên cứu theo các đặc điểm mà nhà nghiên cứu quan tâm. Mục đích của quan sát mẫu là thu thập thông tin, trước hết là xác định các đặc điểm khái quát tóm tắt của toàn bộ quần thể đang nghiên cứu. Theo mục đích của nó, quan sát chọn lọc trùng với một trong những nhiệm vụ của quan sát liên tục, và do đó câu hỏi đặt ra là loại nào trong hai loại quan sát - liên tục hoặc chọn lọc - thích hợp hơn để thực hiện. Khi giải quyết vấn đề này, cần phải tiến hành các yêu cầu cơ bản sau đây đối với quan sát thống kê: - thông tin phải đáng tin cậy, tức là càng tương ứng với thực tế càng tốt; - thông tin phải đầy đủ để giải quyết các vấn đề nghiên cứu; - việc lựa chọn thông tin cần được thực hiện càng sớm càng tốt để sử dụng cho các mục đích hoạt động; - chi phí tiền mặt và nhân công để tổ chức và tiến hành phải ở mức tối thiểu. Với quan sát có chọn lọc, những yêu cầu này được đáp ứng ở mức độ lớn hơn so với quan sát liên tục. Ưu điểm của phương pháp này so với phương pháp liên tục có thể được đánh giá cao nếu nó được tổ chức và thực hiện theo đúng các nguyên tắc khoa học của lý thuyết về phương pháp chọn mẫu, đó là đảm bảo tính ngẫu nhiên của việc chọn đơn vị và đủ số lượng của chúng. . Việc tuân thủ các nguyên tắc này giúp có thể có được một tập hợp các đơn vị đại diện cho toàn bộ tập hợp được nghiên cứu theo các đặc điểm mà nhà nghiên cứu quan tâm, tức là có tính đại diện (đại diện). Khi tiến hành quan sát chọn lọc, không phải tất cả các đơn vị của đối tượng được nghiên cứu đều được kiểm tra, nghĩa là không phải tất cả các đơn vị của quần thể, mà chỉ một số bộ phận được lựa chọn đặc biệt. Nguyên tắc đầu tiên của chọn lọc - đảm bảo tính ngẫu nhiên - nằm ở chỗ khi chọn từng đơn vị của dân số đang nghiên cứu, cơ hội nhận được vào mẫu như nhau sẽ được tạo ra. Lựa chọn ngẫu nhiên không phải là lựa chọn ngẫu nhiên mà là lựa chọn theo một phương pháp luận nhất định, ví dụ, lựa chọn theo lô, sử dụng bảng số ngẫu nhiên, v.v. Nguyên tắc lựa chọn thứ hai - đảm bảo đủ số lượng đơn vị được chọn - có liên quan chặt chẽ đến khái niệm tính đại diện của mẫu. Vì bất kỳ quan sát mẫu nào đều được thực hiện với một mục đích cụ thể và các nhiệm vụ cụ thể được xây dựng rõ ràng, nên khái niệm về tính đại diện có liên quan chính xác đến mục đích và mục tiêu của nghiên cứu. Phần được chọn từ toàn bộ quần thể nghiên cứu trước hết phải mang tính đại diện, liên quan đến các đặc điểm đang được nghiên cứu hoặc có tác động đáng kể đến việc hình thành các đặc điểm khái quát tóm tắt. Trong quan sát mẫu, các khái niệm "dân số chung" được sử dụng - dân số được nghiên cứu của các đơn vị được nghiên cứu theo các đặc điểm mà nhà nghiên cứu quan tâm, và "dân số mẫu" - một phần nào đó được chọn ngẫu nhiên từ dân số chung. Mẫu này phải tuân theo yêu cầu về tính đại diện, tức là khi chỉ nghiên cứu một phần của tổng thể chung, các phát hiện có thể được áp dụng cho toàn bộ tổng thể. Các đặc điểm của tổng thể chung và quần thể mẫu có thể là giá trị trung bình của các đối tượng được nghiên cứu, phương sai và độ lệch chuẩn của chúng, phương thức và giá trị trung bình, v.v. Các nhà nghiên cứu cũng có thể quan tâm đến sự phân bố của các đơn vị theo các đặc điểm đang nghiên cứu trong các quần thể chung và mẫu. Trong trường hợp này, các tần số được gọi là tần số chung và tần số mẫu, tương ứng. Hệ thống quy tắc lựa chọn và cách xác định đặc điểm của các đơn vị dân số đang nghiên cứu là nội dung của phương pháp chọn mẫu, bản chất của phương pháp này là thu được dữ liệu cơ bản khi quan sát mẫu, sau đó là khái quát hóa, phân tích và phân bổ chúng cho toàn bộ quần thể. để có được thông tin đáng tin cậy về hiện tượng đang nghiên cứu. Tính đại diện của mẫu được đảm bảo bằng việc tuân thủ nguyên tắc lựa chọn ngẫu nhiên các đối tượng trong quần thể trong mẫu. Nếu tổng thể là đồng nhất về chất thì nguyên tắc ngẫu nhiên được thực hiện bằng cách chọn ngẫu nhiên đơn giản các đối tượng mẫu. Chọn ngẫu nhiên đơn giản là một quy trình lấy mẫu cung cấp cho mỗi đơn vị dân số xác suất được chọn để quan sát như nhau, đối với bất kỳ mẫu nào có kích thước nhất định. Như vậy, mục đích của phương pháp chọn mẫu là rút ra kết luận về ý nghĩa của các đặc điểm của tổng thể chung dựa trên thông tin từ một mẫu ngẫu nhiên từ tổng thể này. 6.2. Lỗi lấy mẫu Theo quy luật, giữa các đặc điểm của tổng thể mẫu và các đặc điểm của tổng thể chung, có sự khác biệt nhất định, được gọi là sai số của quan sát thống kê. Trong quá trình quan sát hàng loạt, sai sót là không thể tránh khỏi, nhưng chúng phát sinh do nhiều nguyên nhân khác nhau. Số lượng lỗi lấy mẫu có thể xảy ra là do lỗi đăng ký và lỗi tính đại diện. Lỗi đăng ký, hoặc lỗi kỹ thuật, có liên quan đến trình độ của người quan sát không đủ, tính toán không chính xác, sự không hoàn hảo của dụng cụ, v.v. Sai số về tính đại diện (tính đại diện) được hiểu là sự sai khác giữa đặc trưng mẫu và đặc trưng mong đợi của tổng thể chung. Sai số về tính đại diện có thể là ngẫu nhiên hoặc có hệ thống. Các lỗi hệ thống có liên quan đến việc vi phạm các quy tắc lựa chọn đã thiết lập. Sai số ngẫu nhiên được giải thích là do sự đại diện không đồng nhất trong tập mẫu gồm các loại đơn vị khác nhau của tổng thể chung. Kết quả của lý do đầu tiên, mẫu có thể dễ dàng bị sai lệch, vì trong việc lựa chọn mỗi đơn vị, một lỗi được thực hiện, luôn hướng về cùng một hướng. Lỗi này được gọi là lỗi bù. Kích thước của nó có thể vượt quá giá trị của một lỗi ngẫu nhiên. Một đặc điểm của sai số thiên vị là, là một phần không đổi của sai số tính đại diện, nó tăng lên theo kích thước mẫu. Sai số ngẫu nhiên giảm khi kích thước mẫu tăng lên. Ngoài ra, độ lớn của sai số ngẫu nhiên có thể được xác định, trong khi độ lớn của sai số chệch hướng là rất khó, và đôi khi không thể xác định được trong thực tế, vì vậy điều quan trọng là phải biết nguyên nhân của sai số chệch hướng và đưa ra các biện pháp để loại bỏ nó. Lỗi thiên vị có thể là cố ý hoặc vô ý. Lý do cho lỗi cố ý là một cách tiếp cận thiên lệch đối với việc lựa chọn các đơn vị từ dân số chung. Để tránh xảy ra sai số như vậy, cần tuân thủ nguyên tắc chọn ngẫu nhiên các đơn vị. Các lỗi không cố ý có thể xảy ra ở giai đoạn chuẩn bị quan sát mẫu, hình thành tổng thể mẫu và phân tích dữ liệu của nó. Để tránh những sai sót như vậy, cần có một khung lấy mẫu tốt, tức là tổng thể mà từ đó mẫu được cho là sẽ được tạo ra, ví dụ, một danh sách các đơn vị lấy mẫu. Khung lấy mẫu phải đáng tin cậy, đầy đủ và phù hợp với mục đích của nghiên cứu, các đơn vị lấy mẫu và các đặc tính của chúng phải tương ứng với trạng thái thực tế của chúng tại thời điểm chuẩn bị lấy mẫu. Không hiếm trường hợp một số đơn vị trong mẫu gặp khó khăn trong việc thu thập thông tin do vắng mặt tại thời điểm quan sát, không sẵn sàng cung cấp thông tin, ... Trong trường hợp đó, đơn vị này phải được thay thế bằng đơn vị khác. Cần đảm bảo rằng việc thay thế được thực hiện bởi các đơn vị tương đương. Lỗi lấy mẫu ngẫu nhiên xảy ra do sự khác biệt ngẫu nhiên giữa các đơn vị trong mẫu và các đơn vị của tổng thể chung, tức là nó được kết hợp với lựa chọn ngẫu nhiên. Lý thuyết biện minh cho sự xuất hiện của lỗi lấy mẫu ngẫu nhiên là lý thuyết xác suất và các định lý giới hạn của nó. Bản chất của các định lý giới hạn là trong các hiện tượng khối lượng, ảnh hưởng tích lũy của các nguyên nhân ngẫu nhiên khác nhau đến sự hình thành các quy luật và các đặc trưng tổng quát sẽ là một giá trị nhỏ tùy ý hoặc thực tế không phụ thuộc vào từng trường hợp. Vì lỗi lấy mẫu ngẫu nhiên xảy ra do sự khác biệt ngẫu nhiên giữa các đơn vị của mẫu và tổng thể chung, nên với cỡ mẫu đủ lớn, nó sẽ nhỏ tùy ý. Các định lý giới hạn của lý thuyết xác suất cho phép người ta xác định kích thước của sai số lấy mẫu ngẫu nhiên. Phân biệt giữa sai số lấy mẫu trung bình (tiêu chuẩn) và biên. Theo sai số lấy mẫu trung bình (tiêu chuẩn) được hiểu là sự khác biệt giữa mẫu trung bình và tổng thể chung (~ -), không vượt quá ±. Sai số lấy mẫu biên được coi là sai lệch lớn nhất có thể có (~ -), tức là sai số lớn nhất đối với một xác suất xảy ra cho trước. Trong lý thuyết toán học của phương pháp chọn mẫu, các đặc trưng trung bình của các đối tượng của mẫu và tổng thể chung được so sánh và chứng minh rằng với sự gia tăng kích thước mẫu, xác suất sai số lớn và giới hạn của sai số lớn nhất có thể. giảm bớt. Càng nhiều đơn vị được khảo sát, sự khác biệt giữa đặc điểm mẫu và đặc điểm chung sẽ càng nhỏ. Dựa vào định lý được chứng minh bởi P.L. Chebyshev, giá trị của sai số chuẩn của một mẫu ngẫu nhiên đơn giản với cỡ mẫu đủ lớn (n) có thể được xác định bằng công thức 
là lỗi tiêu chuẩn. Từ công thức này cho sai số trung bình (tiêu chuẩn) của một mẫu ngẫu nhiên đơn giản, có thể thấy rằng giá trị phụ thuộc vào sự biến đổi của tính trạng trong tổng thể chung (sự biến động của tính trạng càng lớn thì sai số lấy mẫu càng lớn) và trên cỡ mẫu n (càng khảo sát nhiều đơn vị thì giá trị chênh lệch của mẫu và các đặc trưng chung càng nhỏ). Viện sĩ AM Lyapunov đã chứng minh rằng xác suất của lỗi lấy mẫu ngẫu nhiên với kích thước đủ lớn tuân theo luật phân phối chuẩn. Xác suất này được xác định bởi công thức 
Trong thống kê toán học, hệ số tin cậy t được sử dụng, các giá trị của hàm F (t) được lập bảng cho các giá trị khác nhau của nó và thu được các mức độ tin cậy tương ứng (Bảng 6.1). Bảng 6.1 Hệ số tin cậy t và các mức độ tin cậy tương ứng 
Hệ số tin cậy cho phép bạn tính toán lỗi lấy mẫu biên, 
tức là, sai số lấy mẫu biên bằng t nhân với số lỗi lấy mẫu trung bình. Do đó, giá trị của sai số lấy mẫu biên có thể được thiết lập với một xác suất nhất định. Như có thể thấy từ cột cuối cùng của Bảng. 6.1, xác suất xảy ra lỗi bằng hoặc lớn hơn ba lần sai số lấy mẫu trung bình, tức là
là cực kỳ nhỏ và bằng 0,003 (1-0,997). Những sự kiện khó xảy ra như vậy được coi là thực tế không thể xảy ra, và do đó giá trị 
có thể được coi là giới hạn của sai số lấy mẫu có thể xảy ra. Việc quan sát mẫu giúp xác định giá trị trung bình cộng của tổng thể mẫu và sai số cận biên của giá trị trung bình này, điều này cho thấy (với một xác suất nhất định) giá trị mẫu có thể khác với giá trị trung bình chung lên hoặc xuống bao nhiêu. Sau đó, giá trị của giá trị trung bình chung sẽ được biểu thị bằng một ước lượng khoảng thời gian, mà giới hạn dưới sẽ bằng 
Khoảng trong đó giá trị chưa biết của tham số ước lượng sẽ được bao quanh với một mức xác suất nhất định được gọi là khoảng tin cậy, và xác suất P được gọi là xác suất tin cậy. Thông thường, xác suất tin cậy được lấy bằng 0,95 hoặc 0,99, sau đó hệ số tin cậy t tương ứng bằng 1,96 và 2,58. Điều này có nghĩa là khoảng tin cậy chứa giá trị trung bình chung với một xác suất nhất định. Cùng với giá trị tuyệt đối của sai số lấy mẫu cận biên, sai số lấy mẫu tương đối cũng được tính toán, được định nghĩa là phần trăm của sai số lấy mẫu biên so với đặc tính tương ứng của tổng thể lấy mẫu: 
Giá trị của sai số lấy mẫu biên càng lớn thì giá trị của khoảng tin cậy càng lớn và do đó, độ chính xác của ước lượng càng thấp. Sai số trung bình (tiêu chuẩn) của mẫu phụ thuộc vào cỡ mẫu và mức độ biến động của tính trạng trong quần thể chung. 6.3. Xác định cỡ mẫu cần thiết Một trong những nguyên tắc khoa học trong lý thuyết chọn mẫu là đảm bảo chọn đủ số lượng đơn vị. Về mặt lý thuyết, sự cần thiết phải tuân thủ nguyên tắc này được trình bày trong phần chứng minh các định lý giới hạn của lý thuyết xác suất, cho phép bạn thiết lập bao nhiêu đơn vị nên được chọn từ tổng thể chung sao cho đủ và đảm bảo tính đại diện của mẫu. Việc giảm sai số tiêu chuẩn của mẫu, và do đó, sự gia tăng độ chính xác của ước lượng luôn đi kèm với việc tăng kích thước mẫu, do đó, đã ở giai đoạn tổ chức quan sát mẫu, cần phải quyết định cỡ mẫu nên là bao nhiêu để đảm bảo độ chính xác cần thiết của các kết quả quan sát. Việc tính toán cỡ mẫu cần thiết dựa trên các công thức rút ra từ các công thức về sai số lấy mẫu biên (NHƯNG), tương ứng với một hoặc một loại hình và phương pháp lựa chọn khác. Vì vậy, đối với cỡ mẫu lặp lại ngẫu nhiên (n), chúng ta có: 
Bản chất của công thức này là trong trường hợp chọn lại ngẫu nhiên số cần thiết, cỡ mẫu tỷ lệ thuận với bình phương của hệ số tin cậy (t2) và phương sai của thuộc tính biến thiên (? 2) và tỷ lệ nghịch với bình phương của sai số lấy mẫu biên (? 2). Đặc biệt, bằng cách nhân đôi sai số biên, cỡ mẫu yêu cầu có thể giảm đi một phần bốn. Trong ba tham số, hai (t và?) do nhà nghiên cứu đặt ra. Đồng thời, nhà nghiên cứu, dựa trên mục tiêu và mục tiêu của cuộc điều tra mẫu nên quyết định câu hỏi: việc kết hợp các thông số này trong định lượng nào thì tốt hơn để đưa ra phương án tốt nhất? Trong một trường hợp, anh ta có thể hài lòng với độ tin cậy của kết quả thu được (t) hơn là với thước đo độ chính xác (?), Ngược lại - ngược lại. Khó khăn hơn để giải quyết vấn đề liên quan đến giá trị của sai số lấy mẫu biên, vì nhà nghiên cứu không có chỉ số này ở giai đoạn thiết kế quan sát mẫu, do đó, trong thực tế, thường đặt sai số lấy mẫu biên, như một quy tắc, trong phạm vi 10% mức trung bình dự kiến của đặc điểm. Việc thiết lập mức trung bình giả định có thể được tiếp cận theo nhiều cách khác nhau: sử dụng dữ liệu từ các cuộc điều tra tương tự trước đó hoặc sử dụng dữ liệu từ khung lấy mẫu và lấy một mẫu thí điểm nhỏ. Điều khó khăn nhất để thiết lập khi thiết kế một quan sát mẫu là tham số thứ ba trong công thức (5.2) - phương sai của tổng thể mẫu. Trong trường hợp này, cần phải sử dụng tất cả các thông tin có sẵn cho người điều tra, thu được từ các cuộc điều tra tương tự và thí điểm trước đó. Vấn đề xác định cỡ mẫu cần thiết trở nên phức tạp hơn nếu cuộc điều tra mẫu liên quan đến việc nghiên cứu một số đặc điểm của các đơn vị lấy mẫu. Trong trường hợp này, mức độ trung bình của mỗi đặc điểm và sự biến đổi của chúng, như một quy luật, là khác nhau, và do đó, có thể quyết định mức độ phân tán của đặc điểm nào sẽ được ưu tiên hơn nếu chỉ tính đến mục đích và mục tiêu của cuộc khảo sát. Khi thiết kế quan sát mẫu, giá trị xác định trước của sai số lấy mẫu cho phép được giả định phù hợp với mục tiêu của một nghiên cứu cụ thể và xác suất kết luận dựa trên kết quả của quan sát. Nói chung, công thức cho sai số biên của giá trị trung bình mẫu cho phép bạn xác định: - mức độ sai lệch có thể có của các chỉ số của tổng thể chung so với các chỉ số của tổng thể mẫu; - cỡ mẫu yêu cầu, cung cấp độ chính xác cần thiết, trong đó các giới hạn của sai số có thể xảy ra sẽ không vượt quá một giá trị xác định nhất định; - xác suất để lỗi trong mẫu có một giới hạn nhất định. 6.4. Phương pháp lựa chọn và loại mẫu Về lý thuyết của phương pháp chọn mẫu, nhiều phương pháp lựa chọn và kiểu lấy mẫu khác nhau đã được phát triển để đảm bảo tính đại diện. Theo phương pháp lựa chọn được hiểu là thủ tục lựa chọn các đơn vị từ tổng thể chung. Có hai phương pháp lựa chọn: lặp lại và không lặp lại. Trong việc lấy mẫu lại, mỗi đơn vị được chọn ngẫu nhiên sau khi khảo sát của nó được trả lại cho tổng thể chung và với sự chọn lọc tiếp theo, có thể lại rơi vào mẫu. Phương pháp chọn lọc này được xây dựng theo sơ đồ “bóng trả về”: xác suất lọt vào mẫu đối với mỗi đơn vị của tổng thể chung không thay đổi bất kể số lượng đơn vị được chọn là bao nhiêu. Với lựa chọn không lặp lại, mỗi đơn vị được chọn ngẫu nhiên, sau khi kiểm tra, không được trả lại cho dân số chung. Phương pháp chọn lọc này được xây dựng theo sơ đồ "quả bóng không quay": xác suất lọt vào mẫu đối với mỗi đơn vị của tổng thể chung tăng lên khi việc chọn lọc được thực hiện. Tùy thuộc vào phương pháp lấy mẫu, các loại lấy mẫu chính sau đây được phân biệt:
Mẫu ngẫu nhiên thực tế được hình thành tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc khoa học và quy luật của chọn ngẫu nhiên. Để có được một mẫu ngẫu nhiên thích hợp, dân số chung được chia thành các đơn vị lấy mẫu một cách chặt chẽ, và sau đó một số lượng đơn vị đủ lớn được chọn theo thứ tự lặp lại hoặc không lặp lại ngẫu nhiên. Thứ tự ngẫu nhiên giống như bốc thăm. Trong thực tế, nó thường được sử dụng khi sử dụng các bảng số ngẫu nhiên đặc biệt. Ví dụ: nếu 1587 đơn vị phải được chọn từ một tập hợp chứa 40 đơn vị, thì 40 số có bốn chữ số nhỏ hơn 1587 sẽ được chọn từ bảng. Trong trường hợp mẫu ngẫu nhiên thực tế được tổ chức như một mẫu lặp lại, sai số chuẩn được tính theo công thức (6.1). Với phương pháp lấy mẫu không lặp lại, công thức tính sai số chuẩn sẽ là: 
trong đó 1 - n / N - tỷ lệ các đơn vị của dân số chung không được đưa vào mẫu. Vì tỷ lệ này luôn nhỏ hơn một, nên sai số trong lựa chọn không lặp lại, những thứ khác bằng nhau, luôn nhỏ hơn trong lựa chọn lặp lại. Lựa chọn không lặp lại dễ tổ chức hơn lựa chọn lặp lại và nó được sử dụng thường xuyên hơn nhiều. Tuy nhiên, giá trị của sai số chuẩn trong lấy mẫu không lặp lại có thể được xác định bằng công thức đơn giản hơn (5.1). Có thể thay thế như vậy nếu tỷ lệ các đơn vị của tổng thể chung không được bao gồm trong mẫu lớn và do đó, giá trị gần bằng một. Việc hình thành một mẫu theo đúng quy tắc chọn ngẫu nhiên trên thực tế là rất khó, và đôi khi là không thể, vì khi sử dụng các bảng số ngẫu nhiên, cần phải đánh số tất cả các đơn vị của tổng thể chung. Thông thường, dân số chung quá lớn nên việc thực hiện công việc sơ bộ như vậy là vô cùng khó khăn và không hiệu quả, do đó, trong thực tế, các loại mẫu khác được sử dụng, mỗi loại mẫu không hoàn toàn ngẫu nhiên. Tuy nhiên, chúng được tổ chức theo cách đảm bảo tính gần đúng tối đa với các điều kiện của lựa chọn ngẫu nhiên. Với một mẫu cơ học thuần túy, toàn bộ tổng thể các đơn vị trước hết phải được trình bày dưới dạng danh sách các đơn vị chọn lọc, được biên soạn theo một số thứ tự trung lập đối với đặc điểm đang nghiên cứu, ví dụ, theo thứ tự bảng chữ cái. Khi đó danh sách các đơn vị lấy mẫu được chia thành bao nhiêu phần bằng nhau để chọn đơn vị. Hơn nữa, theo một quy tắc định trước, không liên quan đến sự biến đổi của tính trạng đang nghiên cứu, một đơn vị được chọn từ mỗi phần của danh sách. Loại lấy mẫu này có thể không phải lúc nào cũng cung cấp lựa chọn ngẫu nhiên và mẫu kết quả có thể bị sai lệch. Điều này được giải thích bởi thực tế là, thứ nhất, thứ tự của các đơn vị của tổng thể chung có thể có một yếu tố không ngẫu nhiên. Thứ hai, việc lấy mẫu từ từng phần của dân số, nếu nguồn gốc được thiết lập không chính xác, cũng có thể dẫn đến sai số thiên vị. Tuy nhiên, trên thực tế, việc tổ chức một mẫu cơ học dễ dàng hơn so với một mẫu ngẫu nhiên thích hợp, và kiểu lấy mẫu này thường được sử dụng nhất trong các cuộc điều tra mẫu. Sai số chuẩn đối với lấy mẫu cơ học được xác định bằng công thức lấy mẫu ngẫu nhiên không lặp lại thực tế (6.2). Lấy mẫu điển hình (phân vùng, phân tầng) có hai mục tiêu: - đảm bảo tính đại diện trong mẫu của các nhóm điển hình tương ứng của dân số chung theo các đặc điểm mà nhà nghiên cứu quan tâm; - tăng độ chính xác của kết quả lấy mẫu. Với một mẫu điển hình, trước khi bắt đầu hình thành, dân số chung của các đơn vị được chia thành các nhóm điển hình. Trong trường hợp này, một điểm rất quan trọng là lựa chọn chính xác thuộc tính nhóm. Các nhóm điển hình được chọn có thể chứa số lượng đơn vị lựa chọn giống nhau hoặc khác nhau. Trong trường hợp đầu tiên, tập hợp mẫu được hình thành với tỷ lệ lựa chọn giống nhau từ mỗi nhóm, trong trường hợp thứ hai - với tỷ lệ tương ứng với tỷ lệ của nó trong dân số chung. Nếu mẫu được hình thành với tỷ lệ chọn lọc ngang nhau, về bản chất, nó tương đương với một số mẫu ngẫu nhiên thích hợp từ các quần thể nhỏ hơn, mỗi mẫu là một nhóm điển hình. Việc lựa chọn từ mỗi nhóm được thực hiện theo thứ tự ngẫu nhiên (lặp lại hoặc không lặp lại) hoặc cơ học. Với một mẫu điển hình, cả lựa chọn bình đẳng và không bình đẳng, có thể loại bỏ ảnh hưởng của sự biến đổi giữa các nhóm của tính trạng được nghiên cứu đến độ chính xác của các kết quả của nó, vì nó đảm bảo sự đại diện bắt buộc của từng nhóm điển hình trong tập mẫu . Sai số chuẩn của mẫu sẽ không phụ thuộc vào giá trị của tổng phương sai?2, và trên giá trị của trung bình của các nhóm phân tán? i2. Vì giá trị trung bình của các phương sai nhóm luôn nhỏ hơn tổng phương sai, do đó, những thứ khác bằng nhau, sai số chuẩn của một mẫu điển hình sẽ nhỏ hơn sai số chuẩn của chính mẫu ngẫu nhiên. Khi xác định sai số tiêu chuẩn của một mẫu điển hình, các công thức sau được sử dụng: - với một phương pháp lựa chọn lặp lại 
- với phương pháp lựa chọn không lặp lại: 
- giá trị trung bình của các phương sai của nhóm trong tổng thể mẫu. Lấy mẫu nối tiếp (lồng nhau) là kiểu hình thành mẫu khi không phải các đơn vị cần khảo sát mà là các nhóm đơn vị (dãy, tổ) được chọn ngẫu nhiên. Trong chuỗi đã chọn (tổ), tất cả các đơn vị được kiểm tra. Thực tế, lấy mẫu theo chuỗi dễ tổ chức và tiến hành hơn so với việc lựa chọn các đơn vị riêng lẻ. Tuy nhiên, với kiểu chọn mẫu này, thứ nhất là không đảm bảo tính đại diện của từng chuỗi và thứ hai là không loại trừ được ảnh hưởng của sự biến thiên giữa các điểm của tính trạng nghiên cứu đối với kết quả điều tra. Khi sự thay đổi này là đáng kể, nó sẽ làm tăng sai số tính đại diện ngẫu nhiên. Khi chọn loại mẫu, nhà nghiên cứu phải tính đến trường hợp này. Sai số tiêu chuẩn của lấy mẫu nối tiếp được xác định theo công thức: - với một phương pháp lựa chọn lặp lại - 
ở đâu? là phương sai xen kẽ của mẫu; r là số loạt được chọn; - với phương pháp lựa chọn không lặp lại - 
trong đó R là số chuỗi trong tổng thể chung. Trong thực tế, một số phương pháp và loại mẫu nhất định được sử dụng tùy thuộc vào mục đích và mục tiêu của điều tra mẫu, cũng như khả năng tổ chức và tiến hành chúng. Thông thường, sự kết hợp của các phương pháp lựa chọn và các loại mẫu được sử dụng. Các mẫu như vậy được gọi là kết hợp. Có thể kết hợp theo các cách kết hợp khác nhau: lấy mẫu cơ học và nối tiếp, điển hình và cơ học, nối tiếp và thực sự ngẫu nhiên, v.v. Lấy mẫu kết hợp được sử dụng để đảm bảo tính đại diện lớn nhất với chi phí lao động và tiền tệ thấp nhất cho việc tổ chức và thực hiện khảo sát. Với mẫu kết hợp, giá trị sai số chuẩn của mẫu bao gồm các sai số ở mỗi bước của nó và có thể được xác định là căn bậc hai của tổng bình phương sai số của các mẫu tương ứng. Vì vậy, nếu lấy mẫu cơ học và điển hình được sử dụng kết hợp với lấy mẫu kết hợp, thì sai số chuẩn có thể được xác định bằng công thức 
trong đó? 1 và? 2 lần lượt là sai số tiêu chuẩn của mẫu cơ học và mẫu điển hình. Một đặc điểm của mẫu nhiều giai đoạn là mẫu được hình thành dần dần, theo các bước chọn lọc. Ở giai đoạn đầu tiên, các đơn vị của giai đoạn đầu tiên được chọn bằng cách sử dụng một phương pháp và kiểu lựa chọn định trước. Ở giai đoạn thứ hai, từ mỗi đơn vị của giai đoạn đầu tiên được đưa vào mẫu, các đơn vị của giai đoạn thứ hai được chọn, v.v. Số lượng giai đoạn có thể nhiều hơn hai. Ở giai đoạn cuối, một mẫu được hình thành, các đơn vị của chúng là đối tượng để khảo sát. Vì vậy, ví dụ, đối với một cuộc điều tra mẫu về ngân sách hộ gia đình, ở giai đoạn đầu tiên, các đối tượng lãnh thổ của đất nước được chọn, ở giai đoạn thứ hai, các huyện trong các khu vực được chọn, ở giai đoạn thứ ba, các doanh nghiệp hoặc tổ chức được chọn ở mỗi thành phố. , và cuối cùng, ở giai đoạn thứ tư, các gia đình được lựa chọn trong các doanh nghiệp được chọn. Như vậy, tập lấy mẫu được hình thành ở giai đoạn cuối cùng. Lấy mẫu nhiều giai đoạn linh hoạt hơn các loại khác, mặc dù nhìn chung nó cho kết quả kém chính xác hơn so với mẫu một giai đoạn có cùng kích thước. Tuy nhiên, đồng thời, nó có một ưu điểm quan trọng, đó là khung lấy mẫu để lựa chọn nhiều giai đoạn cần được xây dựng ở mỗi giai đoạn chỉ cho những đơn vị có trong mẫu, và điều này rất quan trọng, vì có thường không có khung lấy mẫu làm sẵn. Sai số tiêu chuẩn của việc lấy mẫu trong lựa chọn nhiều giai đoạn với các nhóm có thể tích khác nhau được xác định theo công thức 
ở đâu? 1,? 2,? 3, ... - sai số tiêu chuẩn ở các giai đoạn khác nhau; n1, n2, n3... - số lượng mẫu ở các giai đoạn lựa chọn tương ứng. Trong trường hợp các nhóm không giống nhau về khối lượng thì về mặt lý thuyết không thể sử dụng công thức này. Nhưng nếu tổng tỷ trọng lựa chọn ở tất cả các giai đoạn là không đổi, thì trong thực tế việc tính toán theo công thức này sẽ không dẫn đến sai số. Bản chất của mẫu nhiều pha là trên cơ sở mẫu đã hình thành ban đầu sẽ hình thành mẫu con, từ mẫu con này - mẫu con tiếp theo, v.v ... Mẫu ban đầu là pha đầu tiên, mẫu con lấy mẫu từ nó là mẫu thứ hai, v.v. Nên sử dụng lấy mẫu nhiều pha trong các trường hợp:
Một trong những lợi thế chắc chắn của mẫu nhiều pha là thông tin thu được trong giai đoạn đầu có thể được sử dụng làm thông tin bổ sung trong các giai đoạn tiếp theo, thông tin của giai đoạn thứ hai có thể được sử dụng làm thông tin bổ sung trong các giai đoạn sau, v.v. Việc sử dụng thông tin này làm tăng độ chính xác của các kết quả của một cuộc điều tra mẫu. Khi tổ chức lấy mẫu nhiều giai đoạn, có thể sử dụng kết hợp nhiều phương pháp và kiểu lựa chọn khác nhau (lấy mẫu điển hình với lấy mẫu cơ học, v.v.). Lựa chọn nhiều giai đoạn có thể được kết hợp với nhiều giai đoạn. Ở mỗi giai đoạn, việc lấy mẫu có thể gồm nhiều giai đoạn. Sai số chuẩn trong mẫu nhiều pha được tính toán riêng cho từng pha theo công thức của phương pháp lựa chọn và loại mẫu, với sự trợ giúp của mẫu của nó được tạo thành. Các mẫu đan xen là hai hoặc nhiều mẫu độc lập từ cùng một tổng thể chung, được tạo thành bằng cùng một phương pháp và loại. Nên sử dụng phương pháp xen kẽ các mẫu nếu cần thiết để thu được kết quả sơ bộ của các cuộc điều tra mẫu trong thời gian ngắn. Việc đan xen các mẫu có hiệu quả để đánh giá kết quả khảo sát. Nếu kết quả giống nhau ở các mẫu độc lập, thì điều này cho thấy độ tin cậy của dữ liệu điều tra mẫu. Các mẫu đan xen đôi khi có thể được sử dụng để kiểm tra công việc của các nhà nghiên cứu khác nhau bằng cách yêu cầu mỗi nhà nghiên cứu tiến hành một cuộc khảo sát mẫu khác nhau. Sai số chuẩn đối với các mẫu đan xen được xác định theo công thức tương tự như lấy mẫu tỷ lệ điển hình (5.3). Việc đan xen các mẫu đòi hỏi nhiều lao động và tiền bạc hơn các loại khác, vì vậy nhà nghiên cứu phải tính đến điều này khi thiết kế một cuộc điều tra mẫu. Sai số biên đối với các phương pháp lựa chọn và kiểu lấy mẫu khác nhau được xác định bằng công thức nào? = t ?, ở đâu? là sai số tiêu chuẩn tương ứng. Chủ đề 7. PHÂN TÍCH CHỈ SỐ 7.1. Khái niệm chung về chỉ mục và phương pháp chỉ mục Trong thực hành thống kê, chỉ số, cùng với số trung bình, là những chỉ số thống kê phổ biến nhất. Với sự giúp đỡ của họ, sự phát triển của nền kinh tế quốc dân nói chung và các lĩnh vực riêng biệt của nó được đặc trưng hóa, vai trò của các nhân tố riêng lẻ trong việc hình thành các chỉ tiêu kinh tế quan trọng nhất được nghiên cứu, các chỉ số cũng được sử dụng trong so sánh quốc tế về các chỉ số kinh tế, xác định mức sống, giám sát hoạt động kinh doanh trong nền kinh tế, v.v. Chỉ số (chỉ số Latinh) là một giá trị tương đối cho biết mức độ của hiện tượng đang nghiên cứu trong các điều kiện nhất định khác với mức độ của cùng một hiện tượng trong các điều kiện khác bao nhiêu lần. Sự khác biệt về điều kiện có thể biểu hiện theo thời gian (chỉ số động lực học), không gian (chỉ số lãnh thổ) và sự lựa chọn mức độ điều kiện nào đó để làm cơ sở so sánh. Theo mức độ bao phủ của các yếu tố của tổng thể (đối tượng, đơn vị và đặc điểm của chúng), các chỉ số riêng lẻ (cơ bản) và tóm tắt (phức hợp) được phân biệt, lần lượt được chia thành tổng quát và nhóm. Các chỉ số riêng lẻ là kết quả của việc so sánh hai chỉ tiêu liên quan đến cùng một đối tượng, ví dụ, so sánh giá của một sản phẩm, khối lượng bán của sản phẩm đó, v.v. Trong phân tích thống kê và kinh tế về hoạt động của doanh nghiệp và ngành, các chỉ số riêng lẻ của các chỉ tiêu định tính và định lượng được sử dụng rộng rãi. Trên ... Ví dụ, chỉ số giá ip = P1 / P0 đặc trưng cho sự thay đổi tương đối của mức đơn giá của từng loại sản phẩm trong kỳ báo cáo so với chỉ số cơ sở và là một chỉ tiêu định tính. Chỉ số khối lượng vật chất iq = q1 / q2 cho biết sản lượng loại sản phẩm này đã thay đổi bao nhiêu lần trong kỳ báo cáo so với kỳ thực hiện so sánh và là một chỉ tiêu định lượng. Chỉ số tổng hợp đặc trưng cho tỷ lệ mức độ của một số yếu tố trong dân số (ví dụ, sự thay đổi về khối lượng đầu ra của một số loại sản phẩm có dạng vật chất tự nhiên khác hoặc sự thay đổi mức năng suất lao động trong sản xuất một số loại sản phẩm). Nếu dân số đang được nghiên cứu bao gồm một số nhóm, thì các chỉ số tổng hợp, mỗi nhóm đặc trưng cho sự thay đổi mức độ của một nhóm đơn vị riêng biệt, là nhóm (chỉ số phụ) và chỉ số tổng hợp, bao gồm toàn bộ tập hợp các đơn vị , là một chỉ số chung (tổng số). Các chỉ số tổng hợp thể hiện tỷ lệ của các hiện tượng kinh tế - xã hội phức tạp và bao gồm hai phần: một giá trị được lập chỉ mục và một phần tương xứng, được gọi là quyền số. Chỉ số, sự thay đổi của nó đặc trưng cho chỉ số, được gọi là indexed. Các chỉ số được lập chỉ mục có thể có hai loại. Một số đo lường tổng thể, tổng quy mô (khối lượng) của một hiện tượng cụ thể và có điều kiện được gọi là thể tích, khối lượng lớn (khối lượng vật chất của sản phẩm của một loại nhất định, số lượng lao động, tổng chi phí lao động để sản xuất, tổng chi phí của sản xuất, v.v.). Các chỉ số này thu được là kết quả của việc tính toán hoặc tổng kết trực tiếp và là kết quả ban đầu, chính. Các chỉ số khác đo lường mức độ của một hiện tượng hoặc đặc điểm về một hoặc một đơn vị dân số khác và được gọi là định tính, chuyên sâu: sản lượng sản xuất trên một đơn vị thời gian (hoặc trên mỗi lao động), thời gian lao động trên một đơn vị sản xuất, chi phí trên một đơn vị sản xuất, v.v ... Các chỉ số này thu được bằng cách chia các chỉ số thể tích, tức là chúng có tính chất tính toán thứ cấp. Chúng đo cường độ, hiệu quả của một hiện tượng hoặc quá trình và theo quy luật, là giá trị trung bình hoặc giá trị tương đối. Khi sử dụng phương pháp chỉ mục, một biểu tượng nhất định được áp dụng, tức là một hệ thống các quy ước. Mỗi chỉ số được lập chỉ mục được biểu thị bằng một chữ cái cụ thể (thường là tiếng Latinh). Hãy để chúng tôi giới thiệu ký hiệu sau: Q - số lượng (khối lượng) sản phẩm được sản xuất (hoặc số lượng hàng hóa đã bán) thuộc loại này về mặt vật chất; T - tổng chi phí thời gian lao động (lao động) để sản xuất loại sản phẩm này, tính bằng giờ công hoặc ngày công; trong một số trường hợp, cùng một chữ cái cho biết số lượng nhân viên được trả lương trung bình; z - chi phí sản xuất đơn vị; t là cường độ lao động của một đơn vị sản xuất; p là giá cả của một đơn vị sản xuất hoặc hàng hóa; - tổng mức tiêu hao nguyên liệu, vật liệu hoặc nhiên liệu để sản xuất sản phẩm của một loại và khối lượng nhất định. Các chỉ số cho thời kỳ gốc có chỉ số "0" trong công thức và cho thời kỳ được so sánh (hiện tại, báo cáo) - dấu "1". Các chỉ số riêng lẻ được ký hiệu bằng chữ i và cũng được cung cấp một chỉ số phụ - ký hiệu của chỉ số được lập chỉ mục. Vì vậy, iQ có nghĩa là một chỉ số riêng lẻ về số lượng (khối lượng vật chất) của các sản phẩm được sản xuất (hoặc hàng hóa được bán) của một loại nhất định; iz - chỉ số chi phí đơn vị riêng lẻ của một loại sản phẩm nhất định, v.v. Các chỉ số tổng hợp được ký hiệu bằng chữ I và cũng được kèm theo các chỉ số phụ của các chỉ số mà chúng đặc trưng cho sự thay đổi. Ví dụ, Nó là chỉ số tổng hợp của cường độ lao động của một đơn vị sản xuất, v.v. Các chỉ số riêng lẻ là các giá trị tương đối thông thường, có nghĩa là, chúng có thể được gọi là chỉ số theo nghĩa rộng của thuật ngữ này. Chỉ số theo nghĩa hẹp, hay chỉ số thích hợp, cũng là các chỉ số tương đối, nhưng thuộc một loại đặc biệt. Chúng có một phương pháp xây dựng và tính toán phức tạp hơn, và các phương pháp xây dựng cụ thể của chúng là bản chất của phương pháp chỉ số. Các hiện tượng và chỉ tiêu kinh tế - xã hội đặc trưng cho chúng có thể tương xứng, nghĩa là có một thước đo chung và không thể so sánh được. Như vậy, khối lượng sản phẩm, hàng hóa cùng loại, cùng loại được sản xuất tại các doanh nghiệp khác nhau hoặc bán ở các cửa hàng khác nhau là tương xứng và có thể tổng hợp được, còn khối lượng của các loại sản phẩm, hàng hóa khác nhau thì không thể tổng hợp được và không thể tổng hợp trực tiếp được. Chẳng hạn thêm kg bánh với lít sữa, mét vải, đôi giày được. Ở đây giải thích tính không hợp lý và không thể tổng hợp trực tiếp trong việc xây dựng và tính toán chỉ số tổng hợp không phải do sự khác biệt về các đơn vị đo lường tự nhiên, mà là do sự khác biệt về đặc tính tiêu dùng, dạng vật chất tự nhiên không đồng đều của các sản phẩm hoặc hàng hóa này. . Về vấn đề này, để tính toán các chỉ số tổng hợp, cần phải đưa các bộ phận cấu thành của chúng về dạng có thể so sánh được. Tính thống nhất của các loại sản phẩm hoặc hàng hoá khác nhau nằm ở chỗ chúng là sản phẩm của lao động, có giá trị nhất định và biểu hiện bằng tiền của nó - giá cả (p). Mỗi sản phẩm cũng có chi phí (z) và cường độ lao động (t) cụ thể. Các chỉ tiêu định tính này có thể được sử dụng như một thước đo chung - hệ số so sánh các sản phẩm không đồng nhất. Nhân khối lượng sản xuất của mỗi loại (Q) với giá cả, chi phí hoặc cường độ lao động tương ứng của một đơn vị sản xuất, chúng ta sẽ giảm các sản phẩm khác nhau xuống cùng một thể thống nhất và thu được các chỉ tiêu có thể so sánh được. Tình hình cũng tương tự khi xây dựng các chỉ số tổng hợp của các chỉ tiêu định tính. Ví dụ, giả sử chúng ta quan tâm đến sự thay đổi mức giá chung của các loại hàng hoá được bán ra. Mặc dù về mặt hình thức, giá cả của các loại hàng hóa khác nhau là tương đương, tuy nhiên, việc tổng hợp trực tiếp của chúng, không tính đến số lượng hàng hóa bán ra của từng loại, cho ra một giá trị không có ý nghĩa thực tế độc lập. Do đó, chỉ số giá tổng hợp không thể được xây dựng như một tỷ lệ của các tổng đơn giản: ip =? P1 /? P2. Giá cả của từng loại hàng hoá không tính đến số lượng cụ thể của hàng hoá bán ra, trọng lượng thống kê và vai trò của chúng trong quá trình lưu thông hàng hoá. Tổng giá đơn giản của từng hàng hóa không phù hợp để xây dựng một chỉ số tổng hợp, cũng bởi vì giá cả phụ thuộc vào đơn vị đo lường của hàng hóa, sự thay đổi của giá cả sẽ tạo ra các lượng khác và một giá trị chỉ số khác. Do đó, khi xây dựng các chỉ số tổng hợp của các chỉ số định tính, chúng không thể được xem xét tách biệt với các chỉ số thể tích liên quan đến chúng, trên mỗi đơn vị mà các chỉ số định tính này được tính toán. Chỉ bằng cách nhân một hoặc một chỉ tiêu định tính khác (p, z, t) với chỉ tiêu khối lượng liên quan trực tiếp đến chúng (Q), chúng ta có thể tính đến vai trò và trọng số thống kê của từng loại sản phẩm (hoặc sản phẩm) trong một nền kinh tế cụ thể. process - quá trình hình thành tổng giá trị (pQ), tổng chi phí (zQ), tổng chi phí thời gian lao động (tQ), v.v ... Đồng thời, chúng ta sẽ thu được các chỉ tiêu mà tổng kết của chúng có tầm quan trọng thực tế. Do đó, đặc điểm đầu tiên của phương pháp chỉ số và bản thân các chỉ số là chỉ số được lập chỉ số không được xem xét một cách riêng lẻ mà được kết hợp với các chỉ số khác. Bằng cách nhân chỉ số được lập chỉ mục với một chỉ số khác, có liên quan đến nó, chúng tôi giảm thiểu các hiện tượng khác nhau về sự thống nhất của chúng, đảm bảo khả năng so sánh định lượng của chúng và có tính đến trọng số của chúng trong quá trình kinh tế thực tế. Do đó, các chỉ số nhân liên quan đến các chỉ số được lập chỉ mục thường được gọi là trọng số của các chỉ số, và nhân với chúng được gọi là trọng số. Tuy nhiên, việc nhân các giá trị của một chỉ số đã được lập chỉ mục với các giá trị của một chỉ số khác (trọng số) được liên kết với chúng vẫn chưa giải quyết được vấn đề của chính chỉ số đó. Chẳng hạn, bằng cách nhân giá với số lượng hàng hóa tương ứng với chúng, chúng ta sẽ tìm ra giá trị của những hàng hóa này trong từng thời kỳ và từ đó giải quyết vấn đề tương xứng và trọng số. Tuy nhiên, so sánh tổng kết quả của các sản phẩm (? p1Q1 và? p0Q0) cho một chỉ tiêu đặc trưng cho sự thay đổi của kim ngạch thương mại, phụ thuộc vào hai yếu tố - giá cả và số lượng (khối lượng) hàng hóa, nhưng không đặc trưng cho sự thay đổi của mặt bằng giá cả và trình độ sản xuất hàng hóa: 
Để chỉ số đặc trưng cho sự thay đổi của một nhân tố duy nhất, cần phải loại bỏ sự thay đổi của nhân tố khác trong công thức (7.1), cố định nó cả ở tử số và mẫu số ở cùng một chu kỳ. Ví dụ, để ước tính khối lượng sản phẩm không đồng nhất trong hai thời kỳ được so sánh, cần phải đánh giá hàng hóa đã bán trong cả hai thời kỳ như nhau, ví dụ, cơ bản, giá cả (p0). Chỉ số kết quả sẽ phản ánh sự thay đổi của một yếu tố duy nhất - khối lượng sản xuất vật chất Q: 
Và để đánh giá sự thay đổi mức giá của một nhóm hàng hóa, cần phải so sánh cùng một khối lượng của các hàng hóa này, tức là số lượng hàng hóa (Q) phải được cố định cả ở tử số và mẫu số của chỉ tiêu. ở cùng cấp (ở cơ sở hoặc ở cấp báo cáo). Do đó, các chỉ số giá tổng hợp được xây dựng sẽ chỉ đặc trưng cho sự thay đổi về giá, tức là chỉ số được lập chỉ mục, vì sự thay đổi về trọng số (Q) sẽ bị loại bỏ (loại bỏ) do sự cố định của chúng: Ip =? P1q1 /? P0q1; IP =? P1q0 /? P0q0. Trong cả hai trường hợp (Iq và Ip), chỉ số chỉ phản ánh sự thay đổi của một yếu tố - chỉ số được lập chỉ mục do sự cố định của yếu tố kia (trọng số) ở cùng một mức độ. Loại bỏ ảnh hưởng của việc thay đổi trọng số bằng cách cố định chúng ở tử số và mẫu số của chỉ số ở cùng một cấp là đặc điểm thứ hai của chỉ số và phương pháp chỉ số. Xem xét các vấn đề nảy sinh trong việc xây dựng các chỉ số thực tế, nhiệm vụ là đưa ra một mô tả so sánh về các mức độ của một hiện tượng phức tạp bao gồm các yếu tố không đồng nhất (các loại sản phẩm khác nhau, v.v.). Vì vậy, Ip nên cho thấy mức giá đã thay đổi như thế nào nói chung, tức là, đo lường động thái giá cả của các hàng hóa khác nhau dưới dạng một chỉ báo tổng quát. Về mặt lịch sử, bản thân các chỉ số xuất hiện là kết quả của việc giải quyết nhiệm vụ kinh tế cụ thể này - nhiệm vụ khái quát, tổng hợp động lực của các yếu tố riêng lẻ của một hiện tượng phức tạp trong một chỉ tiêu tổng quát, một chỉ số tổng hợp. Tuy nhiên, bản thân các chỉ số được sử dụng để giải quyết một vấn đề khác - phân tích ảnh hưởng của những thay đổi trong các chỉ số-yếu tố riêng lẻ đến sự thay đổi của một chỉ số đại diện cho một chức năng của các yếu tố-đối số này. Vì vậy, tổng giá vốn hàng bán (doanh thu -? Pq) là một hàm của giá cả (p) và số lượng (khối lượng - Q), vì vậy chúng ta có thể đặt nhiệm vụ đo lường tác động của từng yếu tố này đến sự thay đổi trong doanh thu, tức là, để xác định xem nó đã thay đổi như thế nào một cách riêng biệt bằng cách thay đổi từng yếu tố. Các chỉ số được sử dụng để giải quyết các vấn đề phân tích như vậy cũng được xây dựng bằng cách sử dụng các tính năng cụ thể của phương pháp chỉ số - trọng số và loại bỏ các thay đổi của trọng số. Vì vậy, bản thân chỉ số là một chỉ số tương đối của một loại đặc biệt, trong đó các mức độ của một hiện tượng kinh tế - xã hội được xem xét có liên quan đến một (hoặc hiện tượng) khác, sự thay đổi của nó bị loại bỏ trong trường hợp này. Các chỉ số liên quan đến chỉ số được lập chỉ mục được sử dụng làm trọng số của chỉ số, trọng số và loại bỏ các thay đổi trọng số (cố định ở tử số và mẫu số của chỉ số ở cùng một cấp) là các chi tiết cụ thể của bản thân các chỉ số và phương pháp chỉ số. 7.2. Tổng hợp các chỉ số định tính Mỗi chỉ số định tính được liên kết với một hoặc một chỉ số thể tích khác, dựa trên đơn vị đo lường mà nó được tính toán (hoặc với đơn vị đo lường mà nó đề cập đến). Do đó, đơn giá của một hàng hóa có liên quan đến số lượng của nó (Q); các chỉ tiêu chất lượng như giá (p), chi phí (z) và cường độ lao động (t = T / Q) của một đơn vị sản xuất, cũng như mức tiêu thụ cụ thể của nguyên liệu và vật liệu (m = M / Q) có liên quan đến khối lượng sản phẩm sản xuất. Các chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu chất lượng không được đặc trưng cho sự thay đổi của chúng nói chung liên quan đến bất kỳ bộ hàng hóa hoặc sản phẩm tùy ý nào, mà là sự thay đổi của giá cả, chi phí cơ bản, cường độ lao động hoặc chi phí đơn vị của một lượng hàng hóa hoặc hàng hóa hoàn toàn nhất định được sản xuất ra. Điều này đạt được bằng cách tính trọng số - nhân các mức của chỉ số định tính được lập chỉ mục với các giá trị của chỉ số thể tích (trọng lượng) được liên kết với nó - và cố định các trọng số ở tử số và mẫu số của chỉ số ở cùng một cấp. So sánh tổng của các sản phẩm như vậy sẽ đưa ra một chỉ số tổng hợp. Tương tự, có thể xây dựng các chỉ số tổng hợp về động thái của chi phí và cường độ lao động của một đơn vị sản xuất, cũng như chỉ số về mức tiêu thụ cụ thể của nguyên liệu hoặc vật liệu. Vấn đề chính trong việc xây dựng các chỉ số tổng hợp này là sự lựa chọn hợp lý về mặt kinh tế của mức cần thiết để cố định trọng số của chỉ số, tức là trong trường hợp này, khối lượng sản xuất (hoặc hàng hóa) - Q. Thông thường, trước khi có chỉ số tổng hợp về động lực của một chỉ tiêu định tính, nhiệm vụ không chỉ là đo lường sự thay đổi tương đối về mức độ, mà còn cả giá trị tuyệt đối của hiệu quả kinh tế thu được trong giai đoạn hiện tại do kết quả của sự thay đổi này. : số tiền tiết kiệm cho người mua do giảm giá (hoặc số chi phí bổ sung của họ, nếu giá tăng), số tiền tiết kiệm (hoặc chi phí bổ sung) do thay đổi giá thành, v.v. Công thức của vấn đề này dẫn đến các chỉ số về động lực của các chỉ tiêu định tính với trọng số của giai đoạn hiện tại: - trước hết, nhà nghiên cứu quan tâm đến việc thay đổi chi phí hoặc cường độ lao động của các sản phẩm hiện đang được sản xuất và không phải trong quá khứ; - thứ hai, hiệu quả kinh tế cần được gắn với kết quả thực tế của kỳ hiện tại, báo cáo, chứ không phải của kỳ trước (cơ sở). Ví dụ, đây là chỉ số chi phí tổng hợp: 
Như vậy, trong chỉ tiêu này, tử số là tổng chi phí thực tế của sản phẩm trong kỳ báo cáo và mẫu số là giá trị có điều kiện cho biết số tiền sẽ được chi cho sản phẩm của kỳ báo cáo nếu đơn giá của từng loại sản phẩm vẫn ở mức cơ bản. Hiệu quả kinh tế thực tế thu được khi thay đổi đơn vị chi phí sản xuất được biểu thị bằng giá trị tuyệt đối, được tính bằng hiệu số giữa số tiền ở tử số và mẫu số của chỉ số: (? Z1Q1 ?? z0Q1) hoặc (? Z1? Z0 Q1). Do đó, quyền số của kỳ báo cáo (hiện tại) liên kết chỉ tiêu của chỉ tiêu định tính với chỉ tiêu về hiệu quả kinh tế, thu được bằng cách thay đổi chỉ tiêu đã lập chỉ số. Do đó, các chỉ số tổng hợp! Động thái của các chỉ tiêu định tính thường được xây dựng và tính toán với trọng số của kỳ báo cáo: 
Công thức (7.2) là chỉ số giá tổng hợp và công thức (7.3) là cách tính chỉ số tổng hợp của tiêu thụ nguyên vật liệu. Trong các chỉ số này, sự khác biệt giữa tử số và mẫu số thể hiện trong trường hợp đầu tiên là sự giảm hoặc tăng của chi phí mua cùng một bộ hàng hóa, tùy thuộc vào dấu hiệu của sự khác biệt; trong trường hợp thứ hai - tăng hoặc giảm mức tiêu hao nguyên vật liệu để sản xuất cùng một khối lượng sản phẩm. 7.3. Chỉ số tổng hợp của các chỉ số khối lượng Các chỉ số thể tích có thể tương xứng (T, pQ, zQ) và không tương xứng (khối lượng sản phẩm, hàng hóa các loại - Q). Các chỉ số khối lượng so sánh có thể được tổng hợp trực tiếp và việc xây dựng các chỉ số tổng hợp không gây khó khăn. Để có được một kết quả chung và xây dựng một chỉ số tổng hợp của một chỉ số khối lượng riêng biệt, trước tiên cần phải đo các giá trị riêng lẻ của chỉ số này. Căn cứ vào thực chất kinh tế của hiện tượng, cần tìm ra thước đo chung và lấy đó làm hệ số so sánh. Một thước đo phổ biến như vậy cho các chỉ số khối lượng là các chỉ số định tính liên quan. Do đó, khối lượng của các loại sản phẩm khác nhau có thể được đo lường bằng cách sử dụng giá (p), chi phí (z) và cường độ lao động (t) của các sản phẩm này. Bằng cách nhân chỉ số khối lượng được lập chỉ mục với một hoặc một chỉ tiêu định tính khác, không chỉ khả năng tổng hợp có thể xảy ra mà còn đồng thời vai trò của từng yếu tố, ví dụ, một sản phẩm, trong quá trình kinh tế thực, tức là trọng số thống kê của nó. trong quá trình này, cũng được tính đến. Vì các chỉ số định tính khác nhau có thể đóng vai trò là trọng số trong chỉ số thể tích, nên câu hỏi đặt ra là nên sử dụng chỉ số nào trong số chúng. Vấn đề này trong từng trường hợp cụ thể phải được giải quyết phù hợp với nhiệm vụ kinh tế nhận thức được đặt ra trước chỉ số, tức là việc lựa chọn các trọng số nhất định phải hợp lý về mặt kinh tế. Trong thực hành kinh tế và thống kê, giá cả thường được dùng làm trọng số cho chỉ số tổng hợp của sản lượng. Đây là cách xây dựng các chỉ số về khối lượng sản phẩm công nghiệp và nông nghiệp, cũng như các chỉ số về khối lượng thương mại vật chất. Trong một số trường hợp, sự thay đổi của khối lượng sản xuất không phải do bản thân nó quan tâm, mà theo quan điểm ảnh hưởng của nó đến sự thay đổi của một chỉ tiêu theo thứ tự phức tạp hơn: tổng chi phí sản xuất, tổng chi phí của nó. , tổng chi phí thời gian lao động, tổng khối lượng sản xuất trong một bộ phận nhất định của nó, v.v ... Trong những trường hợp đó, việc lựa chọn trọng số-thành phần được xác định bởi mối quan hệ của các chỉ tiêu-yếu tố mà một chỉ tiêu phức tạp hơn phụ thuộc vào. Để chỉ số chỉ phản ánh sự thay đổi của chỉ số khối lượng được lập chỉ mục, trọng số ở tử số và mẫu số của nó được cố định ở mức cùng kỳ. Trong thực tiễn công tác kinh tế ở các chỉ số động thái của các chỉ tiêu khối lượng, quyền số thường được cố định ở mức của kỳ gốc (xem công thức 7.2). Điều này làm cho nó có thể xây dựng hệ thống các chỉ mục liên kết với nhau. Đối với các chỉ tiêu khối lượng riêng lẻ (khối lượng bán, khối lượng năng suất, diện tích gieo), trọng số được chọn ở mức của kỳ gốc. Ví dụ: 
trong đó In là chỉ số năng suất tổng hợp; I - chỉ số tổng hợp của giá trị thương mại; Iq - chỉ số chi phí tổng hợp. Không giống như các chỉ số định tính, được tính toán trên một phạm vi đơn vị có thể so sánh được (các sản phẩm có thể so sánh), chỉ số thể tích tổng hợp, vì mục đích đầy đủ và chính xác, nên bao gồm toàn bộ phạm vi đơn vị được sản xuất (hoặc bán) trong mỗi thời kỳ. Về vấn đề này, câu hỏi đặt ra là nên tính trọng số nào cho những loại sản phẩm không được sản xuất trong một trong những thời kỳ được so sánh. Trong thực hành thống kê trong những trường hợp như vậy, hai phương pháp được sử dụng. Khi tính toán các chỉ số về khối lượng sản lượng công nghiệp, các loại sản lượng công nghiệp mới chưa có giá của thời kỳ gốc được ước tính có điều kiện theo giá của thời kỳ hiện tại. Khi tính toán các chỉ số về khối lượng hàng hóa đã bán, một phương pháp được sử dụng dựa trên giả định có điều kiện rằng giá của hàng hóa mới đã thay đổi ở mức độ tương tự như giá của cùng một loại hàng hóa tương tự được so sánh. 7.4. Chuỗi chỉ số tổng hợp với trọng số không đổi và thay đổi Khi nghiên cứu động thái của các hiện tượng kinh tế, các chỉ số được xây dựng và tính toán cho một số thời kỳ kế tiếp nhau. Chúng tạo thành một loạt các chỉ số cơ bản hoặc chuỗi. Trong chuỗi chỉ số cơ bản, chỉ số được lập chỉ mục trong mỗi chỉ số được so sánh với mức độ của cùng kỳ và trong chuỗi chỉ số chuỗi, chỉ số được lập chỉ số được so sánh với mức độ của kỳ trước. Trong mỗi chỉ số riêng lẻ, trọng số ở tử số và mẫu số của nó nhất thiết phải được cố định ở cùng một mức. Nếu một chuỗi chỉ số đang được tạo, thì trọng số trong đó có thể không đổi cho tất cả các chỉ số của chuỗi hoặc biến. Một số chỉ số cơ bản của khối lượng sản xuất? Q1p0 /? Q0p0,? Q2p0 /? Q0p0,? Q3p0 /? Q0p0, v.v. có trọng số không đổi (р0). Một số chỉ số chuỗi cũng có trọng số không đổi (p0):? Q1p0 /? Q0p0,? Q2p0 /? Q1p0,? Q3p0 /? Q2p0, v.v. Một số chỉ số giá chuỗi? P1q1 /? P1q0,? P2q2 /? P2q0,? P3q3 /? P3q2, v.v. được xây dựng với trọng số thay đổi (trong chỉ số thứ nhất - q1 trong thứ hai - q1, v.v.). Đối với các chỉ số động lực học có trọng số không đổi, mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng chuỗi và cơ bản (chỉ số) là hợp lệ: 
Do đó, việc sử dụng trọng số không đổi trong một số năm có thể chuyển từ chỉ số chuỗi sang chỉ số cơ bản và ngược lại. Do đó, chuỗi chỉ số về khối lượng sản xuất và khối lượng hàng hóa bán ra được xây dựng theo phương pháp thống kê với trọng số không đổi. Ví dụ, trong chỉ số sản lượng đầu ra, giá cố định ở mức được đặt vào ngày 1 tháng XNUMX của năm gốc được sử dụng làm trọng số không đổi. Giá như vậy, được sử dụng trong một số năm, được gọi là có thể so sánh được (cố định). Việc sử dụng các mức giá có thể so sánh được trong các chỉ số về khối lượng sản xuất (hàng hóa) làm cho nó có thể thu được kết quả trong vài năm. Giá so sánh không được chênh lệch nhiều so với giá hiện tại (hiện tại), do đó chúng được xem xét định kỳ, chuyển sang giá mới có thể so sánh được. Để có thể tính toán các chỉ số khối lượng sản xuất trong thời gian dài áp dụng các mức giá so sánh khác nhau, sản lượng của một năm được định giá theo cả giá cũ và giá cố định mới. Chỉ số trong một khoảng thời gian dài được tính theo phương pháp chuỗi, tức là bằng cách nhân các chỉ số cho các phân đoạn riêng lẻ của khoảng thời gian này. Dãy chỉ tiêu các chỉ tiêu định tính, đúng về mặt kinh tế để cân theo quyền số của thời kỳ hiện tại được xây dựng với quyền số thay đổi. 7.5. Xây dựng các chỉ số lãnh thổ hợp nhất Khi xây dựng các chỉ số theo lãnh thổ, tức là khi so sánh các chỉ số trong không gian (liên huyện, so sánh giữa các doanh nghiệp khác nhau, v.v.), các câu hỏi nảy sinh về việc lựa chọn cơ sở so sánh và vùng (đối tượng) ở mức mà trọng số của chỉ số nên đã được sửa chữa. Trong từng trường hợp cụ thể, những vấn đề này cần được giải quyết dựa trên mục tiêu của nghiên cứu. Việc lựa chọn cơ sở so sánh đặc biệt phụ thuộc vào việc các phép so sánh sẽ là song phương (ví dụ, so sánh các chỉ số của hai đơn vị lãnh thổ lân cận) hay đa phương (so sánh các chỉ số của một số vùng lãnh thổ, đối tượng). Trong so sánh hai mặt, từng lãnh thổ hoặc đối tượng có cùng cơ sở có thể được lấy vừa làm cơ sở so sánh, vừa làm cơ sở so sánh. Về vấn đề này, câu hỏi đặt ra về việc cố định trọng số của chỉ số tổng hợp ở cấp độ của một vùng (đối tượng) cụ thể. Ví dụ, giả sử cần xác định lĩnh vực nào trong hai lĩnh vực và bao nhiêu phần trăm đơn giá sản xuất thấp hơn và khối lượng sản xuất lớn hơn. Nếu chúng ta so sánh khu vực A với khu vực B, một cách khá hợp lý và đơn giản là cố định khối lượng sản xuất nói chung cho cả hai vùng lãnh thổ (Q = QA + QB) trong chỉ số chi phí dưới dạng quyền số, thì chúng ta nhận được: iz =? ZQ /? zQ. Ví dụ, với so sánh đa phương, khi so sánh các chỉ tiêu định tính trong một số lĩnh vực, cần phải mở rộng ranh giới của lãnh thổ ở mức mà các trọng số được ấn định cho phù hợp. Trong chỉ số lãnh thổ hợp nhất của chỉ số khối lượng, mức trung bình của các chỉ số định tính tương ứng được tính toán tổng thể cho các vùng lãnh thổ được so sánh có thể được lấy làm trọng số. Vì vậy, trong ví dụ của chúng tôi 
7.6. Chỉ số trung bình Tùy thuộc vào phương pháp tính toán các chỉ số riêng lẻ và tổng hợp, có các chỉ số trung bình cộng và trung bình hài hòa. Nói cách khác, chỉ số tổng thể, được xây dựng trên cơ sở chỉ số riêng lẻ, có dạng trung bình cộng hoặc chỉ số hài, tức là nó có thể được chuyển đổi thành trung bình cộng và trung bình hài. Ý tưởng xây dựng một chỉ số tổng hợp làm giá trị trung bình của các chỉ số (nhóm) riêng lẻ là khá dễ hiểu: xét cho cùng, chỉ số tổng hợp là một thước đo chung đặc trưng cho sự thay đổi trung bình trong chỉ số được lập chỉ mục và tất nhiên, giá trị của nó phải phụ thuộc vào giá trị của các chỉ số riêng lẻ. Và tiêu chí cho tính đúng đắn của việc xây dựng một chỉ số tổng hợp dưới dạng giá trị trung bình (chỉ số trung bình) là sự đồng nhất của nó với chỉ số tổng hợp. Việc chuyển chỉ số tổng hợp thành giá trị trung bình của các chỉ số riêng lẻ (nhóm) được thực hiện như sau: ở tử số hoặc ở mẫu số của chỉ số tổng hợp, chỉ tiêu được lập chỉ số được thay thế bằng biểu thức của chỉ số riêng lẻ tương ứng. . Nếu sự thay thế như vậy được thực hiện ở tử số, thì chỉ số tổng hợp sẽ được chuyển thành trung bình cộng, nếu ở mẫu số, thì thành trung bình điều hòa của các chỉ số riêng lẻ. Ví dụ, chỉ số riêng của khối lượng vật chất iq = q1 / q0 và chi phí sản xuất của từng loại trong kỳ gốc (q0p0) được biết đến. Cơ sở ban đầu để xây dựng giá trị trung bình của các chỉ số riêng lẻ là chỉ số tổng hợp của thể tích vật lý: 
(dạng tổng hợp của chỉ số Laspeyres). Từ dữ liệu có sẵn, chỉ có thể lấy trực tiếp mẫu số của công thức bằng phép tính tổng. Tử số có thể nhận được bằng cách nhân giá thành của một loại sản phẩm riêng lẻ của kỳ gốc với một chỉ số riêng: 
Khi đó công thức của chỉ số tổng hợp sẽ có dạng: 
tức là, chúng tôi thu được chỉ số trung bình cộng của khối lượng vật chất, trong đó trọng số là giá thành của từng loại sản phẩm riêng lẻ trong kỳ gốc. Giả sử rằng có thông tin về biến động của khối lượng đầu ra của từng loại sản phẩm (r ^) và giá thành của từng loại sản phẩm trong kỳ báo cáo (p1q1). Để xác định tổng thay đổi đầu ra của doanh nghiệp trong trường hợp này, thuận tiện là sử dụng công thức Paasche: 
Tử số của công thức có thể nhận được bằng cách lấy tổng các giá trị q1P1 và mẫu số bằng cách chia chi phí thực tế của từng loại sản phẩm cho chỉ số riêng tương ứng của khối lượng sản xuất vật chất, tức là bằng cách chia: p1q1 / iq, sau đó: 
do đó, chúng tôi có được công thức cho chỉ số hài hòa trọng số trung bình của thể tích vật lý. Việc sử dụng một hoặc một công thức khác cho chỉ số thể tích vật lý (tổng hợp, trung bình số học và trung bình hài) phụ thuộc vào thông tin có sẵn. Bạn cũng cần lưu ý rằng chỉ số tổng hợp chỉ có thể được chuyển đổi và tính là giá trị trung bình của các chỉ số riêng lẻ nếu danh sách các loại sản phẩm hoặc hàng hóa (phạm vi của chúng) trong kỳ báo cáo và kỳ gốc trùng khớp, tức là khi chỉ số tổng hợp là được xây dựng trên một phạm vi đơn vị có thể so sánh được (chỉ số tổng hợp của các chỉ số định tính và chỉ số tổng hợp của các chỉ số về khối lượng, tùy thuộc vào loại có thể so sánh được). Chủ đề 8. PHÂN TÍCH ĐỘNG HỌC 8.1. Động thái của các hiện tượng kinh tế - xã hội và nhiệm vụ của nghiên cứu thống kê Các hiện tượng của đời sống xã hội được thống kê kinh tế - xã hội nghiên cứu trong sự biến đổi và phát triển không ngừng. Theo thời gian - từ tháng này sang tháng khác, từ năm này sang năm khác - quy mô dân số và thành phần dân số, khối lượng sản xuất, trình độ năng suất lao động, v.v ... thay đổi, vì vậy một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của thống kê là nghiên cứu sự thay đổi của các hiện tượng xã hội theo thời gian - quá trình phát triển, động thái của chúng. Thống kê giải quyết vấn đề này bằng cách xây dựng và phân tích chuỗi thời gian (time series). Dãy số động thái (dãy số, động thái, dãy số thời gian) là một dãy các chỉ tiêu số được sắp xếp theo thời gian đặc trưng cho mức độ phát triển của hiện tượng đang nghiên cứu. Chuỗi bao gồm hai yếu tố bắt buộc: thời gian và giá trị cụ thể của chỉ số (mức chuỗi). Mỗi trị số của chất chỉ thị, đặc trưng cho mức độ, độ lớn của hiện tượng, được gọi là mức của dãy số. Ngoài các mức, mỗi chuỗi động lực học chứa các chỉ báo về những khoảnh khắc hoặc khoảng thời gian mà các mức tham chiếu đến. Khi tổng hợp các kết quả quan trắc thống kê ta thu được các chỉ tiêu tuyệt đối của hai loại. Một số trong số chúng đặc trưng cho trạng thái của hiện tượng tại một thời điểm nhất định: sự hiện diện tại thời điểm đó của bất kỳ đơn vị nào trong tổng số mật độ hoặc sự hiện diện của một hoặc một khối lượng khác của đối tượng địa lý. Các chỉ số đó bao gồm dân số, đội xe, lượng nhà ở, lượng hàng hóa, v.v. Giá trị của các chỉ số đó chỉ có thể được xác định trực tiếp tại một thời điểm cụ thể, và do đó các chỉ số này và chuỗi thời gian tương ứng được gọi là thời điểm. Các chỉ số khác đặc trưng cho kết quả của bất kỳ quá trình nào trong một khoảng thời gian nhất định (ngày, tháng, quý, năm, v.v.). Ví dụ, các chỉ số đó là số lần sinh, số lượng sản phẩm được sản xuất, việc vận hành các công trình nhà ở, quỹ lương, v.v. Giá trị của các chỉ số này chỉ có thể được tính toán trong một khoảng thời gian (khoảng thời gian) nào đó, do đó các chỉ số và chuỗi giá trị của chúng được gọi là khoảng thời gian. Một số đặc điểm (thuộc tính) của các mức của chuỗi thời gian tương ứng tuân theo bản chất khác nhau của các chỉ số tuyệt đối khoảng và thời điểm. Trong chuỗi khoảng thời gian, giá trị của mức, là kết quả của bất kỳ quá trình nào trong một khoảng thời gian nhất định (khoảng thời gian), phụ thuộc vào khoảng thời gian của khoảng thời gian này (độ dài của khoảng thời gian). Những thứ khác bằng nhau, mức của chuỗi khoảng càng lớn, độ dài của khoảng mà mức này thuộc về càng dài. Trong chuỗi động lực thời điểm, nơi cũng có các khoảng - khoảng thời gian giữa các ngày liền kề trong chuỗi - giá trị của một hoặc một mức cụ thể khác không phụ thuộc vào khoảng thời gian giữa các ngày liền kề. Mỗi cấp độ của chuỗi khoảng thời gian đã là tổng các cấp độ trong khoảng thời gian ngắn hơn. Đồng thời, đơn vị dân số, là một phần của một cấp, không được bao gồm trong các cấp khác, do đó, trong chuỗi động lực theo khoảng thời gian, các mức cho các khoảng thời gian liền kề có thể được tổng hợp, thu được kết quả (mức ) trong khoảng thời gian dài hơn (do đó, tổng hợp các mức hàng tháng, chúng tôi nhận được hàng quý, tổng kết hàng quý, chúng tôi nhận được hàng năm, tổng kết hàng năm - nhiều năm). Đôi khi, bằng cách thêm tuần tự các mức của chuỗi khoảng thời gian cho các khoảng thời gian liền kề, một chuỗi các tổng tích lũy được xây dựng, trong đó mỗi mức đại diện cho tổng không chỉ cho một khoảng thời gian nhất định mà còn cho các khoảng thời gian khác, bắt đầu từ một ngày nhất định ( từ đầu năm, v.v.).). Kết quả tích lũy như vậy thường được đưa ra trong kế toán và các báo cáo khác của doanh nghiệp. Trong một chuỗi thời gian thời điểm, các đơn vị dân số giống nhau thường được bao gồm trong một số cấp độ, vì vậy bản thân việc tổng hợp các cấp độ của chuỗi động lực thời điểm không có ý nghĩa, vì các kết quả thu được trong trường hợp này không có ý nghĩa kinh tế độc lập. Ở trên chúng ta đã nói về chuỗi động lực học của các giá trị tuyệt đối, là giá trị ban đầu, sơ cấp. Cùng với chúng, có thể xây dựng một loạt các động lực học, các mức của chúng là các giá trị tương đối và trung bình. Chúng cũng có thể là thời điểm hoặc khoảng thời gian. Trong chuỗi khoảng của động lực học của các giá trị tương đối và trung bình, bản thân việc tổng kết trực tiếp các mức là vô nghĩa, vì các giá trị tương đối và trung bình là các đạo hàm và được tính bằng cách chia các giá trị khác. Khi xây dựng và trước khi phân tích chuỗi động, trước hết cần chú ý đến thực tế là các mức của chuỗi có thể so sánh với nhau, vì chỉ trong trường hợp này chuỗi động mới phản ánh đúng quá trình phát triển của hiện tượng. Khả năng so sánh giữa các mức của một loạt các động lực học là điều kiện quan trọng nhất cho tính hợp lệ và đúng đắn của các kết luận thu được từ kết quả phân tích của chuỗi này. Khi xây dựng một chuỗi thời gian, phải lưu ý rằng chuỗi có thể bao gồm một khoảng thời gian lớn mà trong đó các thay đổi có thể xảy ra vi phạm khả năng so sánh (thay đổi lãnh thổ, thay đổi phạm vi đối tượng, phương pháp tính toán, v.v.). Khi nghiên cứu động thái của các hiện tượng xã hội, thống kê giải quyết các nhiệm vụ sau: - đo tốc độ tăng hoặc giảm mức độ tuyệt đối và tương đối trong các khoảng thời gian riêng biệt; - đưa ra các đặc điểm chung của mức và tốc độ thay đổi của mức đó trong một khoảng thời gian nhất định; - tiết lộ và đặc trưng số lượng các xu hướng chính trong sự phát triển của các hiện tượng ở các giai đoạn riêng lẻ; - đưa ra một đặc trưng số so sánh về sự phát triển của hiện tượng này ở các vùng khác nhau hoặc ở các giai đoạn khác nhau; - Phát hiện kịp thời các nhân tố làm thay đổi hiện tượng nghiên cứu; - đưa ra dự báo về sự phát triển của hiện tượng trong tương lai. 8.2. Các chỉ số chính của chuỗi thời gian Trong nghiên cứu động lực học, các chỉ số và phương pháp phân tích khác nhau được sử dụng, cả cơ bản, đơn giản hơn và phức tạp hơn, do đó, đòi hỏi phải sử dụng các phần phức tạp hơn của toán học. Các chỉ số phân tích đơn giản nhất được sử dụng để giải quyết một số vấn đề, chủ yếu khi đo tốc độ thay đổi mức độ của một loạt các động lực, là tốc độ tăng trưởng, tốc độ tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng tuyệt đối, cũng như giá trị tuyệt đối (hàm lượng) của tăng trưởng một phần trăm. Việc tính toán các chỉ số này dựa trên sự so sánh giữa các mức của một loạt các động lực. Đồng thời, mức mà so sánh được thực hiện được gọi là mức cơ sở, vì nó là cơ sở của so sánh. Thông thường, cấp trước đó hoặc một số cấp trước đó, ví dụ, cấp đầu tiên của một chuỗi, được lấy làm cơ sở so sánh. Nếu mỗi cấp độ được so sánh với cấp độ trước đó, thì các chỉ số thu được trong trường hợp này được gọi là chỉ số chuỗi, vì chúng, như nó vốn có, là các liên kết trong "chuỗi" kết nối các cấp độ của chuỗi. Nếu tất cả các cấp được liên kết với cùng một cấp, đóng vai trò là cơ sở so sánh không đổi, thì các chỉ số thu được trong trường hợp này được gọi là cơ bản. Thường thì việc xây dựng một loạt các động lực học bắt đầu từ mức sẽ được sử dụng làm cơ sở so sánh không đổi. Sự lựa chọn cơ sở này cần được chứng minh bởi các đặc điểm lịch sử và kinh tế xã hội của sự phát triển của hiện tượng đang nghiên cứu. Cần phải lấy một số cấp đặc trưng, điển hình làm cấp cơ bản, ví dụ, cấp cuối cùng của giai đoạn phát triển trước đó (hoặc cấp trung bình của nó, nếu ở giai đoạn trước, cấp đó tăng hoặc giảm). Mức tăng tuyệt đối cho biết mức đã tăng (hoặc giảm) bao nhiêu đơn vị so với đường cơ sở, nghĩa là trong một khoảng thời gian nhất định. Mức tăng tuyệt đối bằng chênh lệch giữa các mức được so sánh và được đo bằng cùng đơn vị với các mức sau: ? = yi? yi? 1; ? = yi? y0, trong đó yi là mức của năm thứ i; yi-1 - mức của năm trước; y0 - mức năm cơ sở. Nếu mức đã giảm so với mức cơ bản thì? ‹0; nó đặc trưng cho mức giảm tuyệt đối. Mức tăng trưởng tuyệt đối trên một đơn vị thời gian (tháng, năm) đo lường tốc độ tăng (hoặc giảm) tuyệt đối của mức. Tăng trưởng chuỗi và tăng trưởng tuyệt đối cơ bản có mối liên hệ với nhau: tổng mức tăng trưởng của chuỗi liên tiếp bằng mức tăng trưởng cơ bản tương ứng, tức là tổng mức tăng cho toàn bộ thời kỳ. Chỉ có thể có được một mô tả đầy đủ hơn về đặc tính tăng trưởng khi các giá trị tuyệt đối được bổ sung bằng các giá trị tương đối. Các chỉ tiêu tương đối của động lực học là tốc độ tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng đặc trưng cho cường độ của quá trình sinh trưởng. Tốc độ tăng trưởng (Tr) - một chỉ số thống kê phản ánh cường độ thay đổi mức độ của một loạt các động lực và cho biết mức độ đã tăng lên bao nhiêu lần so với đường cơ sở và trong trường hợp giảm, phần nào của đường cơ sở mức được so sánh; được đo bằng tỷ số giữa mức hiện tại so với mức trước đó hoặc mức cơ sở: 
Giống như các giá trị tương đối khác, tốc độ tăng trưởng không chỉ có thể được biểu thị dưới dạng hệ số (một tỷ lệ đơn giản của các mức) mà còn ở dạng phần trăm. Giống như tốc độ tăng trưởng tuyệt đối, tốc độ tăng trưởng đối với bất kỳ chuỗi thời gian nào cũng nằm trong các chỉ số khoảng thời gian, nghĩa là, chúng đặc trưng cho một hoặc một khoảng thời gian (khoảng thời gian) khác. Có một mối quan hệ nhất định giữa tốc độ tăng trưởng chuỗi và tốc độ cơ sở, được biểu thị dưới dạng hệ số: tích của tốc độ tăng trưởng chuỗi liên tiếp bằng tốc độ tăng trưởng cơ sở trong toàn bộ thời kỳ tương ứng, ví dụ: y2 / y1 y3 / y2 = y3 / y1. Tốc độ tăng trưởng (Tpr) đặc trưng cho tốc độ tăng trưởng tương đối, tức là, nó là tỷ lệ giữa tốc độ tăng trưởng tuyệt đối so với mức trước đó hoặc mức cơ sở: 
Tốc độ tăng trưởng, được biểu thị bằng phần trăm, cho biết mức đã tăng (hoặc giảm) bao nhiêu phần trăm so với mức cơ sở, được lấy là 100%. Khi phân tích tốc độ phát triển, không bao giờ được để ý đến những giá trị tuyệt đối - mức và gia số tuyệt đối - ẩn sau tốc độ phát triển và tăng trưởng. Đặc biệt, cần lưu ý rằng với sự giảm (giảm tốc) tốc độ tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng, tốc độ tăng trưởng tuyệt đối có thể tăng lên. Về vấn đề này, điều quan trọng là phải nghiên cứu một chỉ số động lực học khác - giá trị tuyệt đối (hàm lượng) của tăng trưởng 1%, được xác định bằng kết quả của việc chia tăng trưởng tuyệt đối cho tỷ lệ tăng trưởng tương ứng: 
Giá trị này cho biết mỗi phần trăm tăng trưởng mang lại bao nhiêu về mặt tuyệt đối. Đôi khi mức độ của hiện tượng trong một năm không thể so sánh được với mức độ của các năm khác do thay đổi theo lãnh thổ, bộ phận và các thay đổi khác (thay đổi phương pháp luận kế toán và tính toán các chỉ tiêu, v.v.). Để đảm bảo khả năng so sánh và có được chuỗi thời gian phù hợp cho việc phân tích, cần phải tính toán lại trực tiếp các mức không thể so sánh được với các mức khác. Tuy nhiên, đôi khi dữ liệu cần thiết cho việc này không có sẵn. Trong những trường hợp như vậy, bạn có thể sử dụng một kỹ thuật đặc biệt được gọi là đóng chuỗi động lực học. Ví dụ, có một sự thay đổi trong ranh giới của lãnh thổ mà trên đó động lực của sự phát triển của một số hiện tượng được nghiên cứu trong năm thứ i. Khi đó, dữ liệu thu được trước năm nay sẽ không thể so sánh với dữ liệu của những năm tiếp theo. Để kết thúc các chuỗi này và có thể phân tích động lực của chuỗi trong toàn bộ thời kỳ, chúng tôi sẽ lấy từng chuỗi này làm cơ sở so sánh cho mức của năm thứ i, trong đó có dữ liệu cả trong cũ và trong ranh giới mới của lãnh thổ. Sau đó, hai hàng có cùng cơ sở so sánh này có thể được thay thế bằng một hàng động lực học khép kín. Từ dữ liệu của một chuỗi khép kín, người ta có thể tính toán tốc độ tăng trưởng so với bất kỳ năm nào, người ta cũng có thể tính toán các mức tuyệt đối cho toàn bộ thời kỳ trong các ranh giới mới. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các kết quả thu được bằng cách đóng chuỗi động lực học có một số sai số. Về mặt hình ảnh, động lực của các hiện tượng thường được mô tả dưới dạng biểu đồ thanh và biểu đồ đường. Các dạng biểu đồ khác cũng được sử dụng: biểu đồ xoăn, vuông, cung,… Biểu đồ phân tích thường được xây dựng dưới dạng biểu đồ đường. 8.3. Động lực học trung bình Theo thời gian, không chỉ các mức độ của hiện tượng thay đổi, mà còn cả các chỉ số về động lực của chúng - gia tăng và tốc độ phát triển tuyệt đối, do đó, đối với một đặc điểm tổng quát của sự phát triển, để xác định và đo lường các xu hướng và mô hình chính điển hình, và để giải quyết các vấn đề khác trong phân tích, các chỉ số trung bình của chuỗi thời gian được sử dụng - mức trung bình, mức tăng tuyệt đối trung bình và tỷ lệ động lực trung bình. Thường phải sử dụng đến việc tính toán các mức trung bình của một chuỗi động lực đã có khi xây dựng chuỗi thời gian - để đảm bảo tính so sánh của tử số và mẫu số khi tính giá trị trung bình và giá trị tương đối. Ví dụ, bạn cần xây dựng một loạt các động lực sản xuất điện trên đầu người ở Liên bang Nga. Để làm được điều này, mỗi năm cần chia lượng điện năng được sản xuất trong một năm nhất định (chỉ số khoảng thời gian) cho dân số trong cùng năm (chỉ số thời điểm, giá trị thay đổi liên tục trong năm). Rõ ràng là quy mô dân số tại thời điểm này hay thời điểm khác trong trường hợp chung không thể so sánh với khối lượng sản xuất của cả năm. Để đảm bảo khả năng so sánh, bằng cách nào đó cũng cần xác định niên đại dân số cho cả năm và điều này chỉ có thể được thực hiện bằng cách tính dân số trung bình trong năm. Thông thường cũng cần dùng đến các chỉ số động lực học trung bình vì mức độ của nhiều hiện tượng biến động rất lớn giữa các thời kỳ, ví dụ, từ năm này sang năm khác, tăng hoặc giảm. Điều này đặc biệt đúng đối với nhiều chỉ tiêu của ngành nông nghiệp, có nơi không có năm nên khi phân tích tình hình phát triển nông nghiệp thường không vận hành bằng các chỉ tiêu năm mà lấy các chỉ tiêu bình quân hàng năm điển hình và ổn định hơn trong nhiều năm. Khi tính toán các chỉ tiêu trung bình của động lực, cần phải lưu ý rằng các quy định chung của lý thuyết về giá trị trung bình áp dụng đầy đủ cho các chỉ tiêu trung bình này. Điều này trước hết có nghĩa là giá trị trung bình động sẽ là điển hình nếu nó đặc trưng cho một giai đoạn có các điều kiện đồng nhất, ít nhiều ổn định cho sự phát triển của hiện tượng. Việc phân bổ các giai đoạn như vậy - các giai đoạn phát triển - ở một khía cạnh nào đó cũng tương tự như việc phân nhóm. Nếu giá trị trung bình động được tính cho thời kỳ mà các điều kiện phát triển của hiện tượng thay đổi đáng kể, tức là một thời kỳ bao gồm các giai đoạn phát triển khác nhau của hiện tượng, thì giá trị trung bình đó phải được sử dụng hết sức thận trọng, bổ sung. nó với các giá trị trung bình cho các giai đoạn riêng lẻ. Các chỉ tiêu trung bình về động lực học cũng phải đáp ứng yêu cầu lôgic và toán học, theo đó, khi thay thế các giá trị thực tế thu được giá trị trung bình, giá trị của chỉ tiêu xác định, tức là một số chỉ tiêu tổng quát liên quan đến chỉ tiêu trung bình, không nên thay đổi. Phương pháp tính mức độ trung bình của một chuỗi động lực phụ thuộc chủ yếu vào bản chất của chỉ số bên dưới chuỗi, tức là vào loại chuỗi thời gian. Cách đơn giản nhất là tính mức trung bình của chuỗi khoảng của động lực học các giá trị tuyệt đối với các mức bằng nhau. Phép tính được thực hiện theo công thức của trung bình cộng đơn giản: 
với n là số mức thực tế trong các khoảng thời gian bằng nhau liên tiếp. Tình hình phức tạp hơn với việc tính toán mức trung bình của chuỗi mô men của động lực học các giá trị tuyệt đối. Chỉ báo thời điểm có thể thay đổi gần như liên tục, do đó, dữ liệu về sự thay đổi của nó càng chi tiết và đầy đủ, bạn càng có thể tính toán mức trung bình chính xác hơn. Hơn nữa, bản thân phương pháp tính toán phụ thuộc vào mức độ chi tiết của dữ liệu có sẵn. Có thể có nhiều trường hợp khác nhau ở đây. Khi có dữ liệu toàn diện về sự thay đổi của chỉ báo thời điểm, mức trung bình của nó được tính bằng công thức của trung bình số học có trọng số cho một chuỗi khoảng thời gian với các mức khác nhau: 
trong đó t là số khoảng thời gian trong đó mức không thay đổi. Nếu khoảng thời gian giữa các ngày liền kề bằng nhau, tức là khi chúng ta xử lý các khoảng thời gian bằng nhau (hoặc gần bằng nhau) giữa các ngày (ví dụ: khi các mức được biết vào đầu mỗi tháng hoặc quý, năm), thì một chuỗi thời điểm với các mức độ đều nhau, chúng tôi tính mức độ trung bình của chuỗi thời điểm bằng công thức trung bình theo thứ tự thời gian: 
Đối với một chuỗi thời điểm có các mức khác nhau, mức trung bình của chuỗi được tính bằng công thức 
Ở trên, chúng ta đã nói về mức trung bình của chuỗi động lực học của các giá trị tuyệt đối. Đối với chuỗi động lực học của các giá trị trung bình và tương đối, mức trung bình phải được tính toán dựa trên nội dung và ý nghĩa của các chỉ tiêu trung bình và tương đối này. Mức tăng tuyệt đối bình quân cho biết mức độ tăng hoặc giảm so với kỳ trước bình quân trên một đơn vị thời gian (bình quân hàng tháng, hàng năm, v.v.) là bao nhiêu đơn vị. Mức tăng tuyệt đối trung bình đặc trưng cho tốc độ tăng (hoặc suy giảm) tuyệt đối trung bình của mức và luôn là một chỉ báo khoảng thời gian. Nó được tính bằng cách chia tổng mức tăng trưởng của toàn bộ thời kỳ cho độ dài của thời kỳ này theo các đơn vị thời gian khác nhau: - tính toán mức tăng trưởng tuyệt đối trung bình của chuỗi: 
- tính toán mức tăng cơ bản tuyệt đối bình quân: 
trong đó - chuỗi gia số tuyệt đối trong các khoảng thời gian liên tiếp; n là số lần gia tăng của chuỗi; Y0 - mức của kỳ gốc. Để làm cơ sở và tiêu chí cho tính đúng đắn của việc tính toán tốc độ tăng trưởng bình quân (cũng như mức tăng tuyệt đối bình quân), người ta có thể sử dụng tích số của tốc độ tăng trưởng chuỗi, bằng tốc độ tăng trưởng cho toàn bộ thời kỳ đang xét, xác định chỉ số. Do đó, nhân với n tỷ lệ tăng trưởng của chuỗi, chúng tôi nhận được tốc độ tăng trưởng cho cả giai đoạn: 
Chúng ta hãy đặt nhiệm vụ tìm kiếm tốc độ tăng trưởng trung bình (p) sao cho khi nó thay thế tốc độ chuỗi thực tế trong công thức 8.11, thì tốc độ tăng trưởng trong toàn bộ thời kỳ (y1 / y1 -1) vẫn không thay đổi. Do đó, sự bình đẳng 
từ đó sau: 
với n là số cấp của chuỗi động lực học; T1, T2, Tp - tốc độ tăng trưởng chuỗi. Công thức (8.1) được gọi là trung bình hình học đơn giản, (8.2) trung bình hình học ngầm định. Tốc độ tăng trưởng bình quân được biểu thị dưới dạng hệ số cho biết mức độ tăng bình quân bao nhiêu lần so với thời kỳ trước trên một đơn vị thời gian (bình quân hàng năm, hàng tháng, v.v.). Đối với tốc độ tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng trung bình, mối quan hệ tương tự giữ giữa tốc độ tăng trưởng bình thường và tốc độ tăng trưởng: 
Tốc độ tăng (hoặc giảm) bình quân, được biểu thị bằng phần trăm, cho biết mức độ tăng (hoặc giảm) so với thời kỳ trước tính trung bình bao nhiêu phần trăm trên một đơn vị thời gian (bình quân hàng năm, hàng tháng, v.v.). Tốc độ tăng trưởng trung bình đặc trưng cho cường độ tăng trưởng trung bình, tức là tốc độ thay đổi mức tương đối trung bình. Trong số hai loại công thức cho tốc độ tăng trưởng trung bình, công thức (8.2) thường được sử dụng hơn, vì nó không yêu cầu tính tất cả các tốc độ tăng trưởng của chuỗi. Theo công thức (8.1), chỉ nên tính toán trong những trường hợp chưa biết mức độ của chuỗi động lực cũng như tốc độ tăng trưởng trong toàn bộ thời kỳ mà chỉ biết tốc độ tăng trưởng chuỗi (hoặc tốc độ tăng trưởng). 8.4. Xác định và đặc điểm của xu hướng phát triển chính Một trong những nhiệm vụ nảy sinh trong phân tích chuỗi thời gian là thiết lập các mô hình thay đổi mức độ của chỉ số đang nghiên cứu theo thời gian. Để làm được điều này, cần phải chỉ ra những giai đoạn (giai đoạn) phát triển đủ đồng nhất về mối quan hệ của hiện tượng này với những hiện tượng khác và những điều kiện cho sự phát triển của nó. Xác định các giai đoạn phát triển là một nhiệm vụ ở giao điểm của khoa học nghiên cứu hiện tượng này (kinh tế học, xã hội học, v.v.) và thống kê. Lời giải của bài toán này được thực hiện không những và thậm chí không nhiều với sự trợ giúp của các phương pháp thống kê (mặc dù chúng có thể mang lại lợi ích nào đó), mà trên cơ sở phân tích có ý nghĩa thực chất, bản chất của hiện tượng và tổng thể. quy luật phát triển của nó. Đối với mỗi giai đoạn phát triển, cần phải xác định và đặc trưng bằng số lượng xu hướng chính trong việc thay đổi mức độ của hiện tượng. Xu hướng được hiểu là xu hướng chung hướng tới sự tăng, giảm hoặc ổn định mức độ của hiện tượng theo thời gian. Nếu mức liên tục tăng hoặc liên tục giảm, thì xu hướng tăng hoặc giảm được quan sát rõ ràng: dễ dàng phát hiện trực quan trên đồ thị chuỗi thời gian. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cả sự tăng trưởng và giảm mức độ có thể xảy ra theo những cách khác nhau: đồng đều, hoặc tăng tốc hoặc chậm lại. Tăng trưởng đồng đều (hoặc suy giảm) được hiểu là tăng trưởng (hoặc suy giảm) với tốc độ tuyệt đối không đổi, khi mức tăng tuyệt đối của chuỗi (;) là như nhau. Với tốc độ tăng trưởng hoặc suy giảm nhanh chóng, gia tăng chuỗi tăng một cách có hệ thống về giá trị tuyệt đối, và với tốc độ tăng trưởng hoặc suy giảm chậm, chúng sẽ giảm (cũng theo giá trị tuyệt đối). Trong thực tế, các mức của một loạt các động lực rất hiếm khi tăng (hoặc giảm) một cách đồng đều. Không thường xuyên, cũng có một hệ thống, không có một sai lệch duy nhất, tăng hoặc giảm gia số chuỗi. Những sai lệch như vậy được giải thích bởi sự thay đổi theo thời gian của toàn bộ phức hợp của các nguyên nhân chính và các yếu tố mà mức độ của hiện tượng phụ thuộc vào, hoặc bởi sự thay đổi về hướng và cường độ của hành động thứ cấp, bao gồm cả ngẫu nhiên, Do đó, khi phân tích các động lực, chúng ta không chỉ nói về một xu hướng phát triển, mà là xu hướng chính, khá ổn định (bền vững) trong suốt giai đoạn phát triển này. Trong một số trường hợp, mô hình này, xu hướng chung trong sự phát triển của một đối tượng được hiển thị khá rõ ràng bởi các mức của chuỗi động. Xu hướng chính (xu hướng) là sự thay đổi khá suôn sẻ và ổn định về mức độ của hiện tượng trong thời gian, ít nhiều không bị dao động ngẫu nhiên. Xu hướng chính có thể được biểu diễn bằng phân tích - dưới dạng phương trình (mô hình) của xu hướng hoặc bằng đồ thị. Việc xác định xu hướng phát triển chính (xu hướng) còn được gọi trong thống kê là sự liên kết của chuỗi thời gian, và các phương pháp xác định xu hướng chính được gọi là phương pháp liên kết. Một trong những cách phổ biến nhất để xác định các xu hướng chính (xu hướng) của một loạt các động lực là các phương pháp sau: - hợp nhất các khoảng; - đường trung bình động (bản chất của phương pháp là thay thế dữ liệu tuyệt đối bằng số liệu trung bình trong một số thời kỳ nhất định). Việc tính toán các giá trị trung bình được thực hiện theo phương pháp trượt, tức là loại trừ dần thời gian được chấp nhận của cấp độ đầu tiên và đưa vào cấp độ tiếp theo; - sự liên kết phân tích. Trong trường hợp này, các mức của chuỗi động lực được biểu thị dưới dạng hàm của thời gian: 1) f (t) = a0 + a1t - phụ thuộc tuyến tính; 2) f (t) = a0 + a1t + a2t2 - sự phụ thuộc của parabol. Phương pháp mở rộng các khoảng và đặc điểm của chúng theo các mức trung bình bao gồm sự chuyển đổi từ các khoảng ngắn hơn sang dài hơn, ví dụ, từ ngày sang tuần hoặc thập kỷ, từ thập kỷ sang tháng, từ tháng sang quý hoặc năm, từ khoảng thời gian hàng năm sang khoảng thời gian dài- các khoảng thời gian. Nếu các mức của một chuỗi động dao động với nhiều hơn hoặc ít hơn một chu kỳ nhất định (gợn sóng), thì nên lấy khoảng mở rộng bằng với chu kỳ của dao động (độ dài của "sóng" của chu kỳ). Nếu không có tính tuần hoàn như vậy, thì việc mở rộng được thực hiện dần dần từ khoảng thời gian nhỏ đến khoảng thời gian ngày càng lớn hơn, cho đến khi hướng chung của xu hướng trở nên đủ khác biệt. Nếu chuỗi động lực là thời điểm, và cũng trong trường hợp mức của chuỗi là giá trị tương đối hoặc giá trị trung bình, thì tổng các mức không có ý nghĩa và các giai đoạn tổng hợp phải được đặc trưng bởi mức trung bình. Khi các khoảng được phóng to, số lượng thành viên của chuỗi động sẽ giảm đi đáng kể, do đó chuyển động mức trong khoảng được phóng to ra khỏi trường xem. Về vấn đề này, để xác định xu hướng chính và các đặc điểm chi tiết hơn của nó, chuỗi được làm mượt bằng cách sử dụng đường trung bình động. Làm mượt một loạt các động lực bằng cách sử dụng đường trung bình động bao gồm tính toán mức trung bình từ một số nhất định của cấp đầu tiên trong chuỗi, sau đó là mức trung bình từ cùng một số cấp, bắt đầu từ cấp thứ hai, sau đó bắt đầu từ cấp độ thứ ba, v.v. Do đó, khi tính toán mức trung bình, họ “trượt” theo chuỗi thời gian từ đầu đến cuối, mỗi lần bỏ đi một cấp ở đầu và thêm một cấp tiếp theo. Do đó có tên - đường trung bình động. Mỗi liên kết của đường trung bình động là mức trung bình cho thời kỳ tương ứng. Với một biểu diễn đồ họa và với một số phép tính, mỗi liên kết được quy ước là khoảng thời gian trung tâm của khoảng thời gian mà phép tính được thực hiện (đối với một chuỗi tức thì, đến ngày trung tâm). Câu hỏi đặt ra trong khoảng thời gian nào các liên kết trung bình động nên được tính toán phụ thuộc vào các tính năng cụ thể của động lực học. Cũng như việc mở rộng khoảng thời gian, nếu dao động mức có tính chu kỳ nhất định, thì nên lấy chu kỳ làm phẳng bằng chu kỳ dao động hoặc bội số của giá trị của nó. Vì vậy, trong trường hợp các mức hàng quý có sự giảm và tăng theo mùa hàng năm, bạn nên sử dụng mức trung bình bốn hoặc tám phần tư, v.v. Nếu mức dao động thất thường, thì nên tăng dần khoảng thời gian làm mịn cho đến khi một mô hình xu hướng rõ ràng xuất hiện. Sự liên kết phân tích của chuỗi thời gian cho phép bạn có được một mô hình phân tích về xu hướng. Nó được sản xuất theo cách sau. - Trên cơ sở phân tích có ý nghĩa, một giai đoạn phát triển được chỉ ra và bản chất của các động lực ở giai đoạn này được thiết lập. - Dựa trên giả định về một hoặc một mô hình tăng trưởng khác và từ bản chất của động lực học, dạng biểu thức phân tích của xu hướng được chọn, dạng hàm gần đúng, tương ứng bằng đồ thị với một đường nhất định: đường thẳng, một parabol, một đường cong hàm mũ, v.v. Đường (hàm) này thể hiện mô hình dự kiến của mức độ mượt mà thay đổi theo thời gian, tức là xu hướng chính. Trong trường hợp này, mỗi cấp của chuỗi động lực học có điều kiện được coi là tổng của hai thành phần (thành phần): yt = f (t) +? T. Một trong số chúng (yt = f (t)), thể hiện xu hướng, đặc trưng cho ảnh hưởng của các yếu tố chính, vĩnh viễn và được gọi là thành phần chính quy có hệ thống. Một thành phần khác (8t) phản ánh ảnh hưởng của các yếu tố và hoàn cảnh ngẫu nhiên và được gọi là thành phần ngẫu nhiên. Thành phần này còn được gọi là phần dư (hoặc đơn giản là phần dư), vì nó bằng với độ lệch của mức thực tế so với xu hướng. Do đó, người ta giả định (có điều kiện) rằng xu hướng chính (xu hướng) được hình thành dưới tác động của các yếu tố chính liên tục tác động, và các yếu tố thứ cấp, ngẫu nhiên làm cho mức độ chệch khỏi xu hướng. Việc lựa chọn hình dạng đường cong quyết định phần lớn kết quả của phép ngoại suy xu hướng. Một phân tích có ý nghĩa về thực chất của sự phát triển của hiện tượng này có thể được sử dụng làm cơ sở để lựa chọn loại đường cong. Bạn cũng có thể dựa vào kết quả của các nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực này. Kỹ thuật thực nghiệm đơn giản nhất là kỹ thuật trực quan: chọn hình dạng xu hướng dựa trên biểu diễn đồ họa của một chuỗi - một đường đứt đoạn. Trong thực tế, sự phụ thuộc tuyến tính được sử dụng thường xuyên hơn so với parabolic, do tính đơn giản của nó. THỐNG KÊ KINH TẾ - XÃ HỘI Chủ đề 9. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ VÀ CHỈ SỐ KINH TẾ - XÃ HỘI SỬ DỤNG TRONG QUY ĐỊNH CỦA NHÀ NƯỚC 9.1. Khái niệm thống kê kinh tế - xã hội, đối tượng và phương pháp thống kê Thống kê kinh tế - xã hội là một ngành khoa học nghiên cứu các đặc điểm định lượng của các hiện tượng và quá trình hàng loạt trong nền kinh tế và xã hội. Dữ liệu thống kê kinh tế - xã hội cung cấp một mô tả định lượng có hệ thống về các quá trình kinh tế và xã hội khác nhau diễn ra trong xã hội. Ngành học này bao gồm các phần như thống kê nhân khẩu - xã hội, thống kê mức sống dân cư, thống kê lao động và việc làm, thống kê giá cả, thống kê đầu tư, thống kê tài sản quốc gia, thống kê các ngành khác nhau (giao thông, xây dựng, dân số, nông nghiệp, v.v.). . Các chỉ tiêu sau được sử dụng trong thống kê kinh tế - xã hội: - các chỉ báo về động lực giá cả; - các chỉ tiêu về khối lượng và giá thành của sản phẩm chế tạo; - các chỉ số về số lượng và thành phần dân số; - các chỉ số về mức sống của dân cư; - các chỉ số về thu nhập và chi phí của dân số; - các chỉ tiêu về lao động, nguồn lực vật chất và tài chính; - các chỉ số về năng suất và tiền lương; - các chỉ số về sự sẵn có của vốn cố định và vốn lưu động; - các chỉ số kinh tế vĩ mô. Các chỉ tiêu trên được tính toán bằng nhiều phương pháp khác nhau, sử dụng các công cụ của lý thuyết tổng hợp về thống kê. Một điều kiện quan trọng trong phương pháp thống kê là đảm bảo tính so sánh được của dữ liệu trong thời gian, không gian và quốc tế. Như vậy, đối tượng của thống kê kinh tế - xã hội là việc nghiên cứu các chỉ tiêu kinh tế - xã hội trong điều kiện địa điểm và thời gian cụ thể, phân tích các động thái của chúng và các mối quan hệ quan trọng nhất. Nhiệm vụ chính của thống kê kinh tế - xã hội là: - cung cấp thông tin cần thiết cho các cơ quan nhà nước để đưa ra các quyết định phù hợp trong lĩnh vực hình thành chính sách kinh tế - xã hội và các chương trình của nhà nước; - thông báo cho tất cả những người quan tâm và các tổ chức về tình trạng của nền kinh tế và lĩnh vực xã hội của nhà nước và các nhóm dân cư; - cung cấp số liệu về kết quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cho các cơ quan nghiên cứu, các tổ chức chính trị - xã hội. Nhiệm vụ thống kê kinh tế - xã hội được liệt kê có quan hệ mật thiết với việc thực hiện chương trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong thống kê kinh tế - xã hội hiện đại, các chỉ tiêu về tình hình kinh tế được coi trọng, phản ánh sự thay đổi của khối lượng sản xuất tổng sản phẩm quốc nội (GDP) tùy thuộc vào sự tăng hoặc giảm của mức độ sử dụng năng lực và kết quả là thay đổi trong nhu cầu của người tiêu dùng. Các chỉ số tăng trưởng kinh tế chỉ ra sự thay đổi của khối lượng sản xuất GDP do tăng năng lực sản xuất, thu hút đầu tư và tăng năng suất lao động. Bên cạnh những nhiệm vụ trên, một nhiệm vụ quan trọng của thống kê kinh tế - xã hội là phân tích ngân sách nhà nước, nghiên cứu cơ cấu, động thái, nguồn hình thành và hướng chi tiêu. Về vấn đề này, các chỉ tiêu tuyệt đối và tương đối khác nhau được sử dụng, bao gồm tỷ lệ thâm hụt ngân sách nhà nước trên GDP để đánh giá hiệu quả của chính sách tài khóa và tiền tệ. Một nhiệm vụ khác không kém phần quan trọng là nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ lệ tiết kiệm. Các yếu tố đó là quy mô lãi suất ngân hàng, lượng thu nhập khả dụng, khả năng sinh lời của tiền gửi, v.v. Hiện nay, quan hệ kinh tế đối ngoại đang phát triển tích cực ở Nga, do đó, người ta ngày càng quan tâm đến các số liệu thống kê đáng tin cậy về ngoại thương, theo dõi thống kê tỷ giá hối đoái và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến động thái của tỷ giá hối đoái. Nhiệm vụ quan trọng tiếp theo của thống kê kinh tế - xã hội là phân tích hoạt động của thị trường tiền tệ và chứng khoán và tác động của chúng đến việc hình thành các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô khác nhau. Về vấn đề này, các cơ quan thống kê có nghĩa vụ dựa trên một hệ thống chỉ tiêu thống kê liên kết với nhau, thể hiện một cách toàn diện và đầy đủ mối quan hệ giữa các hiện tượng kinh tế - xã hội, thu thập, xử lý và phân tích sâu hơn tất cả các thông tin cần thiết cho việc xây dựng chính sách và ra quyết định quản lý- làm trong lĩnh vực kinh tế và đời sống xã hội của xã hội. Nghiên cứu nguồn lực lao động, vật chất và tài chính của đất nước là một nhiệm vụ quan trọng khác của thống kê kinh tế - xã hội, được giải quyết bằng hệ thống tài khoản quốc gia bằng cách lập bảng cân đối tài sản và công nợ. Quan trắc và giám sát hiện trạng môi trường cũng là trách nhiệm của cơ quan thống kê, cơ quan thống kê phải theo dõi sự cạn kiệt của tài nguyên thiên nhiên và cung cấp thông tin cần thiết về tình trạng tài nguyên thiên nhiên và điều kiện tiêu thụ chúng. Hệ thống thông tin thống kê bao gồm thông tin, mô tả và phân tích các hiện tượng và quá trình kinh tế như: - cơ cấu và sự phát triển của các nguồn lực kinh tế của đất nước; - dân số, các chỉ số quan trọng nhất của sinh sản; - kết quả của quá trình kinh tế, tốc độ tăng trưởng kinh tế; - phân phối thu nhập; - các yếu tố ảnh hưởng đến lạm phát; - việc làm và thất nghiệp và các yếu tố ảnh hưởng đến chúng; - động lực của mức sống dân cư, tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ; thu nhập và tiết kiệm; - quy trình đầu tư, hiệu quả của các nguồn tài trợ; hoạt động của hệ thống tài chính: giao dịch tài chính, ngân sách nhà nước, nợ tài chính, thị trường chứng khoán; trạng thái của môi trường. Nói đến phương pháp luận thống kê trong nghiên cứu đời sống kinh tế - xã hội của xã hội, cần lưu ý rằng nó phải dựa trên những khái niệm và định nghĩa đã được xây dựng một cách khoa học, phản ánh các quá trình, hiện tượng, cơ chế của môi trường kinh tế - xã hội đã được nghiên cứu. Cốt lõi của một phân tích được tổ chức một cách khoa học là các phương pháp của lý thuyết chung về thống kê, cũng như phương pháp số dư. 9.2. Thẻ điểm và tổ chức thống kê kinh tế Áp dụng các phương pháp và công cụ thống kê để nghiên cứu một loại hiện tượng kinh tế nào đó và toàn bộ nền kinh tế nói chung, chúng ta thu được số liệu thống kê là số hoặc hình. Chúng không nên được coi là số toán học, vì các con số, số liệu được sử dụng trong thống kê không trừu tượng, tức là chúng đặc trưng cho dữ liệu thống kê như là các chỉ số thống kê. Trong thống kê kinh tế, các chỉ số kinh tế là tổng hợp dữ liệu phản ánh bất kỳ hiện tượng hoặc quá trình kinh tế nào. Đối tượng của thống kê kinh tế là nền kinh tế nước ta, trong đó tất cả các quá trình, hiện tượng được nghiên cứu không cô lập mà có mối liên hệ với nhau, do đó, tất cả các chỉ tiêu thống kê đặc trưng cho các hiện tượng và quá trình này cũng không cô lập. Như vậy, tất cả các chỉ tiêu thống kê có mối liên hệ với nhau và tạo thành một hệ thống chỉ tiêu thống kê. Hệ thống chỉ tiêu thống kê là tập hợp các chỉ tiêu thống kê có mối quan hệ với nhau, có cấu trúc đơn cấp và đa cấp nhằm giải quyết một vấn đề thống kê cụ thể [1]. Hệ thống chỉ tiêu thống kê kinh tế là cơ sở chỉ tiêu thống kê của nền kinh tế, được hình thành để giải thích nhiều vấn đề kinh tế và có một số mối liên hệ nhất định với cơ cấu riêng của nó. Vì tất cả các chỉ số của hệ thống được kết nối với nhau, bất kỳ chỉ số nào chưa biết đều có thể được tính toán khi biết các chỉ số cấu thành khác của nó. Hệ thống chỉ tiêu thống kê kinh tế bao quát mọi mặt kinh tế của xã hội ở nhiều cấp độ: quốc gia, khu vực - tầm vĩ mô; doanh nghiệp, công ty, hiệp hội, gia đình, hộ gia đình - cấp vi mô. Hệ thống chỉ tiêu thống kê kinh tế nhằm giải quyết các nhiệm vụ sau: - thể hiện trong một cấu hình liên kết với nhau, cấu trúc hoạt động của nền kinh tế Liên bang Nga; - xác định các nhiệm vụ chính của việc phân tích các quá trình diễn ra trong nền kinh tế Nga; - thiết lập một hệ thống các chỉ số cần thiết để phân tích ở cả cấp liên bang và khu vực, có tính đến kinh nghiệm trong nước và thế giới, các khuyến nghị của các tổ chức kinh tế quốc tế; - lập luận các cách tiếp cận hiện đại đối với phương pháp tổ chức thông tin thống kê; - phát triển một tập hợp các phương pháp thống kê dựa trên mặt nội dung của bản thân phân tích kinh tế. Quá trình nghiên cứu các hiện tượng và quá trình kinh tế thông qua hệ thống chỉ tiêu của thống kê kinh tế được gọi là nghiên cứu thống kê. Hệ thống chỉ tiêu thống kê kinh tế có các đặc điểm sau: - Có tính chất lịch sử: điều kiện sống của dân cư và xã hội đang thay đổi - các chỉ tiêu thống kê của một hệ thống kinh tế nhất định cũng thay đổi; - Bộ phương pháp tính toán các chỉ tiêu thống kê không ngừng được cải tiến. Dựa trên hệ thống chỉ tiêu thống kê kinh tế, đảm bảo khả năng sẵn sàng giải quyết các vấn đề của nền kinh tế cao hơn. Có sự phân loại các loại chỉ tiêu thống kê sau đây. Theo phạm vi bao phủ của từng đơn vị dân số: - các chỉ số thống kê riêng lẻ đặc trưng cho một đơn vị riêng biệt của tổng thể thống kê; - các chỉ tiêu thống kê tóm tắt, được chia thành các chỉ tiêu thống kê thể tích, được tính bằng cách tổng hợp các chỉ tiêu thống kê riêng lẻ và đặc trưng cho tổng khối lượng của thuộc tính; - các chỉ số thống kê được tính toán bằng nhiều công thức khác nhau và được thiết kế để giải quyết tất cả các loại vấn đề phân tích. Yếu tố thời gian: - các chỉ tiêu thống kê mang tính thời điểm, được thiết lập và cố định cho một ngày nhất định; - thống kê khoảng thời gian, được thiết lập trong một khoảng thời gian nhất định. Về mặt từ ngữ: - các chỉ tiêu tuyệt đối đặc trưng cho giá trị tuyệt đối của các hiện tượng và quá trình kinh tế, phản ánh các đặc điểm nhất thời của chúng; - các chỉ tiêu tương đối thể hiện sự cân bằng giữa các đặc trưng định lượng của các quá trình và hiện tượng kinh tế, được tính bằng cách chia một chỉ tiêu tuyệt đối này cho một chỉ tiêu tuyệt đối khác; - chỉ tiêu thống kê trung bình là đặc trưng định lượng khái quát của một thuộc tính trong tổng thể thống kê, trong những hoàn cảnh nhất định, cũng như trong những điều kiện cụ thể về địa điểm và thời gian. Xem xét các chỉ số kinh tế - xã hội chính của Liên bang Nga cho năm 2002 (Bảng 9.1), do Ủy ban Thống kê Nhà nước Nga trình bày. Bảng 9.1 Các chỉ tiêu kinh tế xã hội chính của Liên bang Nga năm 2002 
Tất cả các hoạt động thu thập, xử lý thông tin sơ cấp về tình trạng của các tổ chức kinh tế được giao cho cơ quan thống kê nhà nước của Liên bang Nga. Một khâu thiết yếu trong tổ chức thống kê kinh tế là thu thập dữ liệu sơ cấp từ tất cả các thực thể kinh tế (doanh nghiệp, tổ chức, công ty). Đồng thời, các phương pháp thu thập chủ yếu là kế toán và báo cáo thống kê, lập sổ đăng ký, tổng điều tra dân số và kinh tế, điều tra mẫu, ... Thông tin kế toán chiếm một lượng đáng kể trong tất cả các thông tin thu thập được. Nhiệm vụ của thống kê kinh tế là đưa số liệu kế toán thu thập được phù hợp với yêu cầu của thống kê kinh tế. Các cơ quan thống kê nên áp dụng một hệ thống đã được thiết lập để thu thập dữ liệu sơ cấp bằng cách hình thành một hệ thống hiệu quả để truyền và lưu trữ thông tin bằng các phương tiện truyền thông hiện đại và công nghệ máy tính. Thống kê kinh tế cung cấp một phương pháp mô tả định lượng các hiện tượng và quá trình đang nghiên cứu, dựa trên các phân loại kinh tế, bao gồm việc xác định các tiêu chí để phân bố tổng dân số thành các nhóm đồng nhất. Việc phân loại như vậy giúp xác định các đặc tính định lượng của các nhóm riêng lẻ, cũng như trọng lượng riêng của chúng. Ngoài ra, phân loại kinh tế giúp tổ chức dữ liệu và tạo cơ sở để mã hóa nó. Mối quan hệ giữa thống kê kinh tế và kế toán có tính chất song phương: thông tin kế toán được sử dụng để tính toán tổng hợp các chỉ tiêu thống kê; các nguyên tắc và yêu cầu của thống kê kinh tế được tính đến khi lập sơ đồ tài khoản và biểu mẫu báo cáo kế toán. Dữ liệu sơ cấp thu được từ các nguồn khác nhau cuối cùng được xử lý để tính toán các chỉ số tóm tắt. 9.3. Kí hiệu trong thống kê Tổ chức nghiên cứu thống kê các hiện tượng kinh tế - xã hội hàng loạt, thống kê hình thành các khái niệm và phạm trù thống kê ban đầu, các hệ thống ký hiệu khác nhau. Chúng bao gồm hệ thống chỉ tiêu, hệ thống đơn vị đo lường, hệ thống phân nhóm và phân loại, hệ thống tài khoản quốc gia, hệ thống tài liệu thống nhất, v.v. Phương pháp luận thống kê là một tập hợp các nguyên tắc chung và phương pháp nghiên cứu thống kê, cơ sở của nó là sử dụng các hệ thống ký hiệu chung. Hệ thống chỉ tiêu trong thống kê được hiểu là danh sách các chỉ tiêu được ràng buộc bởi sự thống nhất về mặt ngữ nghĩa và tuân theo một lôgic xây dựng nhất định đặc trưng cho các hiện tượng, phạm trù kinh tế - xã hội trong mối quan hệ tương hỗ của chúng. Các chỉ tiêu thống kê có đánh giá định tính và định lượng. Một điều kiện không thể thiếu để phân tích một chỉ số định lượng là nó tuân thủ hệ thống đơn vị đo lường thống nhất của OKEI, bao gồm danh sách các tiêu chuẩn để đo lường các thước đo, trọng lượng, chiều dài, thể tích và các đặc điểm khác vốn có trong các đối tượng nghiên cứu được áp dụng trong quốc gia. Một nghiên cứu thống kê toàn diện về các quá trình và hiện tượng kinh tế - xã hội có hiệu quả cao nhất nếu nó dựa trên một hệ thống các nhóm. Hệ thống phân nhóm là một loạt các nhóm thống kê có liên quan với nhau theo những đặc điểm có ý nghĩa nhất, phản ánh toàn diện những khía cạnh quan trọng nhất của sự vật hiện tượng đang nghiên cứu. Nếu việc phân nhóm dựa trên một số đặc điểm, thì việc phân nhóm như vậy được gọi là phức tạp. Tuỳ theo đặc điểm phân nhóm mà người ta phân biệt các nhóm theo đặc điểm định lượng và định tính. Trong thực hành thống kê, một nhà nghiên cứu thường phải đối mặt với thực tế là một thuộc tính định tính có một số lượng lớn các loại và dường như không thích hợp để liệt kê tất cả chúng, ví dụ, các loại tài sản cố định, phạm vi hàng hóa và sản phẩm, nghề nghiệp của công nhân và nhân viên, v.v ... Trong những trường hợp này, việc phân loại giống được xây dựng, tức là tiến hành phân bố có hệ thống các đối tượng quan sát được bằng thống kê thành các lớp (nhóm). Phân loại thường được hiểu là sự phân biệt ổn định của các đơn vị quan sát, được sử dụng trong một thời gian dài. Việc phân loại có thể chịu những thay đổi ít nhiều đáng kể khi nó trở nên cần thiết để phản ánh những thay đổi đã xảy ra trong đối tượng quan sát. Các phân loại được chấp thuận, như một quy luật, như một tiêu chuẩn quốc gia hoặc quốc tế. Do đó, bộ phân loại được tạo ra - danh sách được mã hóa của một tập hợp các đặc điểm định tính mô tả hiện tượng đang nghiên cứu. Chúng tôi liệt kê những điều quan trọng nhất trong số đó. OKATO - công cụ phân loại các đối tượng của sự phân chia hành chính - lãnh thổ bằng tiếng Nga - được thiết kế để đảm bảo độ tin cậy, khả năng so sánh và xử lý tự động thông tin trong lĩnh vực thống kê. Đối tượng phân loại trong OKATO là các nước cộng hòa, lãnh thổ, khu vực, thành phố có ý nghĩa liên bang, khu tự trị, quận, huyện, thành phố, v.v. OKVED - công cụ phân loại toàn tiếng Nga về các loại hoạt động kinh tế - nhằm phân loại và mã hóa các loại hoạt động kinh tế và thông tin về chúng. OKVED được sử dụng trong việc thực hiện giám sát thống kê nhà nước về sự phát triển của các quá trình kinh tế theo loại hoạt động, trong việc chuẩn bị thông tin thống kê để so sánh ở cấp độ quốc tế. OKOGU - công cụ phân loại toàn tiếng Nga về các cơ quan công quyền và hành chính - được thiết kế để hợp lý hóa và hệ thống hóa thông tin về các cơ quan công quyền và hành chính, để thực hiện kế toán thống kê và cung cấp các quan sát thống kê của nhà nước. OKFS - công cụ phân loại toàn tiếng Nga về các hình thức sở hữu - nhằm mục đích hình thành các nguồn thông tin, sổ đăng ký, sổ đăng ký và địa chính chứa thông tin về các đối tượng của luật dân sự, để giải quyết các vấn đề phân tích trong lĩnh vực thống kê. Các đối tượng của phân loại OKFS là các hình thức sở hữu. OKOPF - công cụ phân loại toàn tiếng Nga về các hình thức tổ chức và luật pháp - cũng được thiết kế để giải quyết các vấn đề phân tích trong lĩnh vực thống kê. Đối tượng phân loại của OKOPF là các hình thức tổ chức và pháp lý. OKSM - công cụ phân loại các quốc gia trên thế giới hoàn toàn bằng tiếng Nga - được thiết kế để xác định các quốc gia. Đối tượng phân loại của OKSM là các quốc gia có chủ quyền hoặc bất kỳ vùng lãnh thổ nào khác có các đặc điểm chính trị, kinh tế, địa lý hoặc lịch sử. Tất cả các bộ phân loại trên là một phần của Hệ thống phân loại và mã hóa thống nhất cho thông tin kỹ thuật, kinh tế và xã hội của Liên bang Nga (USCC) và được phát triển theo khuôn khổ quy định có hiệu lực tại Liên bang Nga và được hài hòa với Phân loại thống kê được thông qua trong Cộng đồng Kinh tế Châu Âu. Khi phát triển các bộ phân loại này, một phương pháp phân loại theo thứ bậc và một phương pháp mã hóa tuần tự được sử dụng. Liên quan đến việc chuyển đổi sang hệ thống kế toán và thống kê được chấp nhận trong thông lệ quốc tế ở Nga, Sổ đăng ký Nhà nước Thống nhất (sổ đăng ký) của các doanh nghiệp, tổ chức, cơ quan và hiệp hội - USREO đã được thành lập và đang hoạt động. Mục đích của việc tạo ra nó là để đảm bảo một nhà nước thống nhất kế toán doanh nghiệp và tổ chức, hình thành một quỹ thông tin. Phần quan trọng nhất của quỹ thông tin - phân loại - bao gồm phân loại các đối tượng phù hợp với các bảng phân loại toàn tiếng Nga ở trên. Quỹ thông tin USREO bao gồm ba phần: xác định, tham chiếu và kinh tế. Phần nhận dạng là mã đăng ký của đối tượng, duy nhất cho toàn bộ không gian thông tin của Nga; tài liệu tham khảo chứa thông tin về tên người đứng đầu, địa chỉ của đối tượng, số điện thoại, ... kinh tế chứa các chỉ số đặc trưng cho đối tượng. Do đó, hệ thống ký hiệu được áp dụng trong thống kê nhà nước là tiêu chuẩn chính thức của Liên bang Nga và được sử dụng để giải quyết các vấn đề phân tích; chúng là cơ sở cho phương pháp luận để thu thập và xử lý thông tin thống kê cho cả nhu cầu nội bộ và để so sánh ở cấp độ quốc tế. 9.4. Các chỉ số thống kê được sử dụng trong quy định của nhà nước Một trong những chức năng chủ yếu của nhà nước trong xã hội hiện đại là điều tiết các quá trình của đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. Các nhiệm vụ chính của điều tiết nhà nước là tăng hiệu quả của nền kinh tế và mức sống của dân cư. Để giải quyết những vấn đề kinh tế - xã hội mà xã hội đang phải đối mặt, thống kê đưa ra một hệ thống chỉ tiêu tổng hợp đặc trưng cho tất cả các khía cạnh của các quá trình kinh tế và xã hội đang diễn ra trên thế giới xung quanh chúng ta. Nhiều công việc đang được thực hiện trong lĩnh vực thống kê và trong lĩnh vực cải thiện hệ thống chỉ tiêu đặc trưng cho mức độ và động lực phát triển của nền kinh tế và lĩnh vực xã hội. Tiêu chí về hiệu quả của nền kinh tế là tỷ lệ tối ưu của thu nhập quốc dân được sản xuất ra hoặc giá trị gia tăng của nó so với các nguồn lực đã sử dụng của lực lượng lao động và tài sản sản xuất. Chỉ tiêu tổng quát về hiệu quả đo lường kết quả đạt được của nền sản xuất xã hội với chi phí hoặc nguồn lực thực tế. Vì mục đích này, lượng thu nhập quốc dân được sản xuất, được biểu thị bằng giá thực tế, thường được sử dụng. Thu nhập quốc dân đóng vai trò là nguồn hình thành ngân sách nhà nước, lưu thông tiền tệ trong nước, chi trả các khoản thanh toán quốc tế, ... Một chỉ tiêu tổng hợp tính theo thu nhập quốc dân có thể xác lập chi phí thực tế trên một đơn vị chi phí mới được tạo ra. một phần của tổng sản phẩm xã hội, trên cơ sở đó, với sự trợ giúp của cân bằng liên ngành, xác định tỷ trọng giữa các vùng, hệ số chi phí trực tiếp và gián tiếp trên một đơn vị sản phẩm nhất định, giá thành và cơ cấu khu vực của tổng sản phẩm xã hội, v.v. Chỉ tiêu hiệu quả kinh tế được tính trên cơ sở chi phí, phản ánh mức chi phí thực tế hàng năm để sản xuất ra một đơn vị thu nhập quốc dân. Nó cho biết sức lao động sống, nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu đã bỏ ra để sản xuất ra thu nhập quốc dân là bao nhiêu. Đặc điểm cụ thể của hiệu quả sử dụng sức lao động của con người được thể hiện bằng sự kết hợp của các chỉ tiêu sau: - năng suất lao động xã hội; - mức độ phức tạp của sản phẩm và công trình; - tỷ lệ giữa tốc độ tăng năng suất và tiền lương; - sử dụng quỹ thời gian làm việc. Có một số lượng lớn các chỉ tiêu đặc trưng cho tiến bộ kỹ thuật, tình hình sử dụng vốn cố định và vốn lưu động. Các chỉ tiêu hiệu quả về chi phí của tài sản sản xuất bao gồm cường độ vật chất của tổng sản phẩm xã hội. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng các nguồn lực của tài sản sản xuất bao gồm thu nhập quốc dân sản xuất ra trên một đơn vị tài sản cố định, lợi nhuận trên một đơn vị tài sản cố định và tốc độ luân chuyển của vốn lưu động. Hiệu quả của tiến bộ kỹ thuật được đặc trưng bởi sự gia tăng thu nhập quốc dân được sản xuất trên một đơn vị sự gia tăng của tổng tài sản sản xuất, thời gian hoàn vốn của các khoản chi phí vốn cho việc giới thiệu công nghệ mới. Việc phân tích trạng thái của thị trường chứng khoán có tầm quan trọng lớn trong quy định của nhà nước. Các chỉ số thị trường chứng khoán được tính theo loại của chúng, chẳng hạn như cổ phiếu, trái phiếu, ... Các chỉ số thị trường chứng khoán xác định động thái của giá cổ phiếu, chúng có thể được tính hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, hàng quý, nửa năm, hàng năm. Các chỉ số thị trường chứng khoán cho phép bạn so sánh sự thay đổi giá trong các phân khúc thị trường khác nhau và đưa ra kết luận về lĩnh vực nào trong số đó mang lại lợi nhuận cao nhất cho các nhà đầu tư vào thời điểm hiện tại. Trong điều kiện của nền kinh tế hiện đại, việc phân tích các động thái của giá cả hàng hoá và dịch vụ có ý nghĩa thiết thực rất quan trọng. Các chỉ số đặc trưng cho quá trình lạm phát trên thị trường hàng tiêu dùng được sử dụng để giải quyết nhiều vấn đề kinh tế. Để đánh giá động thái của giá cả đối với hàng hóa, chỉ số giá tiêu dùng được sử dụng. Nó giúp đánh giá lạm phát, lập chỉ số thu nhập, xác định chi phí sản xuất hiện tại. Phương pháp tính toán chỉ số này giống nhau đối với nhiều quốc gia, điều này cho phép so sánh quốc tế. Ngoài ra, đối với sự điều tiết của nhà nước đối với các quá trình trong nền kinh tế, chỉ số giảm phát được sử dụng để đánh giá mức độ lạm phát của toàn bộ hàng hóa được sản xuất và tiêu dùng trong nước, đồng thời tính đến các khoản đầu tư, xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ. Các khía cạnh khác nhau của đời sống công nghiệp và xã hội của đất nước được đặc trưng bởi các chỉ số thống kê về mức sống của dân số. Nhiệm vụ của nhà nước điều tiết mức sống của dân cư là nghiên cứu các mô hình và xu hướng của mức sống này. Các phần chính của hệ thống chỉ tiêu về mức sống bao gồm chỉ tiêu về thu nhập của dân cư, chỉ số về chi tiêu và tiêu dùng của dân cư, chỉ số về khu vực dịch vụ, điều kiện làm việc và nghỉ ngơi, chỉ số về nhân khẩu học. Thu nhập = earnings! dân số được đặc trưng bởi tiền lương bằng tiền, đóng góp của dân cư, thu nhập thực tế của dân cư, cơ cấu và động lực của họ. Nghiên cứu các chỉ tiêu về chi tiêu và tiêu dùng của dân cư, họ xem xét ngân sách gia đình, tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ thực phẩm và phi thực phẩm, cơ cấu và động lực của chúng. Các chỉ số của khu vực dịch vụ bao gồm kim ngạch thương mại, cung cấp nhà ở, dịch vụ tiêu dùng và xã hội, các chỉ số về chăm sóc sức khỏe, giáo dục, văn hóa, v.v. Điều kiện làm việc và nghỉ ngơi đặc trưng cho việc làm của dân số, thời lượng ngày làm việc, số tuần, kỳ nghỉ . Các chỉ số nhân khẩu học bao gồm tỷ lệ sinh, tỷ lệ chết, tuổi thọ trung bình, v.v. Nhiệm vụ quan trọng nhất của điều tiết nhà nước là đảm bảo sự cân đối chính xác và tránh sự lệch lạc giữa các thành phần của nền kinh tế, xây dựng các kế hoạch dài hạn cho sự phát triển của nền kinh tế và các lĩnh vực xã hội. Thống kê đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ này trên cơ sở cung cấp thông tin sâu sắc và đa dạng về thực trạng các quan hệ kinh tế - xã hội trong xã hội, về các xu hướng, tồn tại và sự lệch lạc trong sự phát triển của các yếu tố, lĩnh vực riêng lẻ của nền kinh tế và xã hội. quả cầu. Chuyên đề 10. KẾ TOÁN QUỐC GIA VÀ HỆ THỐNG TÀI KHOẢN QUỐC GIA 10.1. Phương pháp luận thống kê về kế toán quốc gia Đối tượng của kế toán quốc gia là nền kinh tế đất nước. Đối tượng của kế toán quốc gia là thống kê mô tả thực trạng và sự phát triển của nền kinh tế đất nước bằng cách sử dụng hệ thống các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô và tài khoản quốc gia được hình thành từ chúng, các bảng cân đối liên ngành và các bảng khác. Từ "kế toán" trong ngữ cảnh này phản ánh mối liên hệ của hệ thống các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô với kế toán. Điều này giải thích việc sử dụng các nguyên tắc kế toán cơ bản trong kế toán quốc gia: biểu hiện giá trị của tất cả các chỉ tiêu, phương pháp cân đối, phương pháp ghi sổ kép, giả định về thời gian hoạt động không giới hạn của nền kinh tế. Kế toán quốc gia tập trung vào nền kinh tế thị trường, các cơ chế và thể chế của nó. Cơ sở lý luận của kế toán quốc gia là sự thừa nhận sự bình đẳng của mọi hình thức sở hữu, tính chất thị trường hình thành giá cả dựa trên cạnh tranh, mong muốn sinh lợi tự nhiên của mọi người. Kế toán quốc gia dựa trên nền tảng kinh tế thị trường, có sự điều tiết chủ động của nhà nước. Nhà nước trong hệ thống tài khoản quốc gia được đại diện bởi một khu vực độc lập cung cấp các dịch vụ phi thị trường (miễn phí) cho người dân và phân phối và phân phối lại thu nhập theo các nguyên tắc công bằng kinh tế và xã hội. Hệ thống Tài khoản Quốc gia (SNA), tập trung vào nhà nước phúc lợi, làm cho chính sách xã hội của nhà nước trở nên "cởi mở", cho thấy các dòng tiền của việc phân phối lại thu nhập, tức là, kế toán quốc gia hướng tới một nền kinh tế mở bao gồm cả quốc tế rộng lớn. quan hệ kinh tế. Một nền kinh tế như vậy có đặc điểm là tự do đi lại qua biên giới quốc gia không chỉ đối với hàng hóa và dịch vụ mà còn đối với các yếu tố sản xuất: lao động, vốn, tinh thần kinh doanh, đầu tư, công nghệ mới, v.v. Kế toán quốc gia là một hệ thống hoạt động thực tiễn được tạo ra trên cơ sở và phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế của SNA, phù hợp với điều kiện quốc gia chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường. Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA) là hệ thống kế toán tương ứng với nền kinh tế thị trường quốc gia, ở tầm vĩ mô được thể hiện bằng hệ thống các chỉ tiêu thống kê có liên quan với nhau, được xây dựng dưới dạng một tập hợp các tài khoản và bảng cân đối cụ thể đặc trưng cho kết quả. của hoạt động kinh tế, cấu trúc của nền kinh tế và các mối liên kết quan trọng nhất của các mắt xích của nó. Hệ thống kế toán quốc gia sử dụng hai loại đơn vị phân loại: đơn vị hoạt động và đơn vị thể chế, được nhóm theo ngành và lĩnh vực thể chế. Các lĩnh vực thể chế chính: - hộ gia đình có nguồn tài trợ chi phí là tiền lương, thu nhập từ tài sản, thu nhập từ hoạt động sản xuất, chuyển nhượng từ nhà nước, v.v ...; - các tổ chức phi lợi nhuận phục vụ hộ gia đình. Chúng bao gồm các tổ chức công đoàn, tổ chức tôn giáo, đảng phái và các phong trào chính trị - xã hội, các tổ chức công cộng được tài trợ bởi hội phí của hội viên và các khoản đóng góp tự nguyện. Họ cung cấp các dịch vụ đáp ứng các nhu cầu đặc biệt của các hộ gia đình; - các thể chế nhà nước, bao gồm các cơ quan nhà nước và cơ quan tự quản địa phương, các quỹ ngoài ngân sách của nhà nước. Doanh nghiệp được tài trợ từ ngân sách, sản xuất sản phẩm hoặc dịch vụ được chuyển đến tay người tiêu dùng miễn phí hoặc với giá không đáng kể về mặt kinh tế; - các tổ chức tài chính bao gồm Ngân hàng Trung ương, các ngân hàng thương mại, quỹ bảo hiểm ngoài quốc doanh, các công ty đầu tư, v.v ... Sản xuất các dịch vụ tài chính, chủ yếu là trung gian tài chính, nguồn tài chính là tiền thu được từ các dịch vụ được cung cấp, bán trên thị trường cạnh tranh; - các doanh nghiệp phi tài chính - các đơn vị thể chế sản xuất các sản phẩm và dịch vụ phi tài chính được bán trên thị trường với giá hợp lý về mặt kinh tế và trang trải chi phí của họ từ lợi nhuận nhận được. Thuật ngữ "phần còn lại của thế giới" được sử dụng để mô tả các mối quan hệ quốc tế. Các loại hoạt động kinh tế được xác định bởi bộ phân loại OKVED bằng cách nhập một doanh nghiệp, tổ chức trong USREO. Kế toán quốc gia nghiên cứu nền kinh tế như một hệ thống tài sản và nợ phải trả. Tài sản kinh tế được đặc trưng bởi các đặc điểm sau: - chủ thể của nền kinh tế có quyền sở hữu đối với tài sản; - việc thực hiện quyền tài sản này cho phép chủ thể của nền kinh tế nhận hoặc hy vọng nhận được thu nhập hoặc các lợi ích kinh tế khác; - tài sản có định giá, tức là đo lường tiền tệ. Tài sản được chia thành tài chính và phi tài chính. Tài sản tài chính không có cơ sở vật chất quyết định giá trị của chúng. Một tài sản tài chính của một đơn vị đối lập với một khoản nợ phải trả tài chính của một đơn vị khác. Tài sản tài chính bao gồm tiền mặt và tiền gửi, cho vay, chứng khoán (tín phiếu, trái phiếu), cổ phiếu, hợp đồng bảo hiểm. Tài sản phi tài chính1 được chia thành hai nhóm: hữu hình và vô hình; được sản xuất và không được sản xuất. Tất cả các khái niệm trên về kế toán quốc gia được mô tả bằng các chỉ tiêu và các tài khoản quốc gia do chúng hình thành. Các chỉ số và tài khoản quốc gia tạo thành một hệ thống mà chúng được kết nối với nhau và bổ sung cho nhau, và nhìn chung mô tả chính xác và toàn diện nền kinh tế của đất nước. Các tài khoản chính của hệ thống tài khoản quốc gia là: - tài khoản tạo thu nhập (Bảng 10.1); Bảng 10.1 Tài khoản tạo thu nhập 
- tài khoản phân phối thu nhập (Bảng 10.2); Bảng 10.2 Tài khoản phân phối thu nhập 
- tài khoản cho việc sử dụng thu nhập (Bảng 10.3); Bảng 10.3 Tài khoản sử dụng thu nhập 
- tài khoản chi phí vốn (Bảng 10.4). Bảng 10.4 Tài khoản chi phí vốn 
Trình tự hình thành các chỉ tiêu tài khoản quốc gia tương ứng với trình tự các giai đoạn của chu kỳ tái sản xuất. 10.2. Thống kê các chỉ tiêu kinh tế - xã hội ở tầm vĩ mô Có nhiều chỉ tiêu kinh tế và xã hội đặc trưng cho đời sống của đất nước ở tầm vĩ mô. Chúng bao gồm tổng sản phẩm quốc nội, tổng hoặc bình quân đầu người, tổng thu nhập quốc dân, tốc độ tăng trưởng kinh tế, quốc gia sự giàu có, nợ công, đồng đô la Mỹ so với đồng rúp (do Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga ấn định), số người thất nghiệp đã đăng ký, v.v. Trong tất cả các chỉ tiêu kinh tế - xã hội trên, quan trọng nhất là chỉ tiêu tổng sản phẩm quốc nội của Nhà nước, có thể được tính theo nhiều cách (tùy theo từng khâu sản xuất): - phương thức sản xuất (ở khâu sản xuất giá trị gia tăng) - xác định giá trị GDP là hiệu số giữa tổng sản lượng đầu ra và tiêu dùng trung gian, hoặc là tổng giá trị gia tăng của tất cả các ngành và lĩnh vực của nền kinh tế . Đây là cách tính GDP được sản xuất ra; - phương pháp phân phối (được sản xuất ở khâu phân phối sản phẩm sản xuất ra) - là tổng thu nhập của các yếu tố sản xuất, thu được là kết quả tổng hợp các khoản thu nhập từ lao động (tiền công và các khoản phải trả, phí, thu nhập tự nhiên, hoa hồng, v.v.), thu nhập từ tài sản (lợi nhuận, tiền cho thuê, cổ tức, v.v.), thu nhập hỗn hợp (thu nhập của người làm nghề tự do, thu nhập từ nông nghiệp, tự kinh doanh, v.v.). Phương pháp này tính toán GDP được phân phối; - phương pháp sử dụng cuối cùng (về chi phí) - là kết quả của việc tổng hợp chi phí của tất cả các tác nhân kinh tế sử dụng nó (doanh nghiệp, hộ gia đình, công dân nước ngoài, tiểu bang), tức là GDP = P + I + W + E, trong đó R - chi tiêu tiêu dùng cá nhân của hộ gia đình cho hàng hóa lâu bền; I - các khoản đầu tư gộp (các khoản đầu tư của doanh nghiệp vào việc mua thiết bị và xây dựng mới, không bao gồm nhà ở); Z - mua hàng hóa và dịch vụ của chính phủ (chi tiêu cho giáo dục, chăm sóc sức khỏe, quân đội, v.v.); E - xuất khẩu ròng (chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu của nhà nước). GDP có thể được tính theo cả yếu tố và giá thị trường. Giá yếu tố được xác định bằng giá của các chi phí của tất cả các yếu tố sản xuất để tạo ra hàng hóa và dịch vụ, tức là giá của người sản xuất, bao gồm chi phí sản xuất và lợi nhuận. Giá thị trường là tổng của giá nhân tố và thuế gián thu (thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế hải quan, v.v.) trừ đi các khoản trợ cấp, bao gồm các khoản thu vô cớ từ nhà nước và các nguồn khác cho sản phẩm, nhập khẩu, bồi thường thiệt hại, v.v. . Ở Nga, GDP và tổng sản phẩm quốc dân (GNP) hiện được tính theo phương pháp sản xuất, tức là GDP là tổng giá trị gia tăng của các ngành và lĩnh vực của nền kinh tế, tính thuế ròng đối với sản phẩm (không bao gồm trợ cấp). Chỉ số quan trọng nhất tiếp theo là thu nhập quốc dân của quốc gia, được tính bằng cách trừ đi khấu hao trong tổng sản phẩm quốc dân. Đồng thời, thu nhập quốc dân ròng (NNI) được tính bằng tổng thu nhập quốc dân và chuyển khoản ròng từ nước ngoài (viện trợ nhân đạo, quà tặng, tài trợ, v.v.) trừ đi chuyển khoản ròng ra nước ngoài. Tổng sản phẩm quốc dân (GNP) cho biết giá trị của sản phẩm cuối cùng được tạo ra bởi các yếu tố sản xuất thuộc sở hữu của công dân của một quốc gia nhất định, ngay cả khi họ sống ở các quốc gia khác. GNP = GDP + NFD, trong đó NFD là thu nhập có yếu tố ròng từ nước ngoài, tức là phần chênh lệch giữa thu nhập mà công dân của một quốc gia nhất định nhận được ở nước ngoài và thu nhập của người nước ngoài nhận được trên lãnh thổ của quốc gia này. Để phân tích tình hình kinh tế - xã hội trong nước, cần phân nhóm các chỉ tiêu sau:
Bạn cũng có thể phân nhóm theo các tiêu chí khác nếu cần. Động thái của các chỉ tiêu kết quả hoạt động kinh tế được nghiên cứu bằng cách tính toán các chỉ tiêu khối lượng vật chất tương ứng theo công thức 
trong đó q0P0 là giá trị thực tế của tổng sản lượng, tổng sản phẩm quốc nội, thu nhập quốc dân trong kỳ gốc; q1P0 - chi phí của các chỉ tiêu tương tự của kỳ báo cáo theo giá của kỳ gốc. Trong nền kinh tế thị trường, giá cả hàng hóa và dịch vụ không ngừng tăng lên. Vấn đề chính nảy sinh trong việc tính toán các chỉ số là việc đánh giá lại các chỉ tiêu chi phí của kỳ báo cáo theo giá của kỳ gốc. Vì lạm phát là một quá trình không đồng đều, nên thực tế không thể tính lại giá của từng loại hàng hóa và dịch vụ thành giá so sánh với thời kỳ gốc. Về lý thuyết thống kê, có ba phương pháp chính để chuyển đổi các chỉ tiêu của tổng sản phẩm quốc nội và thu nhập quốc dân thành giá so sánh với thời kỳ gốc: sử dụng phương pháp đánh giá trực tiếp khối lượng sản xuất hàng hoá, dịch vụ theo giá của kỳ gốc; thông qua việc đánh giá lại bất kỳ thành phần nào của tổng sản phẩm quốc nội và thu nhập quốc dân bằng cách sử dụng các chỉ số liên quan; dựa trên chỉ số giá tiêu dùng. Phương pháp đầu tiên rất khó tính toán. Nó thường được sử dụng nhiều nhất trong hệ thống quản lý theo kế hoạch. Bản chất của nó nằm ở chỗ, khối lượng vật chất của sản lượng (về mặt vật chất) được nhân với giá tương ứng của thời kỳ gốc. Phương pháp này cho phép bạn xem xét chi tiết động lực thay đổi giá hàng hóa và dịch vụ, nhưng nhược điểm của nó là cần phải thường xuyên thay đổi giá cơ sở và cũng có vấn đề về khả năng so sánh của hàng hóa và dịch vụ của cùng tên do sự thay đổi về chất lượng của chúng (đối với các năm sản xuất khác nhau), buộc phải tìm kiếm một tập hợp các sản phẩm đại diện sẽ xác định chỉ số giá tổng hợp, và điều này cũng rất bất tiện và khó khăn. Phương pháp thứ hai không chính xác và phức tạp như phương pháp thứ nhất, bao gồm việc các yếu tố của tổng sản phẩm quốc nội và thu nhập quốc dân được quy đổi thành giá so sánh bằng cách chia cho chỉ số thích hợp, tức là khi đánh giá lại sản phẩm xây dựng, chỉ số đầu tư vốn được sử dụng khi đánh giá lại máy móc, thiết bị - chỉ số giá máy móc thiết bị, ... Phương pháp tính lại này đòi hỏi cơ sở khá rộng để tính các chỉ số giá tương ứng. Phương pháp thứ ba trong số các phương pháp liệt kê, được xây dựng trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng, là phương pháp đơn giản nhất, không hoàn toàn chính xác, nhưng thuận tiện cho việc tính giá so sánh và được sử dụng ở hầu hết các nước phát triển. Tuy nhiên, phương pháp này không tính đến động thái thay đổi giá cả đối với dịch vụ công và đầu tư, đối với hoạt động xuất nhập khẩu, đối với tư liệu sản xuất trong các lĩnh vực khác của nền kinh tế. 10.3. thống kê tài sản quốc gia Một phần quan trọng trong thống kê kinh tế là phần thống kê tài sản quốc gia. Của cải quốc gia là tập hợp các tài sản hữu hình và vô hình tích lũy được tạo ra bởi lao động của tất cả các thế hệ trước, thuộc về quốc gia hoặc cư dân của quốc gia đó và nằm trong lãnh thổ kinh tế của quốc gia này và bên ngoài quốc gia đó (tài sản quốc gia), cũng như được khám phá và tham gia trong sự luân chuyển kinh tế của các nguồn tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên khác [2]. Thống kê của cải quốc gia giúp thu thập và phân tích dữ liệu của tất cả các bộ phận của nó nói chung và từng loại riêng biệt, trên cơ sở đó có thể xác định được các dòng chảy chính của cải quốc gia, hoạt động đầu tư của các ngành riêng lẻ trong nền kinh tế, mức độ tính thanh khoản của các tài sản tài chính của họ, và nhiều hơn thế nữa. Dữ liệu thống kê thu được về sự giàu có của quốc gia đưa ra đánh giá kinh tế của quốc gia nói chung, tình trạng tài sản của quốc gia đó, cũng như tiềm năng kinh tế của đất nước đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế như thế nào. Khi xem xét và phân tích dữ liệu thống kê có thể xác định được tiềm năng, cơ hội có thể chấp nhận được cho sự phát triển hơn nữa của đất nước. Các yếu tố cấu thành của cải quốc gia: tài nguyên thiên nhiên (đất đai, khoáng sản, tài nguyên năng lượng, rừng và động vật hoang dã), được hạch toán và tham gia vào doanh thu. Là một đặc điểm đặc trưng của tài nguyên thiên nhiên, có thể phân biệt chúng là những lợi ích không tái tạo. Khi có được dữ liệu thống kê về tài nguyên thiên nhiên, bạn có thể: - xây dựng hệ thống chỉ tiêu về sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên; - phân tích công việc của các biện pháp bảo vệ môi trường, đánh giá hiệu quả của công việc của họ; - xác định số lượng nguồn lực tài chính sẽ cần thiết cho các mục đích môi trường; - Phân tích mức độ ảnh hưởng của yếu tố con người đến môi trường tự nhiên, cũng như mức độ ảnh hưởng của môi trường đến chất lượng mức sống của dân cư: - nguồn vật chất có được do lao động tích lũy. Nguồn lực vật chất có thể được sản xuất bất cứ lúc nào, do đó chúng là hàng hóa có thể tái sản xuất; tài sản quốc gia - được hình thành trong quá trình sản xuất, nó bao gồm: - tài sản cố định (nhà cửa, công trình, phương tiện, máy móc, thiết bị, v.v.). Số liệu thống kê tài sản cố định đặc trưng cho tình trạng chung, triển vọng phát triển tài sản cố định trong cả nước và riêng từng ngành; - vốn lưu động (kho dự trữ sản xuất - nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu, phụ tùng thay thế; sản phẩm dở dang; thành phẩm, dự trữ vật tư, v.v.); - Tài sản cá nhân. Số liệu thống kê của cải quốc gia được sử dụng để đánh giá mức độ phát triển kinh tế; - tiềm lực khoa học và kỹ thuật được tích lũy; - tiềm năng trí tuệ. Vì vậy, của cải quốc gia bao gồm giá trị của tất cả các tài sản sản xuất và phi sản xuất của nhà nước, cổ phiếu, dự trữ, tài sản cá nhân và công cộng. Trong một số trường hợp, của cải quốc gia bao gồm trình độ khoa học kỹ thuật và kinh nghiệm của người lao động. Của cải quốc gia bao gồm sản phẩm tích lũy của lao động trong quá khứ, bao gồm cả hàng tiêu dùng và tài nguyên thiên nhiên được tính đến và tham gia vào quá trình luân chuyển kinh tế. Là một phần của cải quốc gia, các kho dự trữ và dự trữ được hạch toán riêng tùy theo nơi xác định và thời gian cất giữ. Dự trữ vàng của quốc gia và dự trữ cho nhu cầu quốc phòng của quốc gia cũng được tính đến riêng. Tính toán của cải quốc gia được thực hiện theo giá hiện hành và so sánh được tại thời điểm hiện tại. Các chỉ tiêu thống kê về sự giàu có của quốc gia thể hiện trình độ phát triển của quốc gia trên phạm vi quốc tế. 10.4. Xây dựng sự cân bằng cho toàn bộ các khu vực Việc xây dựng bảng cân đối kế toán và phân loại các vùng của Nga, phân tích sự khác biệt của chúng theo các chỉ số phát triển kinh tế xã hội khác nhau đã trở thành một trong những lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trong nền kinh tế khu vực đang phát triển nhanh chóng của Nga. Thuật ngữ tương tự - "khu vực" - mô tả các hệ thống kinh tế - xã hội hoàn toàn không thể so sánh được về quy mô hoạt động, hướng phát triển, định hướng chính trị, do đó, việc xây dựng một hệ thống kinh tế xã hội làm điểm xuất phát, điều kiện để phân tích kinh tế vùng hệ thống và xây dựng sự cân bằng cho các khu vực nói chung. Khi nghiên cứu sự phân hoá các vùng của Nga, trước hết cần phải lựa chọn những nhân tố quyết định đặc thù của tình hình kinh tế - xã hội của vùng. Cần nhấn mạnh rằng các chính quyền địa phương ở cấp vùng chỉ bắt đầu xây dựng các kế hoạch và chương trình phát triển kinh tế ở cấp vùng vào thời kỳ hậu Xô Viết. Trên thực tế, họ không có truyền thống, kỹ năng hay kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Trong điều kiện của hệ thống kinh tế và chính trị tập trung của Liên Xô, chính quyền địa phương là một bộ phận trong cấu trúc của hệ thống kinh tế và chính trị tập trung. Trong hệ thống kế hoạch hoá tập trung của nền kinh tế, các chính quyền địa phương hoàn toàn phụ thuộc vào các bộ trung ương, các xí nghiệp trực thuộc trung ương và các cơ cấu đảng. Trách nhiệm của chính quyền địa phương bao gồm việc cung cấp cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội theo các tiêu chuẩn do trung ương thiết lập, nhiệm vụ xây dựng sự cân bằng khu vực là thứ yếu. Việc hình thành vấn đề phân tích tình hình kinh tế của các vùng chỉ trở nên phù hợp trong điều kiện phát triển thời hậu Xô Viết, khi các chính quyền địa phương có cơ hội tác động tích cực đến các quá trình phát triển kinh tế ở cấp vùng. Nhìn chung, sự phát triển của các cân đối vùng là điều kiện để thích ứng hiệu quả với các điều kiện địa phương của chính sách xã hội được phát triển ở cấp liên bang (chính sách hưu trí, chương trình việc làm, chương trình nhà ở, các tiêu chuẩn liên bang trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, giáo dục, bảo trợ xã hội của dân số). Việc lựa chọn các chỉ số để xây dựng cân đối tình hình kinh tế - xã hội của các vùng, tập trung vào việc lựa chọn phương thức thực hiện chính sách xã hội là một nhiệm vụ khá khó khăn. Việc sử dụng một chỉ tiêu làm tổng sản phẩm khu vực ngụ ý cải tiến phương pháp tính toán và xây dựng hệ thống hạch toán hoạt động kinh tế của các vùng trong hệ thống chỉ tiêu tài khoản quốc gia. Khi sử dụng chỉ số này ở cấp khu vực, cần nghiên cứu các khía cạnh lý thuyết và phương pháp luận của mối quan hệ (GRP), sản lượng bình quân đầu người và mức độ phúc lợi. Đối với hầu hết các chính phủ liên bang, việc có một hệ thống tài khoản kinh tế khu vực tương thích với Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA) là rất quan trọng. Theo quy định, tài khoản kinh tế của các khu vực được bao gồm trong SNA như một bộ phận hợp thành. Cho đến nay, SNA là công cụ hợp lý và được công nhận chung duy nhất để phân tích kinh tế vĩ mô của nền kinh tế thực, bao gồm cả nền kinh tế khu vực. Chỉ số trung tâm của tài khoản khu vực là tổng sản phẩm quốc nội được sản xuất trong khu vực. Ở Nga, chỉ tiêu này (tổng sản phẩm khu vực - GRP) chỉ được tính ở cấp độ các đối tượng của Liên bang Nga. Cơ sở phương pháp luận cho các tính toán đang được phát triển. Các khuyến nghị chính thức về sự phát triển của hệ thống tài khoản kinh tế khu vực, cũng như về thành phần của các tài khoản đó, vẫn chưa được công bố. Rõ ràng là việc nghiên cứu sự khác biệt giữa các khu vực trong sự phát triển kinh tế của Nga không thể được thực hiện chỉ dựa trên một chỉ số kết quả - GRP. Sự khác biệt thực tế có thể được ước tính là kết quả của việc xây dựng cân bằng khu vực và phân tích quá trình kinh tế theo khu vực, có thể được mô tả San hệ thống tài khoản kinh tế của vùng. Khi xây dựng tài khoản kinh tế của các vùng, một hệ thống các chỉ tiêu chính được lựa chọn để phản ánh tình hình kinh tế vĩ mô chung của vùng, tình hình thực tế của khu vực, hệ thống tài chính ngân sách. Chúng tôi có thể đề xuất hệ thống chỉ số sau để xây dựng cân bằng khu vực. Các chỉ số vĩ mô và khu vực thực tế: GRP / bình quân đầu người (nghìn rúp); khối lượng sản lượng công nghiệp / đầu người (nghìn rúp); sản xuất nông nghiệp / bình quân đầu người (nghìn rúp); tỷ trọng dân số thành thị trong tổng dân số (tính bằng%); đầu tư vào vốn cố định / bình quân đầu người (nghìn rúp); vốn đầu tư nước ngoài / bình quân đầu người (USD); lượng xuất khẩu / bình quân đầu người (nghìn rúp); kim ngạch thương mại bán lẻ / đầu người (nghìn rúp); chỉ số giá tiêu dùng (tính theo%; tháng XNUMX năm tương ứng); thu nhập tiền mặt / bình quân đầu người (nghìn rúp); sức mua của thu nhập bằng tiền (tính bằng%); mức độ thất nghiệp chung (tính bằng%); tỷ lệ hộ nghèo (tính bằng%). Hệ thống tài chính và ngân sách: thâm hụt ngân sách được gọi là GRP (tính bằng%); tỷ trọng thu từ thuế trong thu ngân sách (tính theo%); tỷ lệ lợi nhuận trên các loại hoạt động kinh tế chính, được gọi là GRP (tính bằng%); tỷ trọng của các doanh nghiệp làm ăn thua lỗ (tính bằng%); tỷ trọng các khoản phải trả quá hạn, gọi tắt là GRP (tính bằng%); số lượng tổ chức tín dụng đang hoạt động trên 10 doanh nghiệp; tỷ trọng đầu tư tín dụng liên quan đến GRP (tính bằng%); tỷ trọng nợ quá hạn đối với các khoản cho vay trong tổng khối lượng các khoản cho vay (tính bằng phần trăm); tỷ trọng tài khoản vãng lai và tài khoản thanh toán của doanh nghiệp, gọi tắt là GRP (tính bằng%); tiền gửi hộ gia đình được gọi là GRP (tính bằng%); mua tiền tệ / bình quân đầu người (nghìn rúp); doanh số bán tiền tệ / bình quân đầu người (nghìn rúp). Hệ thống chỉ tiêu được đề xuất là một sơ đồ thống nhất để thu thập, mô tả và liên kết các luồng thông tin thống kê chính, được thể hiện bằng các chỉ số kinh tế vĩ mô đặc trưng cho các kết quả và tỷ trọng quan trọng nhất của nền kinh tế. sự phát triển của các vùng. Với sự giúp đỡ của họ, cân bằng khu vực có thể được biểu diễn dưới dạng một loạt các bảng thể hiện các nguồn lực và việc sử dụng thu nhập vật chất và lợi ích của các khu vực. Các bảng bổ trợ cho phép bạn tinh chỉnh các chỉ số tổng hợp riêng lẻ theo một tiêu chí cụ thể. Chúng được sử dụng cho mục đích cân bằng giữa các ngân sách, phát triển các tiêu chuẩn về tài chính ngân sách, là một phần của các tham số chính của dự thảo ngân sách liên bang. Chủ đề 11. THỐNG KÊ TIÊU CHUẨN DÂN SỐ, LAO ĐỘNG VÀ SỐNG 11.1. Thống kê dân số, việc làm và thất nghiệp Dân số hoạt động kinh tế (lực lượng lao động) là bộ phận dân cư cung cấp sức lao động cần thiết cho việc sản xuất hàng hoá và dịch vụ. Dân số hoạt động kinh tế được chia thành có việc làm và thất nghiệp và khác nhau tùy theo đối tượng khảo sát. Tỷ lệ dân số hoạt động kinh tế trong tổng dân số là mức độ hoạt động kinh tế của dân số. Những người có việc làm bao gồm nữ và nam trên 18 tuổi, cũng như những người dưới mười sáu tuổi, những người trong thời gian được xem xét: - thực hiện công việc cho thuê để được trả thù lao trên cơ sở toàn thời gian hoặc bán thời gian, cũng như các công việc tạo thu nhập khác một cách độc lập hoặc cho cá nhân công dân, bất kể thời điểm nhận tiền trực tiếp hoặc thu nhập cho vị trí của họ. Những người đã đăng ký thất nghiệp làm các công việc công ích nhận được thông qua dịch vụ việc làm, cũng như học sinh, sinh viên làm công việc nông nghiệp được trả công trong các cơ sở giáo dục không được tính vào thành phần lao động có việc làm; - nghỉ việc tạm thời do ốm đau hoặc thương tật; chăm sóc bệnh nhân; nghỉ phép hàng năm hoặc những ngày nghỉ phép; nghỉ bù hoặc thời gian không nghỉ; tiền làm thêm giờ hoặc làm việc vào các ngày nghỉ lễ (cuối tuần); làm việc theo một lịch trình đặc biệt; đang dự trữ (khi làm việc trong giao thông vận tải); nghỉ việc mang thai, sinh con và chăm sóc con theo luật định; đào tạo, bồi dưỡng ngoài nơi làm việc; bỏ học; nghỉ việc không lương hoặc có lương theo sáng kiến của chính quyền; đình công, các lý do tương tự khác; - đã làm việc không lương trong một doanh nghiệp gia đình. Những người thất nghiệp bao gồm những người trên 16 tuổi, trong thời gian được xem xét: - không có việc làm (nghề nghiệp sinh lời); - được tìm kiếm việc làm, tức là đã nộp đơn vào các dịch vụ việc làm của nhà nước hoặc thương mại, được sử dụng hoặc đăng quảng cáo trên báo chí, được áp dụng trực tiếp cho việc quản lý doanh nghiệp (người sử dụng lao động), sử dụng các mối quan hệ cá nhân hoặc thực hiện các bước để tổ chức công việc kinh doanh của riêng họ; đã sẵn sàng để đi làm. Khi đề cập đến người thất nghiệp, phải đáp ứng đồng thời cả ba tiêu chí. Những người thất nghiệp cũng bao gồm những người học theo hướng dịch vụ việc làm. Học sinh, sinh viên, người hưu trí và người khuyết tật được tính là thất nghiệp nếu họ đang tìm kiếm việc làm và sẵn sàng bắt đầu công việc đó, phù hợp với các tiêu chí đã liệt kê. Người thất nghiệp bao gồm những người không có việc làm, đăng ký với dịch vụ việc làm với tư cách là người tìm việc hoặc được công nhận là thất nghiệp. Tỷ lệ thất nghiệp trong dân số hoạt động kinh tế là tỷ lệ thất nghiệp. Thời gian thất nghiệp là khoảng thời gian một người đang tìm kiếm việc làm (kể từ thời điểm bắt đầu tìm kiếm việc làm cho đến khi có việc làm), sử dụng bất kỳ phương tiện nào. Thông tin về người thất nghiệp có thể được đặc trưng bởi cả hai chỉ tiêu tuyệt đối và tương đối. Số người thất nghiệp tuyệt đối là một chỉ số mang tính thời điểm vào đầu mỗi tháng. Trong tháng có các biến động: bao nhiêu người thất nghiệp bỏ đăng ký, tuyển dụng, nghỉ hưu sớm, cử đi học nghề, có việc làm sau khi học xong nghề. Thành phần thất nghiệp có thể được đặc trưng bởi trình độ học vấn, giới tính, nơi cư trú. Các chỉ số tương đối bao gồm tỷ lệ thất nghiệp trong tổng số công dân thất nghiệp có thể đăng ký với dịch vụ việc làm và tỷ lệ phần trăm những người đang nhận trợ cấp thất nghiệp. Số người thất nghiệp và có việc làm bình quân được tính cho tháng, quý, năm. Tỷ lệ thất nghiệp được tính theo công thức sau: 
Hệ số này phản ánh mức độ không thỏa mãn cầu về lao động được trả công hoặc cung lao động vượt cầu. Ngoài tỷ lệ thất nghiệp chung (tiêu chuẩn), các chỉ số khác được sử dụng để đặc trưng cho các khía cạnh khác nhau của nó, chẳng hạn như tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên, phụ nữ thất nghiệp trong thời gian dài, v.v. Tỷ lệ chuẩn thường được tính cho một thời kỳ nhất định, trong trường hợp đó là chỉ tiêu bình quân hàng tháng (hàng năm) về số người thất nghiệp và có việc làm. Ngoài ra, hệ số tiêu chuẩn có thể được xác định vào một ngày cụ thể. Đối với điều này, dữ liệu tuyệt đối về số người thất nghiệp và việc làm vào ngày đó được lấy. Có nhiều phương pháp chi tiết và phức tạp hơn để tính toán tỷ lệ thất nghiệp, giúp thiết lập mức dư cung lao động thực tế so với cầu. Đặc biệt, chúng bao gồm tỷ lệ thất nghiệp tương đương với công việc toàn thời gian. Để định lượng việc làm, thống kê sử dụng các chỉ số đặc biệt, tuyệt đối và tương đối. Các chỉ tiêu tuyệt đối phản ánh tiềm năng kinh tế, khả năng phát triển kinh tế của đất nước, do lao động có việc làm là yếu tố chính của quá trình sản xuất. Các chỉ tiêu tuyệt đối bao gồm số người làm việc trong nền kinh tế quốc dân; phân phối của những người làm việc trong nền kinh tế quốc dân; cuộc đua- phân bố lao động theo lĩnh vực và lĩnh vực của nền kinh tế, giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn; số người trong độ tuổi lao động làm việc trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế, v.v. Các chỉ số tương đối đặc trưng cho mức độ tham gia vào hoạt động kinh tế của dân số nói chung và các nhóm tuổi riêng lẻ. Đó là các chỉ tiêu như tỷ lệ có việc làm của dân số, tỷ lệ có việc làm của nguồn lao động, tỷ lệ có việc làm của dân số trong độ tuổi lao động, tỷ lệ có việc làm của dân số trong độ tuổi lao động. Tỷ lệ việc làm của dân số được xác định theo công thức Kzn = (Szn / S) 1000, trong đó Szn - số người có việc làm; S là tổng dân số. Hệ số trả thêm sức lao động được xác định theo công thức 
trong đó TR là số lượng nguồn lao động. Hệ số này có thể được coi là hẹp hơn - chỉ liên quan đến khái niệm tuổi lao động: Kzntv \ u1000d (Szn / Stv) XNUMX, trong đó Stv là dân số trong độ tuổi lao động. Do không phải tất cả dân số trong độ tuổi lao động đều có thể khỏe mạnh vì lý do sức khỏe, nên việc xác định mức độ tham gia của dân số trong độ tuổi lao động vào nền kinh tế là rất quan trọng. Vì vậy, tỷ lệ việc làm của nhóm dân số có khả năng làm việc phải được tính bằng tỷ số của nhóm dân số có khả năng làm việc trên tổng số của nó. Hệ số này càng gần 1 thì dân số có thể trạng tham gia vào hoạt động lao động càng nhiều. Nếu nó được trừ đi cho 1, thì chúng ta nhận được tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động không có việc làm trong bất kỳ lĩnh vực nào của nền kinh tế. Nên đo lường mức độ tham gia vào hoạt động lao động của dân số trong độ tuổi nghỉ hưu. Để làm điều này, bạn cần chia số người đang làm việc trong độ tuổi nghỉ hưu cho tổng số của họ. Tỷ lệ này cho thấy tỷ lệ người trong độ tuổi nghỉ hưu được sử dụng trong hoạt động lao động. 11.2. thống kê năng suất lao động Năng suất lao động - khối lượng sản xuất trên một công nhân. Để đo lường năng suất lao động, người ta sử dụng hai chỉ tiêu chính là sản lượng và cường độ lao động. Cường độ lao động - chi phí thời gian lao động để sản xuất một đơn vị sản lượng. Sản lượng là lượng sản phẩm được sản xuất trên một đơn vị thời gian của một công nhân trung bình. Có các phương pháp sau để xác định sản lượng: - tự nhiên (khối lượng sản xuất được đo bằng đơn vị vật chất); - Giá cả; - lao động, hoặc phương pháp bình thường hóa thời gian làm việc. Trong thống kê, có hai lĩnh vực nghiên cứu về năng suất lao động. Hướng thứ nhất chỉ xác định năng suất của lao động nhanh, tức là chỉ tính đến lao động trực tiếp mà người lao động bỏ ra để sản xuất một lượng đầu ra nhất định. Hướng thứ hai quyết định năng suất lao động trên phạm vi cả nước, gọi là năng suất lao động xã hội. Việc sử dụng số liệu thống kê trong nghiên cứu, xác định năng suất lao động cho phép bạn giải quyết các vấn đề sau: - tìm ra các chỉ tiêu chính đặc trưng cho mức độ và động lực của năng suất lao động; - nghiên cứu tác động của sự thay đổi năng suất lao động đến sự thay đổi của khối lượng sản phẩm (công trình, dịch vụ) và chi phí thời gian lao động; - phân tích tác động của các hoàn cảnh khác nhau đến mức độ và động lực của năng suất lao động. Số liệu thống kê về năng suất lao động giúp xác định được: ngành nào phát triển nhất cả nước, ngành nào kém phát triển hơn; ngành sản xuất nào cần nhà nước hỗ trợ; cách phân bổ các nguồn tài chính dự kiến sử dụng để phát triển sản xuất trong nước. Khi phân tích các số liệu thống kê về năng suất lao động có thể xác định được các chỉ tiêu chủ yếu của hiệu quả sản xuất: các chỉ số chung: - sản xuất các sản phẩm ròng, trên một đơn vị chi phí tài nguyên; - lợi nhuận trên một đơn vị tổng chi phí; - chi phí trên một đồng rúp của các sản phẩm có thể bán được trên thị trường; - lợi nhuận của sản xuất; - tỷ trọng tăng trưởng do tăng cường sản xuất; - hiệu quả kinh tế quốc dân của việc sử dụng các đơn vị sản xuất; các chỉ tiêu hiệu quả lao động: - tốc độ tăng năng suất lao động; - tỷ trọng của tăng trưởng sản xuất do tăng năng suất lao động; - giải phóng người lao động tuyệt đối và tương đối; - Hệ số sử dụng quỹ thời gian lao động hữu ích (phụ thuộc vào năng suất lao động và tổ chức sản xuất); - cường độ lao động của một đơn vị sản xuất - một chỉ số nghịch với sự phát triển; - cường độ tiền lương của một đơn vị sản xuất; các chỉ số hiệu suất sử dụng tài sản sản xuất: - lợi tức về tài sản; - hoàn trả tài sản của phần hoạt động của quỹ; - khả năng sinh lời của tài sản cố định; - cường độ vốn của sản phẩm; - hệ số sử dụng của các loại nguyên vật liệu và thiết bị quan trọng nhất; các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính: - vòng quay của vốn lưu động; - khả năng sinh lời của vốn lưu động; - giải phóng vốn lưu động tương đối; - các khoản đầu tư vốn cụ thể trên một đơn vị công suất hoặc trên một đơn vị sản lượng; - khả năng sinh lời của các khoản đầu tư vốn; - thời gian hoàn vốn của các khoản đầu tư vốn; vân vân. Năng suất lao động là chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của việc sử dụng nguồn lao động. Chỉ tiêu của lao động là năng suất của nó. Tăng năng suất lao động có tầm quan trọng lớn về mặt kinh tế, xã hội và cần được tính toán ở tầm vi mô và tầm vĩ mô (trên phạm vi cả nước). Theo quan điểm này, tăng năng suất lao động có nghĩa là: - tăng trưởng của sản phẩm quốc dân, thu nhập; - tăng trưởng của tích lũy tư bản và tiêu dùng tư bản (để tái sản xuất mở rộng); - nâng cao mức sống của đất nước và giải quyết các vấn đề xã hội; - phát triển đất nước, tăng trưởng kinh tế, củng cố quyền lực của nhà nước. Tăng năng suất lao động trong doanh nghiệp (cấp vi mô) cho phép: - giảm chi phí sản xuất và tiêu thụ sản phẩm (nếu tốc độ tăng năng suất lao động vượt quá tiền lương); - tăng lợi nhuận (tăng lương cho nhân viên của xí nghiệp); - thực hiện tái thiết bị kỹ thuật; - tăng khả năng cạnh tranh và đảm bảo ổn định tài chính. Khi nghiên cứu số liệu thống kê, có thể xác định các nhân tố chính của hiệu quả sản xuất: - các nguồn chính làm tăng hiệu quả: giảm cường độ lao động, cường độ vật chất, cường độ vốn sản xuất; sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, tiết kiệm thời gian và nâng cao chất lượng sản phẩm; - những phương hướng chủ yếu của phát triển và cải tiến sản xuất: đẩy nhanh tiến bộ khoa học và công nghệ, nâng cao trình độ kinh tế kỹ thuật của sản xuất, cải tiến cơ cấu sản xuất, đưa ra các phương án tổ chức mới, cải tiến phương thức quản lý; - mức độ thực hiện trong hệ thống quản lý sản xuất. Tùy thuộc vào bản chất của ảnh hưởng, các yếu tố bên trong và bên ngoài được phân biệt. Các yếu tố bên trong bao gồm sự phát triển của các loại sản phẩm mới, cơ giới hóa, tự động hóa sản xuất, sự ra đời của các công nghệ tiên tiến. Các yếu tố bên ngoài phản ánh sự hoàn thiện của cơ cấu ngành sản xuất, nhà nước, chính sách kinh tế và xã hội, sự hình thành các quan hệ thị trường, sự phát triển của cơ sở hạ tầng thị trường. 11.3. Thống kê về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số Mức sống của dân cư là một phạm trù kinh tế - xã hội. Mặc dù không có định nghĩa duy nhất cho khái niệm này trong các tài liệu kinh tế, nó vẫn có thể được định nghĩa là việc cung cấp cho cư dân của đất nước những của cải vật chất cần thiết cho cuộc sống. Do không có một chỉ tiêu tổng quát nào đặc trưng cho mức sống của dân cư, một số chỉ tiêu thống kê được tính toán để phân tích, phản ánh các khía cạnh khác nhau của loại này và được nhóm lại thành các khối chính sau đây [3]: - các chỉ số về thu nhập của dân cư; - các chỉ tiêu về chi phí và tiêu dùng của cải vật chất và dịch vụ của dân cư; - tiết kiệm; - các chỉ số về tài sản tích lũy và khả năng cung cấp nhà ở của dân số; - các chỉ số phân biệt thu nhập của dân cư, mức độ và giới hạn nghèo đói; - đặc điểm nhân khẩu học xã hội; - Đánh giá khái quát về mức sống của dân cư. Để phân tích thống kê và đánh giá mức sống của dân cư, người ta sử dụng nhiều chỉ tiêu khác nhau như tổng sản phẩm quốc nội, thu nhập quốc dân và thu nhập thực tế bình quân đầu người, nhà ở, giá trị thương mại, v.v. , nhưng vẫn ảnh hưởng đến mức sống của các chỉ số dân số như tỷ lệ sinh và tử, tuổi thọ trung bình của dân số cả nước, v.v. Chất lượng cuộc sống của dân số phụ thuộc trực tiếp vào mức độ của nó. Với mức sống của dân cư tăng lên thì thu nhập của dân cư cũng tăng theo, do đó, việc cung cấp của cải vật chất cho dân cư sẽ tăng lên và chất lượng cuộc sống cũng tăng lên. “Chất lượng cuộc sống” theo nghĩa rộng là sự thỏa mãn của người dân đối với cuộc sống của họ về các nhu cầu và lợi ích khác nhau. Khái niệm này bao gồm các đặc điểm và chỉ số của mức sống như một phạm trù kinh tế, điều kiện làm việc và nghỉ ngơi, điều kiện nhà ở, bảo đảm và an sinh xã hội, thực thi pháp luật và tôn trọng các quyền cá nhân, điều kiện tự nhiên và khí hậu, các chỉ số về bảo tồn môi trường, sự sẵn có thời gian rảnh rỗi và khả năng tận dụng nó., cuối cùng là cảm giác chủ quan về sự yên bình, thoải mái và ổn định [4]. Ngày nay, ngay cả khi chưa có số liệu thống kê, rõ ràng việc chuyển đổi toàn bộ nền kinh tế nước ta sang hình thức quản lý thị trường chủ yếu được thực hiện với chi phí của lĩnh vực xã hội, biểu hiện rõ ràng là tình hình nhân khẩu học ngày càng xấu đi và suy giảm mức độ và chất lượng cuộc sống của đại bộ phận dân cư. Ngày càng có nhiều người suy giảm sức khỏe, các chỉ số chính của đất nước như tỷ lệ sinh giảm, tuổi thọ giảm nhanh, nhưng quan trọng nhất là dân số Nga đang già đi, và kéo theo đó là lực lượng lao động. Mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số phụ thuộc trực tiếp vào khả năng thoả mãn nhu cầu của con người, và như bạn đã biết, để thoả mãn những nhu cầu cơ bản không đổi, một người cần có một mức thu nhập nhất định không đổi. Thu nhập chính của người dân Liên bang Nga là tiền lương. Tiền lương là một bộ phận cấu thành thu nhập của người lao động mà người lao động nhận được trong quá trình hoạt động lao động. Ngoài tiền lương, mức thu nhập và chất lượng cuộc sống của dân cư còn phụ thuộc vào an sinh xã hội, mức độ sẵn có của hàng hóa và dịch vụ vật chất, tinh thần, cũng như trình độ học vấn của các tầng lớp nhân dân chính trong nước, v.v. Việc sử dụng số liệu thống kê trong nghiên cứu mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số cho phép chúng ta giải quyết nhiều vấn đề, trong đó chủ yếu là thu được các số liệu thống kê về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số để cải thiện chúng. Nhiệm vụ của thống kê mức sống dân cư như sau: - xây dựng hệ thống các chỉ số đánh giá một cách khách quan, tin cậy và toàn diện về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số; - phân tích thống kê về các động lực của mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số; - xác định các hoàn cảnh ảnh hưởng đến sự thay đổi mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số; - xác định các xu hướng và mô hình thay đổi chính về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số; - phân tích sự chênh lệch của các chỉ số về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số theo vùng; - xác định mức độ đáp ứng nhu cầu của người dân trong nước về tài nguyên vật chất và dịch vụ so với định mức tiêu dùng đã thiết lập; - cải tiến hệ thống nguồn thu thập thông tin thống kê về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số; - xác định các chỉ số về mức độ và chất lượng cuộc sống của dân số, các chỉ số này sẽ được kết nối với nhau. Để giải quyết vấn đề sau, năm 1992, Trung tâm Nghiên cứu và Dự báo Kinh tế đã đề xuất một hệ thống các chỉ tiêu cơ bản về mức sống của dân cư [5]: - các chỉ số chung; - thu nhập của dân cư; - tiêu dùng và chi tiêu của dân cư; - tiết kiệm tiền của dân cư; - tài sản và nhà ở tích lũy được; - sự phân hóa xã hội của dân cư; - các bộ phận dân cư có thu nhập thấp. 11.4. Thống kê thu nhập và tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ của dân cư Như bạn đã biết, thu nhập của dân cư phụ thuộc hoàn toàn vào tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ và ngược lại. Nhiệm vụ quan trọng của thống kê xã hội là xác định cơ cấu tiêu dùng của dân cư trên cơ sở tư liệu từ các nghiên cứu mẫu có hệ thống về ngân sách hộ gia đình. Thông thường cơ cấu này được quyết định bởi cơ cấu chi tiêu tiêu dùng của dân cư. Là một phần của các chi phí này, các khu vực chi phí sau được phân biệt: thực phẩm, đôi khi có thể tách đồ uống có cồn, các sản phẩm phi thực phẩm và thanh toán cho các dịch vụ. Thu nhập và tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ của dân cư là một trong những đặc điểm chính trong phân tích mức sống của dân cư. Như một chỉ số, mức sống được tính bằng thu nhập tiền tệ của mỗi người hoặc gia đình. Nếu thu nhập tăng thì tiêu dùng hàng hoá và dịch vụ tăng, do đó chất lượng hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng tăng lên. Thống kê nghiên cứu số lượng và thành phần thu nhập, cơ cấu, động thái của thu nhập nói chung đối với toàn dân cũng như trong bối cảnh các vùng lãnh thổ, các ngành kinh tế, các loại hộ gia đình và các nhóm xã hội của đất nước. Nếu mức tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ giảm, thì bạn cần chú ý đến thu nhập. Thu nhập giảm dẫn đến sức mua của dân cư giảm, kéo theo đó là giảm chi tiêu. Các chi phí thực hiện để mua hàng hoá và dịch vụ được gọi là chi tiêu tiêu dùng của dân cư. Thống kê nghiên cứu mức độ, mức độ, động lực và cơ cấu chi tiêu của người tiêu dùng. Số liệu thống kê về thu nhập và chi tiêu của dân cư cung cấp cơ sở thông tin để phân tích tình trạng chung của nền kinh tế và mức sống, xây dựng các chính sách xã hội và thuế, và đánh giá khả năng mở rộng quá trình đầu tư bằng cách huy động dự trữ nội bộ. Để số liệu thống kê được chính xác nhất thì khi tính toán cần nắm rõ cơ cấu thu nhập. Cơ cấu thu nhập của dân cư được xây dựng như sau: thu nhập yếu tố: - lương; - thu nhập từ hoạt động kinh doanh; - thu nhập từ tài sản; chuyển tiền thanh toán - tất cả lương hưu xã hội, trợ cấp nhận được không phải cho công việc. Nếu bạn cộng tổng thu nhập của dân số và chuyển các khoản thanh toán, bạn sẽ có được tổng thu nhập của dân số. Từ các loại thu nhập này, người dân đóng thuế và các khoản khác. Có số liệu thống kê về thu nhập của dân cư và về các khoản bắt buộc mà dân cư phải nộp cho nhà nước, có thể tính được thu nhập khả dụng của dân cư. Các chỉ tiêu về tổng thu nhập khả dụng và thu nhập khả dụng được sử dụng để so sánh thu nhập ở các quốc gia khác nhau, cũng như so sánh thu nhập theo khu vực, thu nhập ngành của dân cư, vùng lãnh thổ. Để xác định các khái niệm này, có một chỉ số về mức sinh hoạt tối thiểu, hoặc ngân sách tiêu dùng tối thiểu - một tập hợp các hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cần thiết để đáp ứng nhu cầu sinh lý và văn hóa xã hội cơ bản của dân cư, cũng như chi phí mua . Chỉ tiêu này cũng được tính toán để xác định mức lương tối thiểu. Mức sống sinh lý tối thiểu là giới hạn tối thiểu cần thiết để duy trì trạng thái sinh lý trong một thời gian (mức tối thiểu này phải do nhà nước cung cấp). Để điều tiết thu nhập và chi tiêu của toàn dân nói chung, nhà nước xác định mức sinh hoạt tối thiểu cho mỗi người - giỏ tiêu dùng. Khái niệm này bao gồm việc đánh giá mọi thứ mà một người cần để tồn tại: một bộ sản phẩm thực phẩm tự nhiên có tính đến các hạn chế về chế độ ăn uống và cung cấp số lượng calo tối thiểu cần thiết, cũng như giá thành của các sản phẩm và dịch vụ phi thực phẩm, thuế và các khoản thanh toán bắt buộc, dựa trên tỷ lệ chi phí cho các mục tiêu này trong ngân sách của các hộ gia đình có thu nhập thấp. Nếu người dân không có đủ thu nhập để đáp ứng các nhu cầu tối thiểu, điều này có nghĩa là quốc gia đó đang sống dưới mức nghèo khổ. Chuẩn nghèo, tức là nghèo, là trạng thái khi thu nhập không đủ để cung cấp mức tối thiểu sinh lý. Việc phân tích mức độ nghèo đói được thực hiện bởi các nhóm hộ gia đình về kinh tế - xã hội và nhân khẩu học và trong bối cảnh lãnh thổ, "vùng nghèo đói" được xác định, bao gồm các vùng lãnh thổ có mức độ nghèo đói cao hơn mức trung bình của cả nước (hoặc trên mức giới hạn đã thiết lập) . Một phần quan trọng của số liệu thống kê về mức sống của dân cư là số liệu thống kê về tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ. Quỹ tiêu dùng của cải vật chất thể hiện một phần quỹ tiêu dùng của thu nhập quốc dân, bao gồm tiêu dùng cá nhân của dân cư trong các gia đình và tiêu dùng của nó trong các cơ sở và tổ chức trong lĩnh vực giáo dục, văn hóa, y tế, nhà ở và các dịch vụ xã hội. , vân vân. Khi xác định đặc điểm của quỹ tiêu dùng công cộng, cần phải xác định không chỉ khối lượng chi phí, mà còn cả thành phần tự nhiên-vật chất, có tính đến nguồn gốc ngành của của cải vật chất được tiêu dùng và nguồn bù đắp (ngân sách cá nhân và quỹ tiêu dùng công cộng). Việc phân nhóm này cho phép bạn xác định cấu trúc vật chất tự nhiên của mức tiêu thụ tĩnh và động. Dữ liệu về mức tiêu dùng của toàn bộ dân số được lấy từ thống kê thương mại, thống kê tài chính và một số nguồn khác. Thông tin về tiêu dùng của dân cư theo các nhóm xã hội và ngành nghề chính được chứa trong thống kê ngân sách của dân số. Phần chủ yếu của quỹ tiêu dùng được tạo thành từ của cải vật chất mà dân cư mua được trong thương mại, do đó, khi mô tả mức độ phúc lợi của người dân, các chỉ tiêu về kim ngạch thương mại bán lẻ, động thái và cơ cấu của nó được sử dụng rộng rãi. Tổng số của cải vật chất mà dân cư tiêu dùng được chia thành các mặt hàng sử dụng ngắn hạn - chủ yếu là lương thực và đồ dùng lâu bền. Cùng với việc tiêu dùng của cải vật chất, việc tiêu dùng các dịch vụ như: - hoạt động giảng dạy và giáo dục của giáo viên, nhà giáo dục; - các hoạt động văn hóa, giáo dục và thẩm mỹ của nghệ sĩ, giảng viên; - hỗ trợ y tế và các biện pháp phòng ngừa của nhân viên y tế, v.v. Trong số các chỉ số về mức độ hạnh phúc của dân số, một vị trí quan trọng được chiếm bởi các chỉ số về việc cung cấp nhà ở cho người dân và mức độ hạnh phúc của họ, tức là sự sẵn có của hệ thống sưởi tập trung, cấp nước, cung cấp khí đốt, ánh sáng điện, v.v. Động thái tiêu dùng các sản phẩm và dịch vụ cụ thể được tính bằng công thức chỉ số riêng: 
trong đó I là chỉ số tiêu dùng cá nhân cho toàn bộ dân số; i - chỉ số tiêu dùng cá nhân trên đầu người; Q1, Q0 - khối lượng tiêu thụ vật chất của một loại sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể trong thời kỳ hiện tại và thời kỳ gốc; H1, H0 - dân số trung bình hàng năm trong thời kỳ hiện tại và thời kỳ gốc. Chủ đề 12. THỐNG KÊ DOANH NGHIỆP CÁC HÌNH THỨC SỞ HỮU KHÁC NHAU 12.1. thống kê hoạt động kinh doanh Trong nền kinh tế thị trường, số liệu thống kê cung cấp cho cơ quan nhà nước các cấp thông tin, tư liệu phân tích, trên cơ sở đó đưa ra các quyết định về lĩnh vực vận hành thị trường, xây dựng chính sách thuế, giá cả và thực hiện các biện pháp kích thích thị trường phát triển. các mối quan hệ. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các doanh nghiệp dưới nhiều hình thức tồn tại khác nhau. Thống kê hoạt động kinh doanh sử dụng thẻ điểm bao gồm các khối chính sau: các chỉ tiêu về trạng thái và sự cân bằng của thị trường (là yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến sự phát triển của doanh nghiệp): - đề nghị sản phẩm; - nhu cầu của người tiêu dùng; - dung lượng, độ bão hòa của thị trường; - các chỉ số cơ cấu thị trường; các chỉ số lưu thông hàng hóa và bán dịch vụ: - các chỉ số về doanh thu và bán dịch vụ; - các chỉ số về cơ cấu thương mại; - các chỉ số về doanh thu bình quân đầu người; - các chỉ số về tồn kho hàng hóa và doanh thu hàng hóa; các chỉ số về giá cả (biểu giá) đối với hàng hóa và dịch vụ: - các chỉ số mức giá; - các chỉ số cơ cấu giá cả; - các chỉ số về sức mua của đồng rúp và thu nhập tiền tệ của dân cư; các chỉ tiêu về cơ sở hạ tầng (cơ sở vật chất kỹ thuật): - Tài sản cố định, số lượng, thành phần, công suất, quy mô, trang thiết bị kỹ thuật của doanh nghiệp; - cơ cấu số lượng của nguồn lao động tại doanh nghiệp; các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội và hiệu quả hoạt động thương mại của doanh nghiệp: - các chỉ tiêu về thu nhập, lợi nhuận, khả năng sinh lời của doanh nghiệp; - chi phí phân phối và sản xuất; - chi phí lao động và việc thanh toán chúng; - đáp ứng nhu cầu của khách hàng; - thuế. Các nguồn thông tin, theo quy luật, là dữ liệu của báo cáo thống kê, kế toán, các nghiên cứu chọn lọc và chuyên khảo. Thống kê phân loại thông tin theo các tiêu chí sau: - Về người tham gia công tác kế toán (thông tin kế toán hàng hóa TSCĐ, tiền mặt, container); - giai đoạn quản lý (lập kế hoạch, kế toán, phân tích, tiên lượng); - thái độ đối với quá trình quản lý (thông báo, quản lý); - mối quan hệ với các đối tượng kiểm soát (bên ngoài và bên trong, đến và đi); - các giai đoạn giáo dục (tiểu học và trung học); - tính ổn định (tiêu chuẩn không đổi có điều kiện và tiêu chuẩn thay đổi có điều kiện); - tính đầy đủ của phạm vi dữ liệu (đủ, không đủ, dư thừa); - mức độ hoàn thành của quá trình xử lý (trung gian, đầu ra hoặc kết quả). Phương pháp thống kê doanh nghiệp được thể hiện bằng một tập hợp các kỹ thuật và phương pháp được phát triển bởi thống kê toán học, lý thuyết chung về thống kê và một số thống kê ngành. Trong số đó, chúng ta có thể phân biệt thống kê quan sát, tóm tắt và phân nhóm, giá trị tương đối, giá trị trung bình, chỉ báo biến thiên, chỉ báo của chuỗi thời gian, chỉ số, v.v. Nhiệm vụ của thống kê doanh nghiệp bao gồm: thu thập và xử lý thông tin về tình trạng và sự phát triển của doanh nghiệp; đặc điểm của quan hệ thị trường giữa các doanh nghiệp; nghiên cứu khối lượng và cơ cấu, mức độ và động thái của các chỉ tiêu khác nhau của doanh nghiệp; nghiên cứu thực trạng và sự phát triển của cơ sở hạ tầng của doanh nghiệp và phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội của hoạt động của doanh nghiệp. Các nhiệm vụ đặt ra được cơ quan thống kê giải quyết cùng với các dịch vụ kinh tế của doanh nghiệp. Một thành phần khác của thống kê hoạt động kinh doanh là thống kê thương mại và hoạt động thương mại của doanh nghiệp. Điều này bao gồm việc phân loại các hành vi bán hàng trên cơ sở người bán, người mua, người sản xuất và người tiêu dùng, cũng như trên cơ sở người sản xuất và người bán lại. Thống kê xem xét các loại chính sau: doanh thu là một chỉ tiêu đa chức năng đặc trưng cho quá trình trao đổi hàng hóa thành tiền, và do đó, khối lượng của thị trường. Các đặc điểm xác định là tính sẵn có của hàng hóa và việc thực hiện hành vi bán hàng. Thống kê phân biệt giữa bán buôn, bán lẻ, tổng và doanh thu thuần. Doanh thu gộp đặc trưng cho tổng của tất cả các lần bán hoặc tổng của tất cả các lần mua trong kỳ báo cáo. Doanh thu bán buôn có tính đến sự tham gia của người bán lại vào việc bán hàng hoá. Doanh thu bán lẻ đặc trưng cho việc bán hàng hóa cuối cùng cho người tiêu dùng. Doanh thu thuần đặc trưng cho việc bán hàng hóa trong cả nước và bằng doanh thu bán lẻ, có tính đến doanh thu của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ăn uống. Đối với tổ chức cá nhân, doanh thu thuần bằng tổng doanh thu bán lẻ và sản lượng đầu ra bên ngoài tổ chức đang nghiên cứu. Chỉ số tiếp theo của hoạt động kinh doanh là cung cấp sản phẩm - đây là kết quả của tinh thần kinh doanh công nghiệp dưới dạng một khối lượng hàng hóa. Các thành phần của sản phẩm cung cấp là sản xuất hiện tại và hàng tồn kho của người bán. Mức cung hàng hóa thực tế phụ thuộc vào mức giá cả và sự phù hợp của nó với các điều kiện kinh tế và sản xuất khác. Điều kiện thị trường cũng được phản ánh bởi nhu cầu của người tiêu dùng. Khi nghiên cứu nhu cầu, cần phân biệt giữa nhu cầu cá nhân và nhu cầu sản xuất, nhu cầu về hàng hóa tiêu dùng và tư liệu sản xuất. Ngoài ra, thống kê phân biệt nhu cầu theo một số tiêu chí: - macrodemand cho các nhóm hàng hóa; - microdemand cho hàng hóa riêng lẻ; - bất mãn; - Hài lòng (nhận ra); - thâm canh (đang phát triển); - ổn định và giảm; - được hình thành trên các sản phẩm mới không có chất tương tự; - không ổn định; - được hình thành vững chắc (được coi là); - thay thế (tự phát); - cơ bản (ở nơi cư trú); - di cư; - di động. Tình hình thị trường cũng phản ánh chỉ số về dung lượng thị trường (đặc trưng cho lượng hàng hoá bán ra trên thị trường, thường trong vòng một năm), tức là số lượng hoặc giá vốn mà thị trường có thể hấp thụ, trong những điều kiện nhất định, cho một khoảng thời gian. Dung lượng thị trường được xác định theo công thức Dung lượng thị trường = Khối lượng sản xuất quốc gia + Khối lượng nhập khẩu - Khối lượng xuất khẩu. Việc nghiên cứu nhu cầu đối với một sản phẩm cụ thể cũng cần thiết để xác định dung lượng thị trường của sản phẩm này nhằm xác định khối lượng tiêu thụ hàng hóa của một công ty cụ thể hoặc của toàn quốc, do đó dung lượng thị trường cũng có thể được biểu thị như sau : Dung lượng thị trường =? (số lượng của nhóm người tiêu dùng thứ i x Hệ số tiêu dùng (hoặc tiêu chuẩn) trong kỳ gốc đối với nhóm thứ i) Hệ số co giãn của cầu theo giá cả và thu nhập + Khối lượng dự trữ bảo hiểm thông thường của hàng hóa (Độ bão hòa thị trường - Sự mất giá vật chất của hàng hoá - Sự lỗi thời của hàng hoá) - Các hình thức thị trường thay thế để thoả mãn nhu cầu - Thị phần của các đối thủ cạnh tranh trên thị trường. Bão hòa thị trường là lượng hàng hóa đã có sẵn cho người tiêu dùng, cụ thể là trong hộ gia đình. Dung lượng thị trường càng cao thì độ bão hòa của nó càng thấp và ngược lại, khi thị trường bão hòa với sản phẩm này thì dung lượng thị trường càng giảm. Chỉ số tiêu dùng bình quân đầu người thường được sử dụng như một chỉ số đo lường mức độ bão hòa của thị trường như một trong những yếu tố của dung lượng thị trường. 
Cần lưu ý rằng nếu chỉ số tiêu thụ thực phẩm bình quân đầu người tương đối ổn định, thì điều này được coi là bằng chứng cho thấy không có triển vọng tăng trưởng đáng kể trong tiêu dùng, tức là vượt quá tốc độ tăng dân số. Ngược lại, tỷ lệ chi tiêu trung bình thấp cho thực phẩm cho thấy mức sống cao của dân số nước này. 12.2. Phân tích thống kê về hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu khác nhau Hiệu quả là một phạm trù kinh tế - xã hội vốn có trong mọi hình thức phát triển của xã hội. Tại mọi thời điểm, đạt được hiệu quả có nghĩa là đạt được kết quả tối đa trên một đơn vị chi phí liên quan đến sản xuất hoặc đảm bảo giảm thiểu chi phí trên một đơn vị kết quả. Hiệu quả cũng cần được đánh giá liên quan đến nguồn nguyên liệu và lao động sẵn có. Tỷ lệ giữa kết quả đạt được (hiệu quả) với số lượng nguồn lực cho thấy hiệu quả của việc thực hiện các cơ hội chứa đựng trong các nguồn lực, hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực. Những thay đổi trong các mối quan hệ này theo thời gian phản ánh sự gia tăng hoặc giảm mức độ chi phí hoặc hiệu quả sử dụng nguồn lực. Hiệu quả được đánh giá ở tất cả các cấp độ hoạt động của một công ty, sở giao dịch chứng khoán, doanh nghiệp thương mại, bất kể hình thức sở hữu, loại hình hoạt động và liên kết trong ngành. Có sự thống nhất về các nguyên tắc phương pháp luận chung để đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp dựa trên việc sử dụng các chỉ tiêu và phương pháp thống kê. Mô hình thống kê đánh giá tổng quát nhất hoặc cơ bản nhất về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp bao gồm việc phân tích và đánh giá tình trạng kinh tế tài chính của doanh nghiệp. Khả năng thực hiện phân tích như vậy được đảm bảo bằng cách thực hiện các hồ sơ quản lý và kế toán đáng tin cậy tại doanh nghiệp. Đối với điều này, các hình thức quản lý và kế toán tài chính và báo cáo như báo cáo tài chính, ngân sách, lịch thanh toán, kế hoạch kinh doanh, báo cáo cơ cấu chi phí, báo cáo doanh số bán hàng, báo cáo tình trạng tồn kho, số dư vốn lưu động, báo cáo phân tích của các khoản nợ của con nợ và chủ nợ, v.v. Đối tượng của phân tích thống kê về hiệu quả doanh nghiệp là: - mức độ và sự năng động của các kết quả tài chính của doanh nghiệp; - tình trạng tài sản và tài chính của doanh nghiệp; - hoạt động kinh doanh; - quản lý cấu trúc vốn của doanh nghiệp; - quản lý tài sản cố định; - quản lý vốn lưu động; - quản lý rủi ro tài chính; - hệ thống lập ngân sách và lập kế hoạch kinh doanh; - Hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt tại doanh nghiệp. Dưới đây là các tiêu chí (chỉ số) chính về hiệu quả của nhà nước hoặc hoạt động của các đối tượng trên. Mức độ và động thái của kết quả tài chính có thể đánh giá mức độ tối ưu của các hoạt động của doanh nghiệp (tăng doanh thu và lợi nhuận từ việc bán sản phẩm, giảm chi phí sản xuất, v.v.). Chất lượng lợi nhuận cao, mức độ vốn hóa cao (chỉ tiêu có điều kiện), tức là tỷ trọng lợi nhuận cao nhằm tạo quỹ tích lũy, tỷ lệ lợi nhuận giữ lại cao trong lợi nhuận ròng còn lại do doanh nghiệp xử lý, cho thấy khả năng phát triển sản xuất của doanh nghiệp và sự tăng trưởng của kết quả tài chính khả quan trong tương lai. Động thái tối ưu của kết quả tài chính có thể được đánh giá dựa trên sự tăng trưởng khả năng sinh lời (khả năng sinh lời) của vốn chủ sở hữu và vốn vay, sự tăng trưởng của tổng mức lợi nhuận và lợi nhuận từ các loại hoạt động, tốc độ luân chuyển vốn, v.v. Khi đưa ra quyết định về cơ cấu vốn, về tối ưu hóa số tiền vay nợ, khả năng phục vụ và trả nợ của công ty từ số thu nhập nhận được (mức đủ thu nhập nhận được), độ lớn và tính ổn định của dòng tiền dự kiến được tính đến tài khoản. Ngoài ra, cần tính đến các đặc điểm ngành, lãnh thổ và tổ chức của doanh nghiệp, các mục tiêu và chiến lược của doanh nghiệp, cơ cấu vốn hiện có và tốc độ tăng trưởng theo kế hoạch. Để quản lý vốn đầu tư vào tài sản cố định, người ta nghiên cứu hiệu quả sử dụng tài sản cố định, được thể hiện bằng các chỉ tiêu về năng suất sử dụng vốn, cường độ sử dụng vốn, khả năng sinh lời của tài sản cố định, mức tiết kiệm tương đối của tài sản cố định do tăng năng suất vốn, tăng tuổi thọ của công cụ lao động, v.v. Hiệu quả quản lý vốn lưu động được thể hiện bằng các chỉ tiêu về vòng quay, mức tiêu hao vật tư, giảm chi phí nguồn lực cho sản xuất, ... sử dụng các phương pháp tính toán nhu cầu vốn lưu động một cách khoa học, tuân thủ các tiêu chuẩn đã xây dựng, tỷ trọng tăng. tài sản có rủi ro đầu tư tối thiểu và thấp. Đánh giá thống kê ngắn gọn về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp bao gồm việc phân tích và đánh giá các chỉ tiêu tổng hợp sau: - trình độ kỹ thuật và tổ chức của doanh nghiệp đang hoạt động; - các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng các nguồn lực sản xuất: năng suất vốn của tài sản cố định, cường độ vật chất sản xuất, năng suất lao động, khối lượng và chất lượng sản phẩm, chi phí nguồn lực cho sản xuất, tài sản cố định và tài sản lưu động ứng trước cho hoạt động kinh tế, vòng quay hàng tồn kho và vật liệu; - kết quả của các hoạt động cốt lõi và tài chính; - khả năng sinh lời của sản phẩm, doanh thu và khả năng sinh lời của vốn, điều kiện tài chính và khả năng thanh toán của doanh nghiệp. Phân tích chi tiết hơn liên quan đến việc xác định (tính toán) các giá trị tới hạn và tối ưu nhất của các chỉ số trên, so sánh chúng với các giá trị thực tế. Việc đánh giá sự thay đổi của từng chỉ tiêu trong kỳ phân tích, đánh giá cấu trúc của các chỉ tiêu và sự thay đổi của nó, đánh giá động lực của các chỉ tiêu, xác định các yếu tố và nguyên nhân thay đổi các chỉ tiêu là vô cùng quan trọng. Ví dụ: là một phần của phân tích lợi nhuận, bạn cần thực hiện: - phân tích và đánh giá mức độ và động lực của các chỉ tiêu lợi nhuận; - phân tích nhân tố lợi nhuận từ việc bán sản phẩm (công trình, dịch vụ); - phân tích và đánh giá việc sử dụng lợi nhuận ròng; - phân tích mối quan hệ giữa chi phí, sản xuất (bán hàng) và lợi nhuận; - phân tích mối quan hệ của lợi nhuận, sự vận động của vốn lưu động và dòng tiền. Trong phân tích hoạt động kinh doanh (kinh tế) và hiệu quả của doanh nghiệp, các chỉ tiêu sau đây còn được sử dụng: - tỷ lệ phần hoạt động của tài sản cố định, khấu hao, hưu trí và đổi mới tài sản cố định; - cung cấp các nguồn dự trữ với nguồn hình thành của chúng; - chỉ tiêu thanh khoản chung, hệ số thanh khoản hiện tại, thanh khoản khẩn cấp, thanh khoản tuyệt đối; - mức độ hoàn thành nghĩa vụ thanh toán của doanh nghiệp, mức độ hoàn thành nghĩa vụ thanh toán cho doanh nghiệp. Hiện nay, các doanh nghiệp hoạt động trong điều kiện thị trường có sự cạnh tranh gay gắt. Ngày nay, không thể làm gì nếu không có vị trí tích cực của tổ chức trong hoạt động kinh doanh. Vị trí này giả định sự tồn tại của một mục tiêu chiến lược cho hoạt động của doanh nghiệp, đó là sự phát triển năng động, hiệu quả và hợp lý. Việc đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ này là đối tượng của một nghiên cứu thống kê về hiệu quả hoạt động của các chủ thể của quan hệ thị trường. 12.3. Thống kê tài sản cố định Tài sản sản xuất cố định (OPF) - đây là một bộ phận của tài sản sản xuất của doanh nghiệp, được thể hiện vật chất là tư liệu lao động; giữ được hình dạng tự nhiên trong thời gian dài; chuyển chi phí từng bộ phận sang sản phẩm và chỉ hoàn trả sau một vài chu kỳ sản xuất. Nhiệm vụ quan trọng nhất của thống kê TSCĐ (F) là nghiên cứu sức lao động của TSCĐ, xác định sự có mặt và nghiên cứu cấu tạo của TSCĐ, nghiên cứu sự vận động, sử dụng và tình trạng của TSCĐ. Tài sản cố định tùy thuộc vào việc tham gia vào quá trình sản xuất mà được chia thành tài sản cố định sản xuất và tài sản cố định phi sản xuất. Tài sản sản xuất cố định (OPF) bao gồm các quỹ tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất hoặc tạo điều kiện cho quá trình sản xuất (ví dụ, máy móc thiết bị, thiết bị truyền động, phương tiện, nhà cửa, kết cấu, v.v.). Tài sản cố định phi sản xuất là các cơ sở vật chất gia dụng và văn hóa nằm trên bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp. Chúng là những đồ vật không sử dụng công nghiệp lâu dài, vẫn giữ được hình dáng tự nhiên và dần mất giá trị. Chúng bao gồm quỹ nhà ở và các dịch vụ cộng đồng, khoa học, chăm sóc sức khỏe, v.v. Những quỹ này không tạo ra giá trị tiêu dùng. Tùy theo mức độ tham gia vào quá trình sản xuất, tài sản cố định được chia thành chủ động và thụ động (nhà cửa và công trình kiến trúc). Tỷ lệ của các nhóm OPF khác nhau trong tổng giá trị, được biểu thị bằng phần trăm, tạo nên cấu trúc của OPF. Trọng lượng riêng của phần hoạt động của OPF đặc trưng cho mức độ phát triển của cấu trúc OPF. Các chỉ tiêu khác nhau được sử dụng để đặc trưng cho tài sản sản xuất cố định. Các chỉ tiêu về trạng thái và động thái của TSCĐ. Bảng cân đối kế toán đưa ra bức tranh toàn cảnh về việc tiếp nhận và thanh lý tài sản cố định, trong đó có dữ liệu về việc tiếp nhận tài sản cố định từ nhiều nguồn khác nhau và việc thanh lý chúng vì nhiều lý do khác nhau. Bảng cân đối kế toán có thể được lập cho tất cả tài sản cố định và cho từng loại tài sản cố định. Bảng cân đối kế toán được lập cho các chi nhánh, doanh nghiệp và toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Bảng cân đối tài sản cố định theo nguyên giá có mẫu: Fk \ uXNUMXd Fn + V, trong đó Фк - giá trị còn lại của quỹ tại thời điểm cuối năm; Фн - giá trị còn lại của quỹ đầu năm; P - nhận TSCĐ theo giá trị còn lại trong năm; B - thanh lý tài sản cố định theo nguyên giá còn lại trong năm. Cường độ vận động của TSCĐ và từng loại TSCĐ được tính bằng các hệ số sau: - hệ số nhận - tỷ trọng của tất cả số tiền nhận được (P) trong kỳ báo cáo FC trong tổng khối lượng của chúng vào cuối kỳ này (Fc): 
- tỷ lệ nghỉ hưu - tỷ lệ giữa giá trị của tất cả các tài sản cố định được nghỉ hưu trong một thời kỳ nhất định (B) với giá trị của tài sản cố định vào đầu kỳ này (Fn): 
Trong bảng cân đối tài sản cố định theo nguyên giá còn lại, ngoài việc tiếp nhận và thanh lý hiện vật, cần tính đến sự giảm giá trị còn lại của tài sản cố định do khấu hao xảy ra trong năm báo cáo. Cơ sở của cân bằng FC theo chi phí còn lại ban đầu là đẳng thức 
nơi Ap - khấu hao cho việc cải tạo; - Hệ số khấu hao được tính vào một ngày nhất định bằng tỷ số giữa số tiền khấu hao tài sản cố định (I) trên tổng nguyên giá (F): 
- chênh lệch giữa 100% và hệ số hao mòn cho biết giá trị của hệ số tuổi thọ tài sản và phản ánh tỷ trọng phần không bị hao mòn của tài sản cố định. Về vấn đề này, bạn có thể sử dụng một tùy chọn khác để tính toán hệ số hiệu lực: 
Các chỉ tiêu về mức độ sẵn có và cơ cấu của TSCĐ. Tính sẵn có của tài sản cố định vào cuối mỗi tháng được xác định theo bảng cân đối kế toán và nguyên giá trung bình hàng năm được xác định theo thứ tự thời gian trung bình của dữ liệu hàng tháng về tính sẵn có của chúng. Các chỉ số về việc sử dụng OPF và tỷ lệ vốn trên lao động. Chỉ số chung về việc sử dụng OPF là tỷ suất sinh lợi của tài sản - tỷ lệ giữa khối lượng sản phẩm được sản xuất trong một thời kỳ nhất định (O) trên chi phí bình quân của OPF (F) trong thời kỳ này: 
Tỷ suất sinh lợi của tài sản cho biết có bao nhiêu sản phẩm được sản xuất trong một thời kỳ nhất định cho 1 chà. giá trị của tài sản cố định. Cường độ vốn (đối ứng) đặc trưng cho chi phí OPF trên 1 lần chà. sản phẩm sản xuất: 
Với sự suy giảm cường độ vốn, có một nền kinh tế lao động thể hiện trong tài sản cố định tham gia trong sản xuất. Giá trị của năng suất vốn và thâm dụng vốn chịu ảnh hưởng của tỷ lệ vốn - lao động (FV). Nó được tính theo công thức đâu là số lượng nhân viên trung bình. Tỷ lệ vốn - lao động được sử dụng để đặc trưng cho mức độ thiết bị của công việc của người lao động. Sử dụng hợp lý tài sản cố định làm tăng sản lượng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, tiết kiệm sức lao động sống và vật chất làm giảm tổng chi phí trên một đơn vị sản lượng. Hiệu quả kinh tế của việc tăng trình độ sử dụng TSCĐ là tăng năng suất lao động xã hội. Nếu mức độ sử dụng tài sản cố định tăng lên thì làm tăng năng suất lao động của nền kinh tế. 12.4. thống kê vốn lưu động Vốn luân chuyển là quỹ của doanh nghiệp được tiêu hao toàn bộ trong một chu kỳ sản xuất, biến đổi hình thái vật chất tự nhiên và chuyển toàn bộ giá trị của chúng vào thành phẩm. Vốn lưu động bao gồm: - nguyên liệu và vật liệu. Nguyên liệu là sản phẩm của công nghiệp khai thác và nông nghiệp đi vào quá trình chế biến công nghiệp tiếp theo, nguyên liệu được đưa vào sản phẩm như là bộ phận chính của nó, tức là chúng tạo nên cơ sở của sản phẩm; - vật liệu phụ trợ cần thiết để hỗ trợ quá trình sản xuất (chất bôi trơn) hoặc để gắn vào vật liệu cơ bản để tạo ra các đặc tính mong muốn cho sản phẩm (vecni, sơn, chất đánh bóng, v.v.); - bán thành phẩm đã mua; - bán thành phẩm sản xuất riêng; - nhiên liệu; - điện lực; - phụ tùng thay thế để sửa chữa hiện tại; - vật liệu chứa và vật liệu chứa; - Các mặt hàng có giá trị thấp và hao mòn nhanh, có thời gian sử dụng dưới một năm (khoảng 10% tổng vốn lưu động); - sản phẩm dở dang - đây là sản phẩm đã được khởi động, nhưng chưa hoàn thành trong một chu kỳ sản xuất (khoảng 19%). Sự mất đoàn kết lãnh thổ của các xí nghiệp và tính độc lập về kinh tế đòi hỏi nguyên liệu và vật liệu phải ở xí nghiệp dưới dạng dự trữ sản xuất. Chúng cần thiết cho hoạt động trơn tru của doanh nghiệp, có một số loại chúng: - Dự trữ sản xuất là nguyên liệu, vật liệu, ... nằm trong kho của doanh nghiệp và dùng để tiêu dùng cho sản xuất nhưng chưa đưa vào quá trình sản xuất; dự trữ hiện tại đáp ứng liên tục nhu cầu sản xuất hiện tại về nguồn nguyên liệu giữa hai lần tiếp nhận liên tiếp các nguồn này; cổ phiếu bảo hiểm được tạo ra trong trường hợp bất khả kháng; kho dự trữ theo mùa được hình thành tại các doanh nghiệp phụ thuộc vào nguyên liệu thô, việc sản xuất hoặc cung cấp có tính chất mùa vụ (cá, nông sản, v.v.); tồn kho sản phẩm dở dang và tồn kho thành phẩm trong kho của doanh nghiệp. Các loại cổ phiếu này có thể luân chuyển trôi chảy từ loại này sang loại khác. Chúng rất di động. Điều này cho thấy một quá trình sản xuất và tiêu dùng liên tục, không bị gián đoạn. Để mô tả chi phí luân chuyển hàng tồn kho của các nguồn nguyên vật liệu khác nhau, một số chỉ tiêu có liên quan với nhau được sử dụng. - Tỷ số vòng quay cho biết số lần vốn lưu động được cập nhật trong kỳ báo cáo (tỷ số này càng cao thì doanh nghiệp càng có lợi): 
trong đó o là mức cân bằng trung bình của các nguồn vật chất; TP - sản phẩm thương mại. - Một chỉ tiêu tương đối khác đặc trưng cho thời gian của một vòng quay tính bằng ngày và thể hiện tỷ số giữa thời gian của kỳ (T) với tỷ số vòng quay: 
Mức tiêu hao cụ thể của nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu thể hiện mức tiêu hao bình quân của loại vốn lưu động này. Mức tiêu hao cụ thể là lượng tiêu hao vật chất để sản xuất một đơn vị sản lượng: 
trong đó - lượng tiêu thụ vật liệu (kg, m, chiếc.); q là số đơn vị của loại sản phẩm này, chiếc. - Cường độ vật chất - chi phí của các nguồn lực vật chất dành cho việc sản xuất một đơn vị sản lượng: 
trong đó C - dự trữ thực tế tính theo tiền tệ; Q - khối lượng sản xuất theo giá trị. Giảm mức tiêu hao nguyên liệu của sản phẩm là một chỉ tiêu tốt để đánh giá hiệu quả sản xuất. Vốn luân chuyển bao gồm phần tư liệu sản xuất do đối tượng lao động hình thành. Vốn lưu động, bao gồm hàng tồn kho, sản phẩm dở dang, kể cả chi phí trả chậm, là phần vốn lưu động đã được bình thường hóa. Chi phí hoãn lại là chi phí liên quan đến việc chuẩn bị sản xuất các loại sản phẩm mới và phát triển chúng. Các nguồn hình thành vốn lưu động, và do đó vốn lưu động, là: vốn được phép, lợi nhuận, các khoản nợ ổn định, các khoản vay ngân hàng ngắn hạn, vốn huy động từ các tổ chức khác, cũng như ngân sách cấp, v.v. Chi phí vốn lưu động bị tiêu hao được hoàn trả ngay khi bán sản phẩm. Điều này cho phép bạn mua lại chúng cho một chu kỳ sản xuất mới. Sự khác biệt chính giữa vốn lưu động và tài sản cố định: - các yếu tố là một bộ phận của tài sản cố định không được bao gồm trong sản phẩm được tạo ra. Tài sản cố định tham gia vào một số chu kỳ sản xuất. Vốn quay vòng được tiêu thụ hoàn toàn trong một chu kỳ sản xuất và chuyển thành sản phẩm hoàn chỉnh; - Tài sản luân chuyển chuyển toàn bộ giá trị của chúng trong một chu kỳ sản xuất, trong khi nguyên giá tài sản cố định được tính một phần vào giá thành sản phẩm; - Sau khi bán sản phẩm, nguyên giá tài sản cố định được hoàn trả theo phần tương ứng với mức khấu hao tiêu chuẩn, và chi phí vốn lưu động được hoàn trả ngay trong quá trình bán sản phẩm. 12.5. Thống kê giá vốn hàng hóa và dịch vụ Việc thống kê giá vốn hàng hoá và dịch vụ dựa trên số liệu kế toán, nhiệm vụ là tính tổng số lượng chi phí, phân nhóm theo loại và xác định giá thành của một đơn vị sản xuất. Phân tích dữ liệu kế toán và báo cáo, thống kê giải quyết các nhiệm vụ chính sau đây trong lĩnh vực này: - nắm vững cơ cấu chi phí theo các loại chi phí và chỉ ra tác động của việc sửa đổi cơ cấu chi phí đối với động thái chi phí; - đặc điểm cuối cùng của việc thực hiện các nhiệm vụ sản xuất xét theo động lực của chi phí sản xuất; - Xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến động thái của giá vốn. Nhưng để giải quyết những vấn đề thống kê giá vốn hàng hoá và dịch vụ này, cần phải nắm rõ nội dung lý luận và thực tiễn của chi phí với tư cách là một phạm trù kinh tế và là phương tiện tác động đến kết quả của hoạt động kinh tế. Giá vốn hàng hóa và dịch vụ là các chi phí trực tiếp liên quan đến việc sản xuất một sản phẩm, cũng như tất cả các loại chi phí phát sinh trong quá trình sản xuất và bán một loại hàng hóa và dịch vụ nhất định. Giá vốn hàng hóa và dịch vụ bao gồm: - chi phí vật liệu; - chi phí nhân công; - chi phí biến đổi: chi phí nguyên vật liệu, khấu hao tài sản cố định, lương của nhân viên chủ chốt và phụ trợ, chi phí chung liên quan trực tiếp đến việc sản xuất và bán hàng hóa và dịch vụ. Mỗi doanh nghiệp trong quá trình sản xuất hàng hóa và dịch vụ đều phát sinh chi phí. Tổng tất cả các chi phí bằng tiền liên quan đến việc sản xuất và bán sản phẩm là giá thành sản xuất. Phân loại chi phí theo các yếu tố: - nguyên liệu và vật liệu; - các bộ phận, bán thành phẩm và linh kiện đã mua; - vật liệu phụ trợ; - nhiên liệu và năng lượng từ bên ngoài; - tiền lương (cơ bản, bổ sung, v.v.); - khấu hao tài sản cố định; - chi phí bằng tiền khác. Có hai cách tiếp cận để phân loại chi phí sản xuất thành các khoản mục chi phí. Theo mục đích sử dụng: chi phí trực tiếp, thuộc một loại (tất cả tiền công, tất cả nguyên vật liệu, v.v.) và chi phí gián tiếp để bảo trì thiết bị. Theo tính chất của tác động, không đổi và biến đổi. Các hằng số không phụ thuộc vào khối lượng sản xuất, trong khi các biến thì có. Chi phí sản xuất đóng vai trò là chi phí sản xuất, được xác định bằng các khoản mục chi phí. Cơ cấu chi phí tính vào giá thành sản xuất do pháp luật quy định, tức là do nhà nước quy định. Việc nghiên cứu thống kê chi phí, xác định nguyên nhân dẫn đến sự sai lệch của chi phí thực tế so với giá thành định mức, cũng như lý giải các cách có thể có để giảm chi phí sản xuất trên một đơn vị sản lượng thị trường được thực hiện trên cơ sở phương pháp chỉ số. . Như đã đề cập, chỉ số là một chỉ số được sử dụng cho một đặc điểm khái quát, có nghĩa là hàng hóa hoặc dịch vụ được so sánh phải giống nhau về bản chất giá trị tiêu dùng và công nghệ sản xuất của chúng. Chủ đề 13. THỐNG KÊ VỀ CHUYỂN ĐỘNG VÀ GIÁ CẢ HÀNG HÓA 13.1. Thống kê doanh thu Trong điều kiện sản xuất hàng hoá, điều kiện cần thiết cho quá trình tái sản xuất là trao đổi hàng hoá. Đưa hàng hoá từ người sản xuất đến tay người tiêu dùng và từ đó thoả mãn nhu cầu của mình là mục tiêu chính của một chủ thể kinh tế hoạt động trong lĩnh vực thương mại. Trao đổi hàng hoá được thực hiện với sự trợ giúp của tiền, là thước đo giá trị của hàng hoá và làm phương tiện lưu thông. Sự vận động của hàng hoá từ người sản xuất đến người tiêu dùng trong không gian kinh tế diễn ra dưới hình thức thương mại. Kim ngạch thương mại là một quá trình mua và bán dựa trên việc chuyển giao quyền sở hữu một sản phẩm để đổi lấy số tiền tương đương của nó. Một nhiệm vụ quan trọng của thống kê kinh tế trong lĩnh vực này là xác định doanh thu như một đối tượng của nghiên cứu thống kê, và do đó, định nghĩa đối tượng và các phương pháp phân tích định lượng và định tính. Đối tượng của thống kê kim ngạch thương mại là các quá trình và hiện tượng hàng hóa vận chuyển hàng hóa từ người sản xuất đến người tiêu dùng và sự trao đổi hàng hóa lấy tiền có thể định lượng được. Kim ngạch thương mại trong không gian kinh tế hiện đại là một quá trình kinh tế phức tạp, trao đổi kết quả hoạt động của các chủ thể kinh tế riêng biệt với xu hướng và khuôn mẫu chung vốn có của nó. Mục đích của thống kê doanh thu là một mô tả định lượng toàn diện về quá trình lưu thông các sản phẩm có thể bán được trên thị trường, tiết lộ leniye của các khuynh hướng chính và quy luật phát triển của nó. Nhiệm vụ của thống kê thương mại là thu thập, tổng hợp và phân tích thông tin về kim ngạch thương mại của các doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu, các kênh phân phối hàng hóa trên phạm vi cả nước và các vùng miền; phân tích khối lượng, cơ cấu mặt hàng, động thái kim ngạch. Khi nghiên cứu doanh thu, sẽ thuận tiện khi sử dụng các nhóm. Theo danh mục, doanh thu được chia thành tổng và ròng, bán buôn và bán lẻ. Theo các hình thức tổ chức của thương mại, doanh thu của bán lẻ và bán buôn, các tổ chức thu mua và tiếp thị được phân biệt. Theo các hình thức lưu thông hàng hoá thì luân chuyển là kho bãi và trung chuyển. Theo thành phần tự nhiên - vật chất, doanh thu được nghiên cứu theo nhóm hàng hóa. Ngoài ra, họ còn nghiên cứu doanh thu của các doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu khác nhau. Trong phương pháp luận của phân tích thống kê thương mại, toàn bộ hệ thống các chỉ số đặc trưng cho thương mại đã được phát triển. Doanh thu gộp là tổng doanh thu bán hàng hóa trong quá trình chuyển từ người sản xuất đến người tiêu dùng. Con số này phụ thuộc vào số lượng bán ra. Nếu chúng ta loại trừ việc bán lại khỏi nó, chúng ta sẽ có được một doanh thu thuần. Một trong những chỉ tiêu đặc trưng cho tính hợp lý của việc tổ chức quá trình phân phối sản phẩm là hệ số liên kết. Nó được tính bằng tỷ lệ giữa tổng doanh thu thuần. Kim ngạch thương mại bình quân đầu người được tính bằng tỷ số giữa kim ngạch thương mại trên dân số bình quân trong thời kỳ. Một đặc điểm định tính quan trọng của luân chuyển hàng hóa là các chỉ tiêu về cơ cấu của nó. Chúng bao gồm các chỉ tiêu tuyệt đối về việc bán một sản phẩm hoặc nhóm riêng lẻ và các chỉ tiêu tương đối: tỷ trọng (tỷ trọng) của từng sản phẩm hoặc nhóm trong tổng doanh thu, tỷ lệ giữa việc bán hai sản phẩm. Các chỉ tiêu về lượng hàng tồn kho đầu kỳ, cuối kỳ và số bình quân được sử dụng khi tính toán chỉ tiêu cung cấp vòng quay hàng hóa có tồn kho hàng hóa. Doanh thu trong số ngày cung ứng được tính bằng tỷ số giữa sản phẩm tồn kho đầu kỳ và số ngày so với doanh thu. Tỷ lệ luân chuyển được tính bằng tỷ số giữa khối lượng giao dịch trong một thời kỳ nhất định với giá trị hàng tồn kho trung bình trong thời kỳ này. Chỉ tiêu tương hỗ được gọi là thời gian lưu chuyển hàng hóa tồn kho. Phương pháp chỉ số được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu kim ngạch thương mại. Phương pháp này cho phép bạn đánh giá véc tơ và tốc độ phát triển của thương mại. Sự thay đổi của doanh thu trong một khoảng thời gian nhất định được đặc trưng bởi tỷ số giữa doanh thu hiện tại so với cơ sở. Bất kỳ khoảng thời gian nào trước đó có thể so sánh với kỳ hiện tại đều được chọn làm cơ sở so sánh. Chỉ tiêu doanh thu là chỉ tiêu tương đối đặc trưng cho sự thay đổi giá trị tổng hợp hàng hoá bán ra, tiền thu được từ thương mại hoặc chi phí mua hàng hoá của người mua trong kỳ hiện tại so với kỳ gốc do cộng lại. ảnh hưởng của sự thay đổi về số lượng và giá cả. Trong thống kê doanh thu, các chỉ số sau được tính toán. Chỉ số cổ phiếu - một chỉ số về những thay đổi trong cơ cấu hàng hóa - được tính bằng tỷ lệ giữa các cổ phần của một sản phẩm hoặc nhóm riêng lẻ trong giai đoạn hiện tại với sản phẩm cơ sở. Chỉ số nội địa hóa kim ngạch thương mại là tỷ lệ giữa phần kim ngạch thương mại và hệ số trong tổng khối lượng trên toàn lãnh thổ. Chỉ số kim ngạch thương mại bình quân đầu người là tỷ số giữa kim ngạch thương mại bình quân đầu người của thời kỳ hiện tại với cơ sở. Nó loại bỏ ảnh hưởng của động lực dân số. Chỉ số về khối lượng thương mại vật chất phản ánh tác động của những thay đổi về số lượng hàng hóa và phạm vi của chúng đối với động thái của giá vốn hàng hóa. Chỉ số doanh thu theo lãnh thổ so sánh doanh thu của các khu vực khác nhau và được tính bằng tỷ số giữa doanh thu bình quân đầu người của khu vực này với khu vực khác. Một phương pháp nghiên cứu vòng quay khác là phương pháp nghiên cứu lượng cung hàng hoá. Đặc điểm quan trọng của thương mại là sự nhịp nhàng và đồng đều của nguồn cung cấp hàng hóa. Tính đồng nhất của việc giao hàng là việc nhận hàng theo từng đợt bằng nhau trong những khoảng thời gian đều đặn. Nhịp điệu giao hàng là việc tuân thủ các điều khoản và quy mô giao hàng do hợp đồng quy định, có tính đến các đặc điểm thời vụ và chu kỳ của sản xuất, mua bán và tiêu dùng. Đồng thời, hệ số rối loạn nhịp tim cung cấp được xem xét, đặc trưng cho mức độ sai lệch của việc giao hàng thực tế so với kích thước hợp đồng trong các thời hạn giao hàng đã thỏa thuận. Hệ số biến động cung được tính bằng phần trăm độ lệch chuẩn của cung thực tế từ mức cung trung bình đến mức trung bình này. Nó là tương hỗ của yếu tố đồng nhất. Nhìn chung, các chỉ số doanh thu đáp ứng nhu cầu thống kê của chính phủ và doanh nghiệp. Như vậy, đặc trưng thống kê của kim ngạch thương mại mang tính định hướng kinh tế và xã hội. 13.2. thống kê hàng tồn kho Dự trữ hàng hoá nằm trong phạm vi lưu thông hàng hoá từ khi chúng được tiếp nhận từ nơi sản xuất cho đến khi được bán bởi người tiêu dùng cuối cùng. Lượng hàng hóa dự trữ tập trung ở nhiều kênh phân phối. Quy mô của từng loại hàng hoá được xác định: - tính năng của hàng hóa; - phân loại hàng hóa; - điều kiện sản xuất; - điều kiện vận chuyển; - điều kiện bảo quản; - bản chất của nhu cầu. Điều quan trọng nhất để tăng hiệu quả hoạt động thương mại thuộc về việc điều động hoạt động của kho hàng hóa, phân bổ hợp lý chúng trong cả nước, các doanh nghiệp và tổ chức. Trong thống kê, người ta tính hệ thống các chỉ tiêu về tốc độ luân chuyển hàng tồn kho, chủ yếu là chỉ tiêu về tốc độ luân chuyển (vòng quay hàng tồn kho) - N. Chỉ tiêu này được tính bằng tỷ lệ giữa khối lượng thương mại (TO) cho một giá trị của hàng tồn kho trung bình W trong thời kỳ này: 
tức là cho biết hàng tồn kho quay vòng trung bình bao nhiêu lần trong kỳ. Nghịch đảo của nó là chỉ số về thời gian lưu thông hàng hóa dự trữ (tính bằng ngày) - t. Chỉ tiêu này được xác định bằng tỷ số giữa hàng tồn kho bình quân với số vòng quay một ngày: 
trong đó D là số ngày trong kỳ. Trong thống kê, người ta chú ý nhiều đến việc nghiên cứu động thái của cổ phiếu và tốc độ lưu thông của chúng để xác định các xu hướng chính và cơ hội tăng tốc thời gian lưu thông. Việc nghiên cứu động thái của các chỉ tiêu của cổ phiếu hàng hóa được thực hiện trên cơ sở phương pháp chỉ số. Chỉ số tổng khối lượng hàng hóa tồn kho đặc trưng cho sự thay đổi của lượng hàng hóa tồn kho trong một thời gian nhất định: 
trong đó 3 là nguồn cung cấp một ngày. Sự khác biệt giữa tử số và mẫu số (? 31D1 -? 30D0) sẽ cho thấy sự tăng hoặc giảm tuyệt đối của giá trị dự trữ. Tác động của những thay đổi trong số lượng dự trữ của các nhóm hàng hóa riêng lẻ đến động thái của tổng khối lượng hàng hóa được đo lường một cách định lượng bằng cách sử dụng chỉ số chứng khoán theo ngày: 
đồng thời, tử số cho biết số lượng tồn kho hàng hóa của kỳ báo cáo, mẫu số - một giá trị có điều kiện cho biết số lượng hàng hóa dự trữ trong kỳ báo cáo nếu tình trạng sẵn có của hàng hóa vẫn ở mức cơ sở Giai đoạn. Sự khác biệt (? D131 -? D031) sẽ cho thấy sự tăng hoặc giảm của cổ phiếu do sự thay đổi mức độ của chúng trong ngày. Tác động của những thay đổi trong việc bán hàng hóa riêng lẻ đến động thái của tổng khối lượng hàng hóa dự trữ được tính bằng cách sử dụng chỉ số doanh thu qua đêm: 
Sự khác biệt giữa tử số và mẫu số (? Z'1D0 -? Z'0D0) sẽ thể hiện sự tăng hoặc giảm của hàng tồn kho do tăng doanh thu. Có mối quan hệ giữa các chỉ số: 
Đặc biệt quan trọng đối với việc nghiên cứu động lực của cổ phiếu hàng hóa là việc tính toán chỉ số về khối lượng vật chất của cổ phiếu, đặc trưng cho động lực của cổ phiếu mà không tính đến tác động của sự thay đổi giá, dựa trên việc sử dụng giá so sánh. Về mặt lý thuyết, cấu tạo của nó trông như thế này: 
Trong thống kê hàng tồn kho cũng cần phải tính đến việc đánh giá mức độ đồng đều của nguồn cung cấp hàng hóa. Nó cho biết mức độ đồng đều (trong các lô bằng nhau) trong khoảng thời gian bằng nhau mà sản phẩm này hoặc sản phẩm đó được cung cấp. Việc phân tích tính đồng nhất của nguồn cung cấp thường được thực hiện bằng cách sử dụng các chỉ số biến động cho quý trong bối cảnh 15 ngày. Cán cân của thương mại bán buôn dựa trên sự sẵn có của các nguồn hàng hóa và sự thay đổi giá trị của chúng. Bảng cân đối kế toán phản ánh: - hàng hóa tồn kho đầu kỳ báo cáo; - nhận hàng theo nguồn; - tiêu thụ tài nguyên hàng hóa (trong các lĩnh vực cung cấp, thông qua việc xóa sổ do hành vi, do tổn thất do giảm giá, xếp hạng hoặc các thông số khác). Phản ánh hàng tồn kho cuối kỳ báo cáo. Số dư có thể được lập bằng cách sử dụng phương pháp doanh thu gộp, khi tất cả dữ liệu về cung cấp hàng hóa được tổng hợp. và theo phương pháp doanh thu ròng, khi dữ liệu về nguồn cung của tất cả các hàng hóa được tổng hợp trừ đi lượng phát hành trong hệ thống (doanh thu). Khi phân tích thống kê hàng tồn kho, số liệu thống kê thương mại bán lẻ được coi là một yếu tố cấu thành. Nhiệm vụ của thống kê doanh thu bán lẻ bao gồm thu thập số liệu về doanh thu bán lẻ của doanh nghiệp, xây dựng các chỉ tiêu về doanh thu bán lẻ (tổng mức cho cả nước, khu vực, nhóm doanh nghiệp, bình quân trên một doanh nghiệp, tổng cho một loại sản phẩm cụ thể, bình quân đầu người); phân tích mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến động thái của doanh thu bán lẻ. Thương mại bán lẻ bao gồm:
Khi nghiên cứu doanh thu bán lẻ, nên phân tích mức độ hoàn thành nhiệm vụ đối với doanh thu. 
Khía cạnh mùa vụ của động thái của doanh thu bán lẻ được nghiên cứu bằng cách sử dụng các chỉ số tính thời vụ, ngoài ra, mô hình phát triển của doanh thu bán lẻ cũng được tiết lộ. Để phân tích, chỉ những dữ liệu có thể so sánh được về thời gian và không gian mới được lấy. Khả năng so sánh trong thời gian có nghĩa là các chỉ số được so sánh được thực hiện trong cùng một khoảng thời gian. Khả năng so sánh theo không gian hàm ý cần phải tính đến những thay đổi trong lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp, cơ cấu tổ chức và chuyên môn hóa của doanh nghiệp. Để xác định xu hướng phát triển chung của doanh thu bán lẻ, người ta sử dụng các phương pháp sau: phương pháp tăng khoảng thời gian; phương pháp trung bình động; phương pháp liên kết phân tích. Khi phân tích động thái của dự trữ hàng hoá, cần tính đến ảnh hưởng của khối lượng và cơ cấu nhu cầu của dân cư, khối lượng và cơ cấu thu nhập của dân cư và sự thay đổi của các chỉ tiêu luân chuyển hàng hoá. 13.3. Phân tích thống kê chất lượng hàng hóa và dịch vụ Xu hướng thị trường của thập kỷ trước đã dẫn đến sự gia tăng đáng kể mức độ yêu cầu đối với chất lượng sản phẩm (công trình, dịch vụ). Vấn đề nâng cao chất lượng tối đa là rất xác đáng. Tổn thất do sản xuất hàng hóa và dịch vụ chất lượng thấp được tính bằng hàng triệu đô la. Tầm quan trọng của các phương pháp kiểm soát chất lượng trong giai đoạn hiện tại của nền kinh tế được các nhà phân tích đánh giá là tối quan trọng. Đối với tất cả các quá trình sản xuất, cần phải thiết lập các giới hạn tính năng của sản phẩm trong đó sản phẩm được sản xuất đáp ứng mục đích dự kiến của nó. “Kẻ thù” chính của chất lượng sản phẩm là các chỉ số sau: - sai lệch so với các giá trị của thông số kỹ thuật sản phẩm đã hoạch định; - sự thay đổi quá cao của các đặc tính thực tế của sản phẩm so với giá trị của các thông số kỹ thuật đã được hoạch định. Trong giai đoạn đầu của việc gỡ lỗi một quy trình sản xuất, các phương pháp thiết kế thử nghiệm thường được sử dụng để tối ưu hóa hai chỉ số này của chất lượng sản xuất. Thông thường, bất kỳ máy móc hoặc máy móc nào được sử dụng trong sản xuất đều cho phép thực hiện các điều chỉnh có ảnh hưởng đến chất lượng của sản phẩm được sản xuất. Bằng cách thay đổi cài đặt, kỹ sư tìm cách đạt được hiệu quả tối đa và đồng thời tìm ra yếu tố nào đóng vai trò quan trọng nhất trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm. Một điểm quan trọng trong vấn đề này là kiểm tra chất lượng hàng hóa. Chất lượng hàng hóa nhận được từ sản xuất, đặc biệt là hàng thực phẩm, được kiểm soát, và báo cáo thống kê hiện tại phản ánh các dữ liệu sau: hàng hóa nhận được từ sản xuất hoặc các nguồn khác; thực tế đã được xác minh; tỷ lệ phần trăm của những người được kiểm tra trong tổng số nhập học; trả lại cho nhà cung cấp; tỷ lệ những người không đạt chứng chỉ. Trong thống kê, các hệ số riêng và chung được tính toán, ví dụ, một hệ số cấp riêng được xác định cho từng phân nhóm sản phẩm hoặc phân loại: 
Khi xây dựng chỉ số chung, doanh thu thực tế của số lượng hàng hóa bán ra đóng vai trò là thành phần - trọng số. Việc kiểm tra chất lượng hiện tại của sản phẩm được thực hiện trong quá trình sản xuất của nó. Đối với điều này, các thủ tục đặc biệt được thiết kế - các phương pháp kiểm soát chất lượng. Các phương pháp kiểm soát chất lượng đặc biệt chuyên sâu được sử dụng ở Mỹ, Đức, Nhật Bản. Cách tiếp cận chung để kiểm soát chất lượng hiện nay như sau. Trong quá trình sản xuất, các mẫu sản phẩm có khối lượng nhất định được chọn từ sản phẩm đã sản xuất hoặc nguyên liệu thô đầu vào. Sau đó, các biểu đồ về giá trị trung bình và sự biến thiên của các giá trị mẫu của các thông số kỹ thuật dự kiến trong các mẫu này được vẽ trên giấy lót đặc biệt, và mức độ gần gũi của chúng với các giá trị dự kiến được xem xét. Nếu biểu đồ cho thấy xu hướng của các giá trị được lấy mẫu hoặc nếu các giá trị được lấy mẫu nằm ngoài các giới hạn đã chỉ định, thì quá trình được coi là nằm ngoài tầm kiểm soát và các hành động cần thiết được thực hiện để tìm ra nguyên nhân của sự rối loạn. Các biểu đồ đặc biệt như vậy được gọi là biểu đồ kiểm soát Shewhart. Nó cũng hữu ích để xem xét một biểu đồ phạm vi. Phạm vi là sự khác biệt giữa các giá trị lớn nhất và nhỏ nhất trong mẫu. Giá trị thực dụng của đặc tính này là nó được dùng như một thước đo của sự thay đổi. Theo vị trí của các điểm trên đồ thị phạm vi, một quyết định được đưa ra về tính ngẫu nhiên hoặc độ lệch hệ thống trong chất lượng của sản phẩm. Các kỹ sư kiểm tra chất lượng sản xuất phải đối mặt với một vấn đề phổ biến khác, đó là xác định có bao nhiêu mặt hàng trong một lô cần được kiểm tra để có thể nói với mức độ tin cậy cao rằng toàn bộ lô sản phẩm có chất lượng chấp nhận được. Đối với điều này, một quy trình lấy mẫu được phát triển để đảm bảo chất lượng yêu cầu. Quy trình lấy mẫu được sử dụng khi cần quyết định xem một lô sản phẩm có đáp ứng các thông số kỹ thuật nhất định hay không mà không cần kiểm tra tất cả các sản phẩm. Các thủ tục như vậy được gọi là kiểm soát chấp nhận thống kê. Ưu điểm rõ ràng của việc lấy mẫu so với việc kiểm tra toàn bộ hoặc toàn bộ sản phẩm là việc nghiên cứu chỉ một mẫu (thay vì toàn bộ lô) đòi hỏi ít thời gian và chi phí tài chính hơn. Cuối cùng, theo quan điểm quản lý sản xuất, việc từ chối toàn bộ lô hàng hoặc lô hàng trên cơ sở kiểm soát ngẫu nhiên buộc các nhà sản xuất và nhà cung cấp phải tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt hơn. Nếu chúng ta lấy các mẫu lặp lại có kích thước nhất định từ tổng thể và tính giá trị trung bình của các đặc tính được nghiên cứu của sản phẩm, thì phân phối của các giá trị trung bình này sẽ tiến tới phân phối chuẩn với một giá trị trung bình nhất định và sai số chuẩn. Nhưng trên thực tế, không cần thiết phải lấy mẫu lặp lại từ quần thể để ước tính sai số trung bình và sai số chuẩn của phân bố lấy mẫu. Với một ước tính tốt về mức độ biến thiên (độ lệch chuẩn, hoặc sigma) trong một tổng thể nhất định, người ta có thể suy ra phân phối mẫu của giá trị trung bình. Thông tin này đã đủ để tính toán cỡ mẫu cần thiết để phát hiện một số thay đổi về chất lượng so với các thông số kỹ thuật đã cho. Thông thường, các thông số kỹ thuật chỉ định một loạt các giá trị có thể chấp nhận được. Giới hạn dưới của khoảng này được gọi là giới hạn dung sai dưới, và giới hạn trên được gọi là giới hạn dung sai trên. Sự khác biệt giữa chúng được gọi là khoảng dung sai. Chỉ số đơn giản nhất về tính phù hợp của một quy trình sản xuất là tính phù hợp tiềm năng. Nó được định nghĩa là tỷ số của phạm vi dung sai với phạm vi quá trình. Khi sử dụng quy tắc 6, chỉ số này có thể được biểu thị như sau: 
Tỷ lệ này thể hiện tỷ lệ của phạm vi đường cong phân phối chuẩn nằm trong giới hạn dung sai, với điều kiện là giá trị trung bình của phân phối là danh nghĩa, tức là quá trình được căn giữa. Ở nhiều nước, trước khi áp dụng các phương pháp kiểm soát chất lượng thống kê, chất lượng thông thường của các quá trình sản xuất là khoảng Cp = 0,67. Do đó, 33% tổng số sản phẩm nằm ngoài giới hạn chịu đựng. Lý tưởng nhất, sẽ là tốt nếu Cp = 1, tức là người ta muốn đạt được mức độ phù hợp của quy trình trong đó hầu như không có hoặc không có sản phẩm nào vượt quá dung sai. Cần lưu ý rằng tính phù hợp với quy trình cao thường dẫn đến giá thành sản phẩm thấp hơn, nếu tính đến chi phí khiếu nại liên quan đến chất lượng sản phẩm kém. Mặc dù đạt được chất lượng sản phẩm cao làm tăng chi phí sản xuất, nhưng phải luôn nhớ rằng chi phí chất lượng kém, mất thị phần và những thứ tương tự có thể vượt xa chi phí kiểm soát chất lượng. Theo thống kê, hầu hết các doanh nghiệp hiện nay đều hoạt động ở cấp độ 3. Điều này kéo theo vô số sai sót, trong đó không chỉ dẫn đến thiệt hại về kinh doanh mà còn dẫn đến thương vong về người. Ngày nay, nhiều công ty quyết định rằng mức chất lượng, được đo bằng đơn vị phần trăm, không còn được chấp nhận và tự đặt cho mình một tiêu chuẩn trong lĩnh vực chất lượng - ở mức một phần nghìn phần trăm, không tập trung vào việc tăng vốn. đầu tư, nhưng vào việc cải tiến quy trình quản lý sản xuất. Nhiều người thấy rõ rằng giảm thiểu tổn thất cũng sẽ dẫn đến giảm thiểu đầu tư vốn mới. Trình độ công nghệ hiện tại loại bỏ mức cũ của chất lượng sản phẩm có thể chấp nhận được. Bây giờ doanh nghiệp đòi hỏi chất lượng gần như hoàn hảo. 13.4. Thống kê cơ sở hạ tầng thị trường Thị trường - một hệ thống các quan hệ kinh tế cung cấp các mối liên hệ giữa người bán và người mua, nơi thực hiện một số lượng lớn các giao dịch, đối tượng của nó là nhiều loại hàng hóa, từ những thiết bị phức tạp nhất nhồi đầy điện tử đến một ổ bánh mì đơn giản, như cũng như một loạt các dịch vụ công nghiệp và tiêu dùng. Thị trường có cơ sở hạ tầng riêng của nó, việc phân tích cơ sở hạ tầng đó có thể giúp quá trình vận hành và phát triển của nó dễ quản lý và kinh tế hơn. Cơ sở hạ tầng thị trường - một tập hợp các thể chế liên kết với nhau và các phương tiện hỗ trợ về mặt tổ chức và vật chất cho các quá trình chính của thị trường: người bán và người mua tìm kiếm lẫn nhau, lưu thông hàng hóa, quảng cáo, trao đổi hàng hóa lấy tiền, cũng như các hoạt động kinh tế tài chính của các doanh nghiệp trên thị trường. Cơ sở hạ tầng của thị trường bao gồm: - cơ sở thương mại-kho hàng và cơ sở hành chính và trang thiết bị của chúng; - thiết bị quảng cáo; - máy tính và các thiết bị thông tin và máy tính khác; - thiết bị thương mại và tiền mặt, thiết bị dịch vụ; - phương tiện liên lạc và phương tiện đi lại; - nguồn lao động. Cơ sở hạ tầng nói chung và các yếu tố của nó có thể được đo lường bằng tiền, có tính đến chủng loại, chất lượng và khấu hao. Các yếu tố riêng lẻ của cơ sở hạ tầng và các loại của nó được đo bằng đơn vị tự nhiên. Thống kê nghiên cứu cơ sở hạ tầng của thị trường với tư cách là một chủ thể độc lập. Đối tượng của thống kê cơ sở hạ tầng thị trường là các hiện tượng khối lượng và quá trình hình thành và hoạt động của nó, bao gồm tiềm lực vật chất và kỹ thuật và đội ngũ lao động bán hàng, thương mại và dịch vụ, máy tính điện tử và thiết bị thông tin, cũng như phương tiện và các loại hỗ trợ khác cho các hoạt động thị trường có thể được thể hiện một cách định lượng. Sự cần thiết và tầm quan trọng của việc nghiên cứu cơ sở hạ tầng và các yếu tố của nó được xác định bởi vai trò quan trọng của nó trong quá trình thị trường. Đối với thống kê của nhà nước, cơ sở hạ tầng thị trường, bất kể hình thức sở hữu nào, đều là một bộ phận của của cải quốc gia và tiềm năng sản xuất của đất nước. Ngược lại, đối với một doanh nhân, nhu cầu nghiên cứu cơ sở hạ tầng là do về bản chất, nó là một công cụ tổ chức và công nghệ để thực hiện các chức năng tiếp thị và thực hiện quá trình thị trường. Mục tiêu chính của thống kê cơ sở hạ tầng thị trường là đánh giá tình trạng và khả năng của cơ sở vật chất - kỹ thuật, nghiên cứu tiềm năng đảm bảo sự vận chuyển của hàng hóa và việc bán dịch vụ, và xác định đặc điểm hiệu quả của việc sử dụng chúng. Việc thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu và đặc điểm của cơ sở hạ tầng và các yếu tố của nó được thực hiện bằng cách sử dụng một hệ thống chỉ tiêu thống kê. Nó bao gồm: - hiệu quả sử dụng tài sản cố định của các doanh nghiệp thương mại, ăn uống và dịch vụ đại chúng: 
nơi Fodd - lợi nhuận trên tài sản; Femk - cường độ vốn; - nguyên giá tài sản cố định; ? pq - doanh thu; - lợi nhuận; - quy mô của doanh nghiệp, đơn vị thương mại: cửa hàng và doanh nghiệp dịch vụ - diện tích (đối với doanh nghiệp ăn uống đại chúng - số lượng khách, đối với kho - diện tích hoặc sức chứa): 
Trong đó M là diện tích xí nghiệp, m2; S là số lượng người tiêu dùng; k - năng lực của doanh nghiệp; - hệ số ảnh hưởng của mức độ lũy tiến của các hình thức thương mại đối với thông lượng. Nó được tính bằng trung bình cộng của số điểm thời gian tiêu dùng của các chuyên gia được chỉ định cho mỗi hình thức (hình thức truyền thống bằng một), tính theo tỷ trọng của mỗi hình thức trong doanh thu. 
trong đó W - dung lượng lưu trữ; Z - kho hàng hóa; - tiêu chuẩn mật độ để bố trí hàng hóa trên 1 m2 nhà kho; V là hệ số nhận hàng không đều tại kho; K là hệ số định mức cho việc sử dụng thể tích không gian lưu trữ; h - chiều cao nhà kho; Mskl - khu vực dự kiến làm kho bãi; Мtot - tổng diện tích của nhà kho; - Tỷ trọng diện tích sàn giao dịch (sảnh đón khách) trong tổng diện tích của doanh nghiệp: 
trong đó Mtz là khu vực của sàn giao dịch; Mtot - toàn bộ diện tích của \ uXNUMXb \ uXNUMXbthe store; - thông lượng của doanh nghiệp: 
- đối với tiếp thị tương tác - số lượng các trang web được liên kết với các hoạt động thương mại; - số lượng cửa hàng điện tử; - thời gian người mua bỏ ra để mua hàng hóa: trên đường đến doanh nghiệp thương mại và quay lại, xếp hàng chờ dịch vụ, lựa chọn hàng hóa, giải phóng hàng hóa, tại điểm quyết toán (đối với doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ: nhận và đặt hàng để sản xuất và sửa chữa một sản phẩm, để phát hành hoặc thực hiện một đơn đặt hàng để cung cấp một dịch vụ); - số lượng và tỷ trọng trong tổng số doanh nghiệp phổ thông, chuyên doanh và hỗn hợp: 
trong đó Nsp là số lượng doanh nghiệp chuyên biệt; Mtot - tổng số doanh nghiệp; - hệ số mật độ của doanh nghiệp kinh doanh: 
(số lượng doanh nghiệp hoặc diện tích, địa điểm, v.v. trên 10 dân); - số lượng phương tiện, phương tiện liên lạc, thông tin và công nghệ máy tính trên mỗi doanh nghiệp (công ty) hoặc 1 triệu rúp. doanh số; - số lượng nhân viên (tổng số, theo chuyên môn và chức vụ), số lượng nhân viên trên một doanh nghiệp, 1 m2 diện tích, bao gồm cả sàn giao dịch, doanh thu trên một nhân viên; - số lượng thiết bị, cơ cấu và các thiết bị khác (bao gồm cả máy tính tiền): theo loại và chủng loại, tổng cộng cho mỗi doanh nghiệp, trên 1 triệu rúp. doanh số. 13.5. Thống kê giá cả Thống kê giá - một trong những phần của thống kê kinh tế nghiên cứu giá cả trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế: công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng, biểu giá cho các dịch vụ khác nhau. Thống kê giá khám phá mức độ, cấu trúc, mô hình thay đổi, động lực của chúng, nghiên cứu các nguyên tắc và phương pháp đăng ký giá và biểu thuế, nghiên cứu biến động giá và tỷ lệ, nghiên cứu quy trình thông tin và chỉ số thu nhập tiền tệ của dân cư. Công tác thống kê giá đặc biệt chú trọng đến vấn đề đánh giá tác động của chỉ số giá tiêu dùng đến khối lượng, cơ cấu tiêu dùng và mức thu nhập thực tế của các nhóm dân cư xã hội, tìm hiểu vấn đề giá cả trong điều kiện cụ thể, có tính đến địa điểm. , thời gian và thời kỳ phát triển kinh tế. Có ba giai đoạn nghiên cứu thống kê về giá cả: quan sát thống kê, tóm tắt và nhóm các quan sát, phân tích các tài liệu và chỉ số tổng quát thu được. Việc đăng ký giá có thể diễn ra theo hai cách. Trong điều kiện giá cả ổn định của nhà nước, kế toán thống kê được áp dụng. Với quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, nền kinh tế trong nước bắt đầu sử dụng phương pháp chọn mẫu được sử dụng ở các nước có nền kinh tế dòng chảy và dựa trên các nguyên tắc thống kê đại diện và so sánh. Ở giai đoạn thứ hai, dữ liệu đại diện được hệ thống hóa và khái quát hóa. Ở giai đoạn thứ ba của nghiên cứu thống kê, tài liệu thống kê tóm tắt về giá được phân tích, xác định các xu hướng và mô hình, đưa ra các đặc điểm và đánh giá của chúng. Trong quá trình nghiên cứu thống kê về giá cả, mức giá và động lực của nó sẽ được tính toán. Mức giá cả là chỉ tiêu tổng hợp đặc trưng cho trạng thái giá cả trong một thời gian nhất định, trên một phạm vi lãnh thổ nhất định, xét về tổng thể các hàng hoá, các loại thương mại có tính chất tiêu dùng tương tự. Mức giá hiển thị biến thể có sẵn và xuất hiện dưới dạng giá trị trung bình. Có thể phân bổ các mức giá riêng lẻ, trung bình và chung. Mức giá riêng là số tiền được trả trên thị trường cho một đơn vị hàng hoá. Giá bình quân là đặc điểm khái quát cho giá của các nhóm sản phẩm đồng nhất, cho các mức giá thay đổi theo thời gian hoặc không gian. Giá bình quân được tính trong một khoảng thời gian nhất định (trong tháng, quý, năm), theo lãnh thổ (có sự chênh lệch giữa các đơn vị lãnh thổ riêng lẻ về mức giá đối với một loại sản phẩm nhất định), theo nhóm hàng (giá bình quân đối với hàng hóa của nhiều chủng loại và giống khác nhau). Trong phân tích kinh tế và thống kê giá cả, nhiều phương pháp thống kê khác nhau được sử dụng, trong đó phương pháp chỉ số chiếm một vị trí đặc biệt. Nhiều loại chỉ số động và lãnh thổ khác nhau được sử dụng rộng rãi trong thống kê giá cả. Mục đích thứ nhất để mô tả sự thay đổi mức độ của một số loại giá nhất định (mua, bán buôn, bán lẻ, v.v.) theo thời gian, thứ hai - để thể hiện tỷ lệ, mức độ chênh lệch trong các mức giá hiện có đồng thời của các hàng hóa giống nhau ở các thành phố, vùng kinh tế, nhóm xã hội. Để thể hiện động lực của giá đối với bất kỳ sản phẩm nào, chỉ cần có giá cho các thời kỳ được so sánh (hoặc cho một số ngày nhất định) là đủ. Một tỷ lệ đơn giản giữa giá mới so với giá đã tồn tại trước đó giúp ta có thể xác định không chỉ hướng thay đổi giá của một loại hàng hóa nhất định mà còn cả mức độ thay đổi của nó. Một giá trị tương đối như vậy thường được gọi là chỉ số giá cá nhân (i = p1 / p0). Các loại chỉ số giá phổ biến là tổng hợp và trung bình điều hòa. Hầu hết các chỉ số giá được tính bằng công thức tổng hợp với trọng số thời kỳ hiện tại: 
trong đó P1 và po là giá của hàng hóa ở thời kỳ hiện tại và thời kỳ gốc; d1 - số lượng sản phẩm của kỳ hiện tại. Mỗi phần của chỉ tiêu này đều có nội dung kinh tế rõ ràng:? Р1д1 - khối lượng sản phẩm đã bán (hoặc sản xuất) thực tế của kỳ hiện tại,? Р0Ч1 - khối lượng bán (sản xuất) có điều kiện của sản phẩm của kỳ hiện tại theo giá thời kỳ gốc. Chỉ số giá tổng hợp được tính toán trong mọi trường hợp khi có dữ liệu báo cáo về số lượng sản phẩm đã bán (sản xuất) ở điều kiện vật chất. Nếu việc hạch toán sản phẩm chỉ thực hiện theo hình thức giá thành thì việc tính chỉ số giá được thực hiện theo công thức chỉ số hài hòa bình quân: 
nơi tôi = p1 / p0 Về nội dung kinh tế, các chỉ số giá này giống hệt nhau. Cả hai dạng của chỉ số này đều đặc trưng cho sự thay đổi tương đối của mức giá trung bình. Khi lựa chọn hình thức của chỉ số, trước hết, họ tiến hành từ các chi tiết cụ thể về giá cả đối với hàng hóa cụ thể và sự sẵn có của dữ liệu ban đầu trong báo cáo thu được trên cơ sở hạch toán hoàn chỉnh hoặc có chọn lọc. Chỉ số giá được tính cho cả tập hợp của một loại giá nhất định và cho các bộ phận riêng lẻ của nó. Trên thực tế, các chỉ số hàng năm được tính cho từng loại giá, cũng như cho các khoảng thời gian ngắn hơn - hàng quý và hàng tháng. Trong phân tích động thái giá, cùng với các chỉ số, chuỗi động của giá, giá nhóm trung bình, dữ liệu về chi phí và cấu trúc giá của từng loại hàng hóa được sử dụng rộng rãi. Nhiều phương pháp tính giá trung bình được sử dụng, việc lựa chọn phương pháp nào phụ thuộc vào sự sẵn có của thông tin. Đối với một số tính toán kinh tế, giá nhóm trung bình được sử dụng rộng rãi, ví dụ, giá 1 tấn thịt của tất cả các loại và giống. Chúng có thể được tính toán dưới dạng trung bình cộng có trọng số hoặc trung bình hài có trọng số. Ngoài ra, giá nhóm bình quân còn phụ thuộc vào mặt bằng giá của từng loại sản phẩm và cơ cấu bán hàng - tỷ trọng của từng loại sản phẩm trong doanh số bán hàng. Mức giá gắn bó chặt chẽ với sức mua của thu nhập của dân cư - một giá trị được đo lường bằng hàng hóa tương đương với thu nhập bằng tiền và đại diện cho mức giá tương đối. Sức mua của thu nhập bằng tiền cho thấy khả năng mua bất kỳ lượng hàng hóa nào với mức thu nhập tiền bình quân đầu người, tiền lương bình quân, lương hưu bình quân, v.v ... Việc tính toán có thể được thực hiện cho cả toàn dân và cho các nhóm xã hội riêng lẻ. trong toàn bộ quốc gia hoặc cho các vùng riêng lẻ: 
trong đó PS - sức mua; D - thu nhập tiền mặt bình quân đầu người; P - giá trung bình của hàng hóa. Như vậy, giá cả biểu hiện giá trị của hàng hoá tính bằng đơn vị tiền tệ, còn sức mua là giá trị biểu hiện bằng tiền của hàng hoá, tức là cứ một đơn vị tiền tệ thì có thể mua được bao nhiêu hàng hoá. Với sự tăng trưởng của sức mua của đồng rúp, cần phải sử dụng mức chỉ giá tiêu dùng, và cần lưu ý rằng sức mua của đồng tiền chỉ chịu ảnh hưởng của giá cả nếu chủng loại và chất lượng hàng hóa, cơ cấu giá cả và sự vắng mặt của thị trường chợ đen vẫn không thay đổi. Mức giá chịu ảnh hưởng của sự dịch chuyển đa dạng của các loại hàng hoá: sự xuất hiện của các loại hàng hoá mới, sự biến mất của các loại hàng hoá cũ, sự thay đổi tỷ trọng hàng hoá riêng lẻ trong cơ cấu tiêu dùng, biến động giá cả theo mùa. Văn chương 1. Eliseeva I.I., Yuzbashev M.M. Lý thuyết Đại cương về Thống kê: SGK. M., 1998. 2. Efimova M.R., Petrova E.V., Rumyantsev V.N. Lý thuyết chung về thống kê. M., 1996, 2002. 3. Giáo trình thống kê kinh tế xã hội / Ed. M.G. Nazarov. M., 2000. 4. Lý thuyết chung về thống kê: SGK / Ed. Spirina, O.E. Batina. M., 1994. 5. Lý thuyết chung về thống kê: Textbook / Ed. Được rồi Batina. Spirin. Ấn bản thứ 5. M., 1999. 6. Hội thảo lý thuyết về thống kê: Textbook / Ed. hồ sơ Shmoylova. M., 1998, 2000. 7. Sidenko A.V., Popov G.Yu., Matveeva V.M. Thống kê: SGK. M., 2000. 8. Thống kê kinh tế - xã hội: SGK / Ed. B.I. Bashkatov. M., 2002. 9. Thống kê hàng hóa và dịch vụ: Textbook / Ed. I.K. Belyavsky. M., 2002. 10. Kinh tế và thống kê của các hãng / Ed. S.D. Ilyenkova. M., 2000. Ghi chú 1. Lý thuyết về Thống kê: Sách giáo khoa / Ed. hồ sơ R.A. Shmoylova. Thứ 3, ed. sửa lại M., 2001. S. 260. 2. Giáo trình thống kê kinh tế - xã hội: Giáo trình cho các trường đại học / Ed. hồ sơ M.G. Nazarov. M., 2000. S. 407. 3. Thống kê kinh tế: SGK / Ed. Yu.N. Ivanova. Lần xuất bản thứ 2, thêm. M., 2002. S. 480. 4. Zherebin V.M., Ermakova N.A. Mức sống của dân cư - như cách hiểu hiện nay // Câu hỏi thống kê. 2000. Số 8. P. 4. 5. Thống kê xã hội: Sách giáo khoa / Ed. I.I. Eliseeva. M., 1997. S. 69-70. Tác giả: Neganova L.M.
▪ Khoa học Vật liệu. Giường cũi ▪ Hệ thống ngân sách của Liên bang Nga. Ghi chú bài giảng
Máy tỉa hoa trong vườn
02.05.2024 Kính hiển vi hồng ngoại tiên tiến
02.05.2024 Bẫy không khí cho côn trùng
01.05.2024
▪ phần của trang web Tài liệu tham khảo. Lựa chọn bài viết ▪ bài viết Lasy (balusters) làm sắc nét, lan can. biểu hiện phổ biến ▪ bài viết Những vòng tròn nhiều màu trên lá cờ Olympic có ý nghĩa gì? đáp án chi tiết ▪ Điều Hạt Dẻ thường. Truyền thuyết, canh tác, phương pháp áp dụng ▪ bài viết Bộ song công CB/VHF. Bách khoa toàn thư về điện tử vô tuyến và kỹ thuật điện ▪ bài viết Cách cổ điển để giữ một đồng xu trong lòng bàn tay của bạn. bí mật tập trung
Trang chủ | Thư viện | bài viết | Sơ đồ trang web | Đánh giá trang web
www.diagram.com.ua |
Chúng tôi giới thiệu các bài viết thú vị razdela 
Xem các bài viết khác razdela 
Tin tức khoa học công nghệ, điện tử mới nhất:
Tất cả các ngôn ngữ của trang này